عەلی مەحمود: حیزبی بچوك و شۆڕشی گەورە چەند راستكردنەوەیەك بۆ بەڕێز شاسوار عەبدالواحید.
بەڕێز شاسوار عەبدوالواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ 22ی ئەم مانگە وتارێكی لە ماڵپەڕەكان بڵاو كردۆتەوە بە ناوی” هەرچی گۆڕانکاری و شۆرشە، سەرەتا بچوک و کەمینە بوون “, تیایدا كۆمەڵێك نموونەی هەمە چەشن، وەلێ تەواویان باسی ئەو پارتە بچوكانە دەكات، كە بە بچوكی دامەزراون و دواتر گەیشتوون بە دەسەڵات. تەواوی نموونەكانیشی ئەوانەن، كە لە دەرەوەی كایەی هەڵبژاردنەوە پارسەنگی سیاسیان گۆڕیوە لەو چركە ساتانەی ئەو نموونەكانیان لەسەر دەهێنێتەوە. مافی خۆیەتی ئەم نموونانە بۆ ورە بەرز كردنەوەی حیزبەكەی بهێنێتەوە تا بە ئەندامان و لایەنگرانی بڵێت منیش وەك هیتلەر و لینین و بارزانی باوك و تاڵەبانی باوك نەوەی نوێ دەكەمە پارتی دەسەڵاتدار و دەچمە سەر تەختی حوكمڕانی هەموو فنیشە كەم. ئەم خەونە مافی هەر هاووڵاتییەكە لە كوردستان و جیهان بۆ گەیشتن بە كورسی دەسەڵات بیبینێت نەخوازەلا حیزبی سیاسیش وەلێ لە چوارچێوەی كایەی سیاسیدا. خەون و خەیاڵ خۆشییە, خەیاڵدانیش پڕە لە جوانی, وەلێ مافی خۆمانە بپرسین رێزدار شاسوار بە كام رێگا بۆ سەر تەختی شاهانە؟ رێگای قڕێژ یان رێگای پشتیوانی خەڵك؟. چونكە ئەو نموونانەی هێناتەوە هیچیان بە شەرعیەتی باوی ئەمڕۆ نەچونەتە سەر تەخت, بەوەی لینینیشەوە كە باوەڕدارم پێی. هاوكات پێویستە سەرۆكی گەورەترین كوتلەی ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمان زانیاریەكانی ورد بێت لەسەر ئەو نموونانەی دیهێنێتەوە, بە تایبەتیش ئەو قسە بۆ نەوەی نوێ نەوەی گوگڵ دەكات, بە كرتەیەك هەموو زانیارییەكان دێتە بەردەستیان, زەمەنی زانیاری وتنی نا راِست لە گەڵ ئەوان نەماوە.
لە باسی هیتلەردا دەنووسێت ” حیزبی نازییەكان لە ساڵی 1924 تەنها 3% و لە ساڵی 1928 دەنگەكانی دابەزی بۆ 2,6% و لە ساڵی 1930 بەرز بوەوە بۆ 18% و 1932 بۆ 37% و لە كۆتایی هەمان ساڵدا هەڵبژاردن دەكرێتەوە دەنگەكانی بۆ 33% دادەبەزێت, دواتر بێ دیاریكردنی ساڵەكە دەڵێت لە هەڵبژاردنی ساڵی ؟؟؟؟ رێژەی 44%ی دەنگەكانی هێنایەوە ” كە هەڵبژاردنی 5ی ئازاری 1933 بوو, هەڵبژاردنەكە دوای كودەتاكەی 30-1-1933 ی نازییەكان ئەنجامدرا, تیایدا نازییەكان رێژەی 43,91%ی دەنگەكان و 288 كورسی لە كۆی 647 كورسیان هێنایەوە”, كە پێش هەڵبژاردنەكە نازییەكان پەلاماری بەربڵاوی شیوعیەكان و ساندیكاكانی كرێكاری و تا ڕادەیەكیش سۆسیال دیموكراتەكانیان دا, توێژەران ئەم هەڵبژاردنە بە شەرعی نازانن چونكە لە ژینگەیەكی دكتاتۆری ئەنجامدرا, پیاوانی هیتلەر چاودێری دەنگدانەكانی هەموو سندوقەكانی هەڵبژاردنیان دەكرد”, كاك شاسوار گرنگترین كار كە بوبێتە هۆی سەرخستنی دەنگەكانی نازییەكان بەوە دەزانێت رۆژانە 3 سمیناریان ئەنجام داوە, نەك ترس , قەیرانی ئابووری دوای ساڵی 1929, كە ئەوێ رۆژێ جیهان بە توندترین قەیرانی ئابووریدا تێدەپەڕی.
با چاوێك بە دەنگە راستییەكانی پارتەكەی هیتلەردا لە هەڵبژاردنەكانی ئەڵمانیا بخشێنین بۆ ئەوەی هەندێك لە زانیارییەكان كاك شاسوار لە گەڵیدا راست بكەینەوە” لە هەڵبژاردنی 4ی ئایاری 1924 پارتەكەی هیتلەر NSFP بۆ یەكەمجار بەشداری هەڵبژاردنی كرد و لە كۆی 472 كورسی 32 كورسی هێنایەوە لە گەڵ 6,5%ی دەنگەكان , لە هەڵبژاردنی 7ی دیسەمبەری هەمان ساڵ دەنگەكانی دابەزی بۆ 14 كورسی 3%ی دەنگەكان, لە هەڵبژاردنی 20ی ئایاری 1928 دەنگەكانی دابەزی بۆ 12 كورسی و 2,6%ی دەنگەكان , لە هەڵبژاردنی 14ی سەپتەمبەری 1930 كورسییەكانی بەرز بوەوە بۆ 107 كورسی و 18,25%ی دەنگەكان ” ئەمجارە هیتلەر خۆی سەرۆكایەتی لیستەكەی كرد “, لە هەڵبژاردنی 31-7-1932 پارتەكەی هیتلەر 230 كورسی و 37,27%ی دەنگەكانی هێنایەوە, لە هەڵبژاردنی 6ی نۆڤەمبەری 1932 دا ژمارەی كورس و رێژەی دەنگەكانی دابەزی بۆ 196 كورسی و 33,09%ی دەنگەكان, ئەمە بارودۆخێكی خراپی بۆ نازییەكان دروست كرد, بە دوا هەڵبژاردنی ئازاد لە ئەڵمانیا دێتە ژماردن تا ساڵی 1949, لە 30-1-1933 نازییەكان كودەتایان كرد و دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرت, هەڵبژاردنی دواتر لە ژێر بارودۆخی دكتاتۆریەتدا كرا و یەكەم هەنگاو پەلاماری شیوعی و سۆسیال دیموكراتەكان دراو جولەكەش بێبەشكرا لە دەنگدان “, دەبینین بارودۆخی سیاسی وڵات ناجێگیرەو ماوەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكن كورتن, لەوێ رۆژگاردا جەمسەرە چینایەتیەكان زۆر توند بوون, ئەركی نازییەكان ئەوە بوو, سستەمی سەرمایەداری ئەڵمانی لە مەترسی بە دەسەڵات گەیشتنی شیوعیەكان و قەیرانی سەرمایەداری رزگار بكات, وە پێگەی لە دابەشكردنەوەی بازاڕی جیهانی بپارێزێت, بۆیە كە سەردەكەوێت كەرەستەی حیزبە راستگەراكان و نەتەوەییەكان بە كۆمەڵ دەچنە ریزەكانییەوە, كە دەشڕوخێت كەرەستەی حیزبەكەی پارتی راستگەرای نوێی پێ دادەمەزرێنن و درێژە بە دەسەڵاتدارێتی دەدەن.
سەبارەت بە پارتەكەی لینینیش , كاك شاسوار دەڵێت ” لینین کە گەرایەوە بۆ روسیا و لەگەڵ پارتەکانیتر گفتوگۆیان دەکرد و خۆیان بۆ هەڵبژاردن ئامادە دەکرد، هەمیشە دەیگوت ئێمە لوتکەی دەسەڵات دەگرینە دەست، بەڵام کاتێ لە ساڵی 1912 هەڵبژاردنکرا حیزبەکەی لینین یەکەم بوو لە دوای دواوە (واتە بچووکتریین و خراپتریین حیزب بوو)، بەشێوەیەک تەنها ڕێژەی 2% ی بە دەستهێنا و هەموان گاڵتەیان پێدەکرد. بەڵام دوای پێنج ساڵ شۆرشی بەلشەفیەکانی لە 1917ی بەرپاکرد و ئیمپراتۆریەتی قەیسەری روسیایان روخاند. “, لینین لە ساڵی 1900ەوە بەهۆی راوەدونانی دەسەڵاتی دكتاتۆری قەیسەری لە دەرەوەی روسیا بوو, دوجار گەڕایەوە وڵات, لە هەردوو بارودۆخی شۆڕشی 1905 و 1917 دا, حیزبەكەی ئەگەر بچوكترینیش بوبێت لەوێ رۆژدا لێ خراپترین نەبووە, بگرە شۆڕشگێڕترین و بە دسپلینترین پارتی سیاسی بوو, شۆڕشگێڕی مەزن و نووسەر و ئەدیبی گەورە و ئاژیتاتۆرو ئاژیتاسیۆنی لێهاتوو, وتار بێژی سەرنج راكێش و جەنگاوەری بوێر, سیاسی قاڵبوی مەزنی جەنگە سەختەكانی لە گەڵدا بوو, نموونە لەسەر ئەو ناوە گەورانە زۆرە, ئەندامانی حیزبەكەی قاڵبوی بەرەنگاربوونەوە, دورخستنەوە بۆ سیبریا و ئاوارەیی و كونجی زیندانەكان بوون, هاوكات رۆژنامەیەكی بەهێزیش ئۆرگان و قسەكەری بوو بە ناو ئێكسترا, لە هەموو رویەكەوە پارتێكی بە ئیمتیاز بوو, لە روی دەنگ هێنانەوەشەوە بە بەلشەفیك و مەنشەفیك لە هەڵبژاردنی سەپتەمبەری 1912 تەنها 14 كورسی لە كۆی 442 كورسی دۆمایان هێنایەوە , دووەم پارت بوو نەك یەكەم لە دوای دواوە, پارتەكەی كیرنسكی یەكەمی دواوە بوو, كە پێش لینین لە شۆڕشی شوباتی 1917 دەسەڵاتی گرتە دەست ” ترۆدۆفیك 10 كورسی هێنابوەوە “, وەلێ لە هەڵبژاردنی دۆمای ئۆكتۆبەری 1907 دا 19 كورسی و لە جەنیوەری 1907 دا65 كورسیان هێنابەوە وسێیەم پارت بوو لە ئاستی وڵات ” , لە هەڵبژاردنی 25ی نۆڤەمبەری 1917ەشدا كە 39 رۆژ پاش شۆڕشی ئۆكتۆبەر ئەنجامدرا و 100 لیست بێ زیادو كەم لە كێبەڕكێكە پشكدار بوون, لە شیوعی و مەنشەفیك و سۆسیالستە پۆپۆلیستەكان تا كادیت و قۆزاقەكان و ئاین پەروەر و ناسیۆنالستی كازاخی, ئەرمەنی, ئازەربایجانی , …. , سۆسیالستە شۆرشگێڕەكان ” لە 30-8-1918 پارتەكەیان یاساغ كرا, بووە هۆی ئەوەی فانی كابلان ئەندامی هەمان پارت تەقە لە لینین بكات ” دەنگی یەكەمیان هێنایەوە 37,61%ی دەنگەكان و 324 كورسی لە كۆی 767 كورسی دۆما, بەلشەفیكەكان 23,26%ی دەنگەكان و 183 كورسی” واتە دووەم بوون دوای هاوپەیمانەكانیان تا ئەوكات لە سۆسیالستە شۆڕشگێڕەكان”, سۆسیالستە شۆڕشگێڕەكانی ئۆكرانیا 12,68%ی دەنگەكان و 110 كورسی, مەنشەفیكەكان 3,2%ی دەنگەكان و 18 كورسییان هێنایەوە, بە كادیت و قۆزاقەكان 33 كورسی …. , واتا زۆرینە دەنگیان بە سۆسیالستە جۆراو جۆرەكان دا.
كە دێتە سەر كوردستان, بزانین چی دەڵێت ” پارتیەکان کە سەرەتا لە کوردستان دەستیان بە سیاسەت کرد، کەمینەیەکی زۆر بچووک بوون لەچاو شیوعیەکاندا، بەڵام دواتر شیوعیەکان بوونە کەمینە و پارتییش بوو بە زۆرینە. ” , ئەوەی راستی بێت پارتی و شیوعیەكان پێكەوە لە كوردستان دەستیان بە سیاسەت كرد, لە ناوەراستی دەیەی چل بە دواوە, لێ لەبەر ئەوەی شیوعیەكان بەچكەی هەژارو بوێرو دەست پێشخەر بوون, تا كودەتای 1963 زۆرینە بوون لە كوردستان, تەنانەت بارزانی باوك لە ساڵی 1958 كە گەڕایەوە بۆ كوردستان, هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن حیزبی نەبوبێت, پارتیەكان لەبەر لاوازی خۆیان كە لەوكاتە جەمسەربەندی چینایەتی لە كوردستان لە نێوان هەژاران و شیوعیەكان لە لایەك و پاشماوەی دەرەبەگەكان و دەسەڵاتی پێشوو و گروپی ئیخوانەكان و نەتەوەییەكان لە لایەكی دی, ئەوان لە پەراوێزدا بوون , بۆیە هانایان بۆی برد, لە دوای یاخی بوونەوەی دەربەندەكانی ساڵی 1961ی ئاغاكانیش و چونە شاخی پارتی, لە لادێكان زەبروزەنگیان سەپاند, خەڵكیان ناچار بە گۆڕینی ئینتما كرد, بە كودەتای 1963 كە پێشتر هەردوو باڵەكەی پارتی تەنسیقیان لە گەڵ بەعسیە دڕندەكان هەبوو, وەك یەكێك لەسەرانی پارتی وتبووی ئێمەش لە كوردستان بڕیاری ژمارە 13 جێ بەجێ دەكەین بۆ ریشەكێشكردنی شیوعییەت, هاوشانی بەعس كە كردیشیان, ئەمانە پارتیان كردە هێزی یەكەم بە هاوكاری ساڤاك و موساد و سیای ئەمەریكی و چی كۆنەپەرستی ناوچەكە بوو, هەموو لە هێزو هەنگاوەكانی قاسم و شیوعیەكان زارە تروك ببون, واتا گۆڕانكاری هێزەكان نە بەهۆی باشتر بوونەوە بوو, نە بە دەست و مەقامی پارتی بوو, بگرە بە كودەتاو دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەكەو جیهانەوە بوو, یەكێك بوون لە دانیشتوانی ناو فارگۆنەكانی شەمەندەفەرەكەی ئەمەریكا.
پاشان كاك شاسوار دەنووسێت ” یەکێتیەکان کە لە پارتیی جیابوونەوە، لە سلێمانیی خەڵک بەردبارانی دەکردن و جێگایان نەدەبۆوە. تا دواتر لە بەکرەجۆ و لە پاڵ حکومەتی عێراقیی جێگیر بوون. بەڵام سەردەمانێک لە سەرەتای ساڵانی هەشتاکان یەکێتیی هەموو کوردستانی لەژێر رکێفدا بوو، شەری لەگەڵ ئێران، عێراق، بەرەی جود (پارتیی و شیوعیی و سۆسیالیست)، پاسۆک و هەمواندا دەکرد و بەو هەموو وڵات و حیزبەوە دەرەقەتی یەکێتیی نەدەهاتن، تا حکومەتی عێراق ناچاربوو لە ساڵی 1984 مفاوەزاتی لەگەڵ بکات. “, لەمەشدا كاك شاسوار زانیاریەكەی رێك نییە, لێ لەبەر ئەوەی ئەندامانی پارتەكەی هەموو نەوەی نوێن و كوڕی ئەو رۆژانە نین تێدەپەڕێت بە سەریاندا, بە تایبەتیش مێژووی كورد وەك خۆی بە جوانی و دڕندەییەوە نەخراوەتە گوگڵەوە, جەلالیەكان كە جیابونەوە یەكسەر لە بەكرە جۆ جێگیر بوون, نەك بە بەرد بارانكردن لە سلێمانییەوە راونرابێتن بۆ بەكرەجۆ, ینك لە ساڵی 1983 مفاوەزاتی كرد نەك ساڵی 1984, كە گەشەشی كرد چونكە خاوەندی مامە ریشەو ئارام و پشت ئاشان و مفاوەزاتی 1983 بوو, خاوەند هێزی پشتیوان لە رۆژهەڵات و هێنانی پاسدارو لێدانی نەوتەكەی كەركووك و گرتنی هەڵەبجە و شەڕی سەرسوڕهێنەری تەقتەق و سەری رەش بوو, تۆش ئەگەر توانیت وەك تاڵەبانی هەموو جیاوازییەكان كۆبكەیتەوە, خەونەكە دەبێتە راستی .
هەموو ئەم نمونانەی كاك شاسوار بۆ ئەوەیە وەك دەڵێت ” لەبری ئەوەی بە قۆشمە و پێکەنینەوە لەوە بڕوانین کە جوڵانەوەیەکی سیاسیین و گوایە بجوکین و چەند پەرلەمانتارێکمان هەیە، لەبری ئەوە پێویستە سەرنجمان لەسەر ئەوەبێ لەگەڵ ئەم چەند گەنجەدا چۆن ئەو هەموو حیزبەمان ئیحراج کردووە و نمونەیەکی جوان و جیاوازمان پێشکەشکردوە لە خۆنەویستی و رەتکردنەوەی ئیمتیازات و بەرژەوەندی و هەروەها دروستکردنی کێبڕکێ،لەکاتێکدا ئێمە دوو ساڵە کاری سیاسی دەکەین و ئەوان زیاتر لە ٥٠ ساڵە لە کایەکەدا بونیان هەیە و گوایە سیاسەت دەکەن. “, هەموو كارێكی باش باشە, رەتكردنەوەی خانەنشینی پلە باڵاش بە ئیمتیاز باشە ئەگەر موچە زەبلاحەكەی ئەمڕۆشی لە گەڵدا بێت باشتریش دەبێت , وەلێ لەوانە باشتریش دەبوو ئەم هەنگاوە لە موچەی خانەنشینیەكەی سروە خانەوە دەستی پێبكردایە نەك ئەو گەنجانەی لە رودا داماون, ئەگەر واز هێنان لە ئابوونەوەی پەرلەمانتارانی بەغا حەیاتەكەی لیستەكەشتی لە گەڵدا بوایە ئەوا لە خۆشیدا دەكەوتینە سەما, ئەمە بۆخۆی خەونێكی جوان خەیاڵدانێكی ئەفسوناوی دەبوو.
