مەحمود عەبدوڵا: بۆچی کۆمەڵگە و جیهان لەشێتخانە دەچێت؟
کۆمەڵگایەکی بچوک جیهانێکی گەورەیە، جیهان خۆی کۆمەڵگایەکی بچوکە. هەموو ئەو کێشمەکێش و جەدەلەی لەجیهاندا هەیە، لەکۆمەڵگایەکی تایبەتیش دا هەیە. وەک چۆن لەسەر ئاستی جیهان مرۆڤ یەک چارەنوسی هەیە، لەسەر ئاستی یەک کۆمەڵگەش تاکەکان هاوچارەنوسن. جیاوازی کۆمەڵگەکانی تر لە گەڵ کۆمەڵگەی کوردستان ئەوەیە، ئەوان سەبارە ت بەخۆیان ژیرن، ئێمە سەبارەت بەخۆمان گەمژەین. وەک چۆن هەموو کۆمەڵگەکان سەبارەت بە وەی جیهان چۆن حوکم بکرێت ناکۆکن و بە گوێرەی بەرژەوەندی وڵاتەکەیان بیر لە جیهان دەکەنەوە، ئێمەش سەبارەت بە کۆمەڵگەی خۆمان بەرژەوەندی کەسی دەکەینە بنەما. جا چ لە جیهاند و چ لە یەک کۆمەڵگای دیاریکراودا ئەگەر مرۆڤ خۆ پەرستی تێنەپەڕێنێت، ئەوا ڕەوشتانە بیرناکاتەوە.
لە ئاستی جیهاندا مرۆڤ مەزاجی خۆی دەکاتە پێوەری حەقیقەت، هەر تاکێکی کوردیش لەئاستی کۆمەڵگەدا مەزاجی خۆی دەکاتە پێوەری حەقیقەت. هەموا ن مەزاجی خۆیان کردۆتە فیترەتی بەشەر. بۆیە تا لە ئاستی جیهانیدا هەست بە هاوچارەنوسی بەشەریەت نەکرێت ڕەوشتی جێگای باس نییە، هەربەو هۆیەوە کە دەڵێن لەسیاسەتدا ڕەوشت نییە، لەکۆمەڵگەیەکی دیاریکراویشدا هەروایە، تا بەرژەوەندی تایبەتی تێپەڕنەکەین ڕەوشت و ساسەت جێگای باس نییە.
چونکە سیاسەت کاروباریی گشتییە، تا ئێمە چارەنوسی حیزب و گروپ و خێڵ تێپەڕ نەکەین ئەوا سیاسەت لە پێناوخۆما ن و وەک کەسابەت دەکەین. جا وەک چۆن هەزاران ساڵە جیهان ناگاتە سیستەمێک کە ژیانێکی باش بۆهەموان دابین بکرێت، ئەوا لە ئاستی یەک کۆمەڵگاشدا بەهەمان شێوەیە. وەک چۆن لە ئاسستی جیهان ئەمریکیەک ناتوانێت بەرژەوەندی وڵاتەکەی خۆی تێپەڕێنێت، لە کۆمەڵگایەکیشدا بەهەمانشێوە تاکێک ناتوانێ لە پێناو ئەویدی یان لەگەڵ ئەویدی کاربکات یان کۆک بێت. “کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەشێت خانە دەچێت، کۆمەڵگەی کوردیش لەشێتخانە دەچێت”وەک چۆن لەجیهاندا تەنها مرۆڤە گەورەکان سنوری وڵاتان دەبڕن و بیر لە داهاتو و چارەنوسی مرۆڤایەتی دەکەنەوە، ئەوا لەکۆمەڵگەشدا تەنها مرۆڤە گەورەکان بیر لەداهاتو دەکەنەوەو سنوری حیزب و خێڵ و دەستە تێدە پەڕێنن.
جا تا لە جیهاندا شۆڕشی فیکری ڕونەدات، ئەوا هەر مرۆڤی بچوک دەبێتە سەروەری دەوڵەتان و جیهان بەرەو کارەسات دەبات، ئەوا لەکۆمەڵگەی کوردیشدا تاشۆڕشی فیکری ڕونەدات هەرمرۆڤی بچوک دەبێتە سیاسی گەورەو وڵات بەرەو کارەسات و نائارامی دەبات و کۆمەڵگە دەبێتە شانۆی نمایشی بێ ئەقڵی، وەک چۆن جیهان بۆتە شانۆی نمایشی بێ ئەقڵی.
سەرۆکی ئەمریکا سەبارەت بەچارەنوسی مرۆڤایەتی گەمژەیە، سیاسیەکانی ئێمە سەبارەت بە کوردستان گەمژەن. وەکچۆن دەوڵەتەکان لەسەر حیسابی دەوڵەتی تر خۆیان بەهێز دەکەن، سیاسیەکانی کوردیش لەناوخۆدا لەسەر حیسابی یەکتر خۆ بەهێز دەکەن. جا گەمژەیی سەبارەت بەجیهان واقیعە، بەڵام گەمژەیی سەبارەت بە وڵات و چارەنوسی یەک میللەت کارەساتە.
کوردستان شێتخانەیەکی گەورەیە، هەر کەس لەشوێنی خۆیەوە، بانگی ئازادی و عەدالەت ئەدات، کەچی هیچ کات ئەوانیتر بەپیریەوە ناچن. چونکە بانگەوازەکە لەبنەڕەتدا درۆیەو هەموان ئەزانن ئازادی و عەدالەتن ئامانجی جوانن بۆ مەبەستی پیس تا ئەم دەست بەسەر هەموان بگرێت و هەموان بخاتە گێرەی بەرژەوەندیەکانی خۆی، بەهەمان شێوە جیهان شێتخانەیە، ئەمریکا بانگی ئازادی و دیموکراسی دەدات، بەڵام کەس باوەڕی پێناکات. چونکە دەیهەوێت جیهان بخاتە گێرەی بەرژەوەندیەکانی خۆیەوە. بەڵام ئێمەی کورد حاڵمان لەجیهان خراپترە، چونکە ئەگەر میللەتانی تر لە سنوری دەوڵەتێکدا چەقیان بەستوە، ئەوا ئێمە لەسنوری شاردا گیرۆدەبووین، ئەگەر تاکی میللەتیتر سەبارەت بەجیهان دۆگمان ئەوا ئێمە سەبارەت بەهەردوکیان دۆگماین.
هەتا ئێستا بەدرێژایی مێژوو جگە لە فەیلە سوفە مەزنەکان هەموو بیرو باوەڕو ئاینێک لەدەوری بەرژەوەندی گەل و خێڵ و جوگرافیایەکدا بیری کردۆتەوە، تەنانەت ئیسلام کە دواین ئاینە لە جوگرافیا ی بچوک دەرچوە بەرەو جیهان، بەڵام گیرۆدەی خودی بیروباوەڕەکە بۆتەوە. لە ڕووی جوگرافیەوە گەورە بووە، بەڵام لەبیرکردنەوەدا بچوک بۆتەوە. واتا هەموکاتێک مرۆڤەکان هەرئەوانەن کە موسوڵمانن، وەک چۆن لای مارکس مرۆڤە باشەکان هەر ئەوانەن کەکرێکارن. جا ئیتر تا فەلسەفەی نەفی نەفی تێپەڕنەکرێت، جیهان لەحاڵەتی پێکدادان و نائارامیا ئەژی، لە ئاستی کۆمەڵگەشدا هەروایە.
بیرکردنەوە ی جیهانی پێویستی بە پەروەردەو فەلسەفەیەکی جیهانی هەیە، بیرکردنەوەی نەتەوەیش پێویستی بە پەروەردەو فەلسەفەیەکی نەتەوەیی هەیە. جا تا جیهان نەگاتە ئەو دۆخە کە مرۆڤ واپەروەردە بکرێ، کە ببێتە خاوەنی ژیرێتی جیهانی ئەوا هەر شێتخانە دەبێت و قسەی ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت بای پولێک نابێت، ئەوا لە ئاستی کۆمەڵگەیەکی دیارکراویش بەهەمان شێوە تا پەروەردە و فەلسەفەیەک نەبێت، کە مرۆڤ گەورەتر وفراوانتر لەحیزب و خێڵ و شار بیربکاتەوە ئەوا کۆمەڵگا هەر لەدۆخی گێژاودا دەبێت. دۆخی کۆمەڵگای ئێمە دۆخێکە دەکرێت بڵێین دۆخی شێواویە یان گێژاوە جیهانیش لەگێژاو دەچێت. وەک چۆن لە کۆمەڵگەی شێواودا هەموان دەبنە واعیزی یەکتر،لەئاستی جیهانیشدا هەردەوڵەتێک خۆی ئامۆژگاری ئەویتر دەکات و هەموانیش درۆدەکە ن . ئەوا لەکۆمەڵگەی شێواوی ئێمەشدا هەموان عەزدەکەن ببن بەواعیزی یەکترو ئامۆژگاری یەکتربکەن، کە هەمویانیش خۆیان پێویستیان بە ئامۆژگارییە. دیکتاتۆرەکان ڕەخنە لەیەکتر دەگرن لەسەر پێشێلکردنی مافی مرۆڤ، لەکۆمەڵگەشدا سیاسیەکان بەهەمان شێوە، لەهەردو حاڵەتەکەشدا هەریەکەیان سەبارەت بەئەویتر ڕاست دەکات و سەبارەت بەخۆی درۆدەکات.
