كەمال محەمەد: كۆرۆنا و قەیرانی ئابوری جیهانی.

کەمال محەمەد

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لەئێستادا دوو پرسی گرنگ زۆرینەی جیهانی داگیركردووە، ئەوانیش قەیرانی ئابوری و كۆرۆنایە. ئەگەر تاقیگەی مێژوو بگەرێین دەبنین لەدوای سەدەی شانزەیەمەوە چەندین قەیرانی ئابوری جیهانی گرتۆتەوە. لەوانە بێبازاری گەورەو شۆكی نەوتی یەكەم و دوەم و قەیرانی دارایی 1987 و، چەندان قەیرانی دارایی دیكە. ئەمڕۆكەی سیستەمی لیبرالیزم تەنها ئامانجیان بەدەستهێنانی زۆرترین قازانجەو، ئەوەی پەیوەندی بە پێویستییە ژیانییەكانی كۆمەڵگاو مرۆڤەوە هەیە نییەتی و، سەرجەمی مرۆڤایەتی كردوە بە سەرچاوەی بەدەستهێنانی زۆرترین قازانج.
ئەمڕۆكەی مرۆڤایەتی روبەروی سیستەمێكی لیبرالیزمی چاو برسی ئانتی كۆمەڵگا و ئانتی مرۆڤ و ئانتی سروشت بوەتەوە، كە نزیكەی نیوەی كۆمەڵگای خستۆتە نێو بێكارییەوە. لەلایەكی دیكەوە بچوككردنەوەی زانستی كۆمەڵگا بۆ مۆدێلی ئابوری و جیاكردنەوەی ئابوریش بۆ ئانالیزمی سیستەمی سەرمایەداری. ئەو قەیرانە ئابورییە سیاسییەیە، كە سەرجەم زانستی كۆمەڵگای خستۆتە نێو قەیرانەوە، راستەوخۆ ڕەنگدانەوەی لەسەر قەیرانی كۆرۆناو ڤاكسینەكەی دروست كردوە. وەك لە ئەوروپادا بینرا، خۆپارێزی و تەندوستی مرۆڤییان لەدوای سێكتەر و بەرژەوەندییە ئابورییەكانەوە دانابوو.
ڕێگریكردن لە ئازادی هاتۆچۆ لە جێهاندا زیاتر كاریگەری لەسەر پرەنسیبەكانی لیبراڵیزەیشن و ئابوری داناوە لەسەردەمی كۆرۆنادا و بەدرێژەكێشانیشی قەیرانێكی گەورەو درێژخایەن ڕوبەروی جیهان ئەكاتەوە بەجۆرێك، كە كاریگەرییە نێگەتیڤەكانی ئابورییەكەی زیاتر بێت لە تەندروستییەكانی بەجۆرێك، كە هەرسێ جەمسەری ئەمریكی و ئەوروپی و ئاسیا لەدوای قەیرانی 1987 ەوە یەكەمین و سەختترین قەیران بێت، بەخۆیەوە بیبینێ. بۆیە كۆرۆنا ئابوری جیهانی بۆ ڕێژەی 1.6% دابەزاندوە. بۆیە شیكەرەوەكانی پەیمانگای investment black rock بروایان وایە، كە كۆرۆنا گورزێكی كوشندەیەو، هاوشێوەی كارەساتێكی سروشتی سنورە بەرفراوانەكان ئەگرێتەوە، كە ڕەنگە دواجار دەستێوەردان و باجێكی سیاسی و ئابوری زۆری پێویست بێت بۆ دەربازبون لێی .
گریمانەی دروستكردنی ڤایرۆسی كۆرۆناو جەنگی ساردی نێوان زلهێزەكان یەكێكە لەو ئەگەرە بەهێزانەی سیستەمی لیبرالیزمی، كە كاریگەری راستەوخۆی لەسەر سیاسەت و ئابوری و بۆرسەو نرخی نەوت هەیە، دواجاریش ڕێژەی دانیشتوان لەسەر گۆی زەوی. بەڵام مەترسییە گەورەكە ئەوەیە، كە دارێژەرانی سیاسەتی ئابوری جیهان نەتوانن بەر بە دەرهاویشتە تەندروستی و ئابورییەكانی بگرن و، بەسنورداركردنیشی تەنها ماوەی قەیرانەكانی پێ درێژە بدەن و، ئەو جیهانەی تێی ئەكەون زەحمەتتر بێت لەوەی پێشوو. چونكە ماوەی قەیرانەكە وەستاوەتەوە لەسەر ئەوەی چۆن ڕوبەروی ببنەوە و، هەر هەڵەو كەموكوڕییەكیش تەمەنی قەیرانەكەو ڤایرۆسەكەش درێژتر ئەكاتەوە.