نەوزادى موهەندیس: کورد لە کوێى ڕووداوەکانى ناوچەکە و دونیاشدایە؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئاشکرایە هەڵکەوتەى کوردستان، لەناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست یان ئاسیاى نزیک لە ڕۆژهەڵاتى ئەوروپاوە، کە بۆخۆى ناوچەیەکى گرنگى جیۆپۆلەتیکیە ( بەواتاى کاریگەرى جوگرافیا بەسەر سیاسەتەوە لە ڕووى بوونى وشکانى و دەریا و بەرزایى و ژێر زەوى و سامانە سروشتى و پێگەکەیەوە) بلەبەرامبەریشدا چۆن سیاسەت سوود لەو هەڵکەوتە و پێکهاتانە وەردەگرێت بۆ ئایندە و بەپێى زۆرێک لە گریمانە و پێشهاتەکان و بیردۆزە و بیرمەندەکانى ئەو بوارە ئەم ناوچەیە دەکەوێتەى ناوچەى ( دڵى زەوى HEART LAND ) نەک ((کەنارى زەوى REAM LAND) کە بۆخۆى بەپێى بیروبۆچونە جیۆپۆلەتیکیەکان هەمیشە ناوچەى دڵى زەوى گرنگ و کاریگەرە و دەتوانێت کۆنتڕۆڵى ناوچە کەناریەکان بکات و هەشە بە پێچەوانەوە دەڵێت، هەرکات کەنارەکان کۆنتڕۆڵکران ئەوا بە ئاسانى دەتوانرێت دڵەکەش کۆنتڕۆڵ بکرێت. جا ئەم بیروبۆچونە لەلاى هەر وڵاتێک دەگۆڕێت لەقۆناغ و سەردەم و دەسەڵاتەکانیاندا. لەسەردەمى کۆندا ناوچەى دڵى زەوى لە پێشدا لە میسۆپۆتامیا لە سۆمەر و دواتر لە میسرى فیرعەونیەکان و دواتر بۆ ئیغریقو یۆنان و دواتر بۆلاى فارس و ئینجا بەغدادى عەباسیەکان و دواتر قاهیرەى فاتمیەکان و دواتریش ئاستانبوڵى عوسمانیەکان و دواتریش ئەوروپا ولەلاى هیتلەریش ئەڵمانیاى بەدڵى زەوى ناودەبرد و لە ئێستاشدا ئەمریکا خۆى بەدڵى زەوى ناودەبات و ڕەنگە لەداهاتووشدا چین ببێتە ناوچەى دڵى زەوى و ئیتر ئاوها گۆڕانکاریەکان بەردەوام دەبن بەپێى کات و هێز و دەسەڵاتەکان و هۆکارەکان، لەکۆندا هۆکارە کەشوهەواییەکان و دواتر کوتلە گەورە دانیشتوانەکان لە وشکانى و دواتریش ئابورى و لە ئێستاشدا تەکنەلۆجیا و زانیاریەکان بونەتە بنەما بۆ بەهێزى پێگە و نفوز. بەڵام ئەوەى هەموان لەسەرى کۆکن بریتیە لەوەى کە ناوچەى ئۆڕاسیا (ئاسیا و ئەوروپا) زۆر گەنگە و دەوترێت ( ئەو هێزەى ئۆراسیا کۆنتڕۆڵ بکات وەکو ئەوە وایە هەموو دونیاى کۆنتڕۆڵ کردبێت).
کە گەر بازنەى ناوچەى (ئۆراسیا) فراوانتر لێیبڕوانرێت ئەوا ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست یان نزیکیش دەگرێتەوە کە کوردستان بەهەر چوار بەشەکەیەوە دەکەوێتە چەقى ئەو ناوچەیە و هەر ئەمەش وایکردوە کە هەر لەکۆنەوە تاکو ئێستا لەلایەن زلهێزە باڵادەستەکانى دونیاوە لە سەرەتاى سەدەى هەژدەهەمەوە لێیبڕوانرێت و لە هەموو گەمە سیاسى و بەرژەوەندیە ئابوریەکان و مەترسی و گرنگیە ئەمنى و سەربازیەکاندا جێگە و ڕۆڵى پێبدەن و حسابى ووردیشى لەسەر بکەن، لە ڕووى هێزى مرۆیى 50 ملیۆن کەسى و توانا گەورە ئابوریەکەى لە نەوت و گازى سروشتى و کشتوکاڵ و گەشتوگوزار و… هتد، و هێزە گەورە و بوێر و ئازاو چاونەترسە سەربازیەکەى و هەڵکەوتە جیۆسیاسى و ئابورى و ئەمنیەکشى لەچەقى دڵى زەویدا کە بەهەموو پێوانەکان هەم مەترسیە بۆسەر هەموان و هەمیش گەر بویسترێت دەبێتە فاکتەرى سەقامگیرى ناوچەیى و دونیایى و دەتوانرێت هەموان سوودى لێببینن.
بەم شێوەیە کوردستان و کورد هەر لە سەرەتاى مێژووە ڕۆڵ و پنتێکى کاریگەرى هەبوە لە ناو کۆڕو کۆبونەوە سیاسى و ئابوری و ئەمنیەکانى دونیادا، بەڵام بەداخەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانى کورد خۆیانەوە نەیانتوانیوە بە باشى زەمان و زەمینەى گونجاو هەڵببژێرن بۆ خەبات و چۆنێتى کارکردن و بەشداریکردن لە گەمە نێودەوڵەتیەکاندا و چۆنێتى خۆ گونجاندن و تێکەڵاوبونیان بە نەخشە و پلانەکانى زلهێزە ناوچەیى و دونیاییەکان،جا هۆکارەکان چەندى دەرەکى بووبن وەکو ئەوەى کە کورد بە ئێستاشەوە نەبۆتە خاوەنى وڵاتى سەربەخۆى خۆى و لە کاراکتەرێکى هەرێمى نافەرمیەوە نەبۆتە هێزێکى فەرمى کە متمانە و پشتى پێببەسرێت و وەک هێزێکى کاریگەر حساباتى لەسەر بکرێت، ئەوەندەش هۆکارە ناوخۆییەکان ڕۆڵیان هەبوە لە کەمکردن و بچوکردنەوەى کورد و ڕۆڵ و پێگەکەى لە ناوچەکە و دونیاداـ بەپلەى یەکەمیش گەندەڵى و ململانێ ناوخۆییەکان و خۆخۆرى و هەڵکەوتەى کەسانى وەکو مەلاى ئیدریسى بەتلیسى و مەلاى خەتێ و حەسەن خەیرى و دەیان و سەدان نمونەى قێزەونى هەڵخەڵەتاو و فریودراوەکان بە درۆ و فیشاڵ و دەسکەوتە مادیە کەمەکانى دوژمنان کە لەئێستاشدا بونیان هەیە و کەمیش نین لەناوخۆدا.
بۆیە کورد بۆخۆى لەیەک کاتدا هۆکارى سەرەکیە بۆ گەشەکردن و پێشکەوتن و بەهێزبونیشى و بەهەمان شێوەش هۆکارى شکست و نەهامەتى و دواکەوتنى خۆشێتى، جا بەمەبەست و پلان و بەفیتى دوژمنان بوبێت یان سیاسەتە نێودەوڵەتى و بەرژەوەندیە ئابوریەکانى زلهێزە ناوچەیى و دونیاییەکان ڕێگەیان لێگرتبێت. بۆیە کورد ئەرکێتى لە ئێستاوە و بۆ ئایندەش کە کارى جدى بکات لەسەر توندتۆڵکردنى پەیوەندیە سیاسى و ئابورى و ئەمنیەکانى خۆى لەسەر ئاستى دوو بازنەى گرنگ:
بازنەى یەکەم/ بازنەى ناوچەییە و دەکرێت لەدەرەوەى وڵاتانى سەردەستى کوردستان بێت لە ئێران و عێراق و تورکیا و سوریا، بەڵکو کورد دەبێت هەوڵبدات کە لەدەرەوەى ئەم 4 وڵاتە پەیوەندیەکانى بەهێز و تۆکمەتر بکات بەتایبەتیش لەگەڵ وڵاتانى کەنداوى عەرەبى دەوڵەمەند بەنەوت و گازى سروشتى لەلایەک و لەلایەکى تریشەوە هاوپەیمانى هەمیشەیى ئەمریکان و بەنهێنیش دۆستى ئیسڕائیلن. هەروەها لەگەڵ وڵاتانى وەکو میسر و..هتد و هەموو هێزە کاریگەر و دیموکراسیخوازەکانى ئەو وڵاتانەدا.
بازنەى دووەمیش/ بازنەى نێودەوڵەتییە، گرنکە کە کورد بۆ نیوسەدەى تریش هاوپەیمانى و دۆستایەتى ئەمریکا بەتایبەتى لەدەست نەدات و ئەوروپیەکانیش لەخۆى نزیک بکاتەوە و نابێت ڕوسیاش لە بیر بکات. بەڵام بۆ نیوسەدەى تریش ماوەیەکى باشە بۆ ئەوەى زیاتر لە هەردوو زلهێزى دونیاى ئایندە نزیک بێتەوە کە ئەوانیش هندستان و چینن و بەتایبەتیش چین کە لە ئێستاوە سەرەتاتکێ دەکات بۆ جێگرتنەوەى پێگەى ژمارەى یەک و سەرکردایەتى هەموو دونیاو جێگەى بە ئەمریکاى زلهێزى دونیا لەقکردوە و مەترسى ڕاستەقینەى لەسەر بەرژەوەندیەکانى دروست کردوە.
لێرەدا مەبەستمان لە کورد، بریتیە لەسەرکردایەتیەکى حوکمڕانى کورد و هەموو دۆستایەتى و پەیوەندیەکان لەسەر بنەماى حوکمڕانى و دەسەڵاتى کوردى بێت نەک پەیوەندیە نهێنى و بچوک و بەرژەوەندخوازیەکانى حیزبى، بۆیە کورد گەرەکى بێت یان نا، بەشێکى دانەبڕاوە لەسیاسەتى ناوچەیى و دونیایى ئەم سەردەمە لەلایەک بەهۆى هەڵکەوتە جیۆپۆلەتیکیەکەوە و لەلایەکى تریشەوە بەهۆى دەوڵەمەنیەوەى بە نەوت و گازى سروشتیەوە کە دوو سەرچاوەى گرنگى وزەى دونیان و بەگەڕخەر و بزوێنەى ماکاینەى پیشەسازى زلهێزەکانیشن. بەهیواى ئەوەى کورد لە ئێستاوە بەباشى و زیرەکانەتر لە ڕابووردوو هاوکێشە و گۆڕانکاریەکان لە هێز و نفوزى زلهێزەکاندا بخوێنێتەوە و پلانى زانستى و واقعیشى هەبێت بۆ خۆگونجاندن لەگەڵیاندا، بەڵکو ئومێد و هیوا و خەونەکانى کورد لەم سەدەیەدا سەدەى بیست و یەکەم بێنە دى لە دامەزراندن و ڕاگەیاندنى دەوڵەتى سەربەخۆى کوردى کەخەونى سەدان ساڵەى هەموو کوردێکە. کە بە ملیۆنان کوردیش لە پێناو وەدیهێنانى ئەو خەونەدا جەنگاون، بەڵام بە نائومێدى سەریان ناوەتەوە.