نوری کەریم: کێ کۆماری کوردستانی روخاند؟ بەشی چوارەم.
بارزانى دامەزراندنى پارتێکى رامیاریى (وەک پارتی دیموکراتی کوردستان – ئێران) سەربەخۆ لە باشوور بەپێویستی یەکی مێژویی دادەنا بۆ ئامادەکردنى جەماوەرى کورد بۆ خەباتى هەمە لایەنە و رێکخستنى کوردپەروەران و کۆکردنەوەیان لەژێر ئاڵاى سەرکردایەتییەکى هۆشیار و شۆڕشگێڕدا، کەبتوانێت شۆڕش هەڵگیرسێنێت و رابەریى بکات بەرەو سەرکەوتن و، ببێتە هەوێنى پارتێکى یەکگرتووى شۆڕشگێڕ لە هەردوو دیوى ئێران و عێراق بەسەرکردایەتى بارزانى مستەفا. ئەم بیرۆکەیەش زۆرتر لاى ئەفسەر و رووناکبیرەکان رەنگى دابووەوە و جەختیان لەسەر دەکرد، ئەگینا شێخ ئەحمەدى بارزان بە پێى بیروباوەڕ و تاقیکردنەوەى دوورودرێژى خۆى نەیدەویست هیچ کاتێک بکەوێتە نێوان دوو ئاگرەوە و بوارى کشانەوەو خۆڕزگارکردنى لەبەردەمدا نەمێنێت. بارزانی مستەفا فێبروەرى 1946 پارێزەر هەمزە عەبدوڵڵا دەنێرێتەوە باشوور بۆ زەمینە خۆشکردن و راگەیاندنى دامەزراندنى پارتى دیموکراتى کورد لەم بەڕێزانە:
1- مەلا مستەفاى بەرزان ـ سەرۆک
2- هەمزە عەبدوڵڵا/ پارێزەر (یەکەمین رازگر – سکرتێرى پارتى بوو هەتا 1959 ن.ک)
3- ئەنوەر دڵسۆز/ ؟ (یەکێکە لە روناکبیرە نیشتمان پەروەرەکانى کورد .ن.ک)
4- بەکر عەبدولکەریم حەوێزى (ئەفسەر بە پلەى رەئیس – نەقیب)
5- مستەفا خۆشناو (ئەفسەر بە پلەى رەئیس – نەقیب)
6- نوورى ئەحمەد تەها ( ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)
7- موحەممەد قودسی (ئەفسەر بە پلەى مولازمى دووەم)
8- عیزەت عەبدولکەریم (ئەفسەر بە پلەى رەئیس ئەول روکن)
9- خەیروڵڵا عەبدولکەریم ( ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)
10- جەلال ئەمین رەواندوزى (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)
11- موحەممەد ێالح ژاژڵەیی (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)
12- عەبدولرەحمان نەقیب (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)
13- میرحاج ئەحمەد (ئەفسەر بە پلەى رەئیس)
14- وەهاب موحەممەد ئاغا (؟) (سەرۆک هۆزێکى کورد بوو ن.ک)
15- شێخ لەتیف شێخ مەحموود حەفید (سەرۆکى ساداتى بەرزنجە)
نەجەف قولى پسیان نووسەرى کتێبى لە مەهابادى خوێناوییەوە هەتا لێوارەکانى ئاراس نووسیویەتى: (براکانى شێخ ئەحمەدى بەرزان، موحەممەد صدیق و شێخ بابۆ لەو بچووکتر و لە مەلا مستەفا گەورەترن بەراشکاوى وتیان قازى موحەممەد، زستانى رابردوو (مەبەستى لە زستانى 1945 ن.ک) شێخ ئەحمەدى لاى سۆڤێت تاوانبار کردووە، پەیوەندى بە ئینگلیزەوە هەیە، سۆڤێت دووریان خستەوە بۆ (شەیتان ئاواى دۆڵ)، پار قازى موحەممەد پەیتا پەیتا فەرمانى بە ئێمە دەدا هۆزەکانى مامەش و قەرەپاپاخ تاڵان بکەین، بەڵام کارى وامان نەکرد(72).
سەرەتاى هەرەسى کۆمار
لەشکرى ئێران لەو شەڕانەى سەرەوەدا، زیانى زۆریان بەرکەوتبوو، زۆریشیان بەدیلى کەوتبوونە دەست پێشمەرگەى کوردستان، سەربازەکان ئازاد دەکران و ئەفسەرەکان دەهێڵرانەوە، لەشکرى چوارى دوژمن پەیوەندى بە کۆمارەوە نەپچڕاندبوو، بۆ چارەسەر کردنى کێشەکانى نێوان ئێران و کۆمارى کوردستان، تاران دوو ئەفسەرى پایە بڵند، سەرلەشکر ئایروم و سەرگورد کیشاوەرزى دەنێرێت بۆ گفتوگۆ(96)، لە گوندى کولتى لەگەڵ نوێنەرى مەهاباد بەکر حەوێزى کۆدەبنەوە (ئایروم سەرەتا دەڵێت ئێمە وەک دوودۆست (وەک دوولایەنى دۆست، چونکە سێ کەسن .ن.ک) ئێستە لەگەڵ یەک دانیشتووین چونکە حکومەتى شاهنشا،دانى بە خوودمختاریەکى کۆنفدرالى ناوە)(97) بەکر حەوێزى لەوەندە پتر ناوەڕۆکى کۆبوونەوەکە و ئەنجامەکەى بەدەستەوە نادات چونکە هاوکات پێشەوا هەواڵى هەرەسى کۆمارى ئازەربایجانى پێدەگات و یەکسەر بڕیاردەدات پەیوەندى لەگەڵ ئێراندا ببڕێت.. ئەو خودموختارییەى شاى ئێرانیش گوایە دانى پێداناوە جێگەى باوەڕ نییە، چونکە شاى ئێران نەک ئۆتۆنۆمى،دانى بە سادەترین مافى کوردا نەناوە وکەمو زۆر شتێک لەو رووەوە لە ئارادا نەبووە بەڵکو لەگەڵ ستالین سەرگەرمى سەوداو مامەڵە بوو نەوت بگۆڕێتەوە بە رووخاندنى هەردوو کۆمارەکە و تاساندنى دەنگى کورد و ئازەر، نەوت بەکورد، نەوت بە ئازەر لە سەرکێشى ترێ بە گەنم هەربووە، زۆر لە پیش یاساى نەوت بە خۆراکەوە، بە پێى ئەو سەودا و مامەڵەیە شا نەوت بە ستالین بدات، ئەویش لە بەرامبەردا بڕیارى پووکاندنەوەى هەردوو کۆمارەکە بدات و هەردوو گەلى کورد و ئازەر بفرۆشێت بە مافى بەرهەمهێنانى نەوتەکەى ئێران بەڕێژەى 51% بۆ سۆڤێت و 49% بۆ ئێران، سەرۆک وەزیرانى ئێران قەوام سەڵتەنەت لە گفتوگۆکانیدا لەگەڵ چیکۆف نوێنەرى ستالیندا، رامیارێکى زۆرزان و بەئەزموون، دیپلۆماتکارێکى ووریا لە دانوساندندا، دەیزانى چۆن بەرامبەرەکەى دەهێنێتە ژێر بار بۆ رێککەوتن، دەیزانى چى دەوێت و چۆن لە بەرامبەرەکەیى وەردەگرێت، ێابوون لە پێى ستالین دەدات و پەیمانى دەست کێشانەوە و هاریکارینەکردنى هەردوو کۆمارەکەى پێ مۆردەکات، تاران پشت بەو رێککەوتنە بروسکەیەک بۆ جەعفەر پێشەوەرى سەرۆک کۆمارى ئازەربایجان دەنێرێت: ( هێزى شاهنشا دێتە تەورێز بۆسەر پەرشتى کردنى هەڵبژاردنى پەرلەمانى نوێ، تا رێ لە هەموو فرت و فێڵ و کەم و کورتییەکانى هەڵبژاردنەکە بگرێت، بۆیە نابێت بەرهەڵستى بکرێت، پێشەوەریش لە وەڵامدا نووسیبووى، بەگوێرەى ئەو پەیمانەى لەسەرى رێکەوتووین لە شکرى ئازەربایجان بەلەشکرى ئێران دادەنرێت بۆیە پێویست بە ناردنى لەشکرى ئێران ناکات بۆ چاودێرى کردنى هەڵبژاردنى پەرلەمانى نوێ، لە شکرى ئازەربایجان دەتوانێت بێ هیچ لایەنگیرى کردنێک سەرپەرشتى ئەو هەڵبژاردنەى نێو خۆى بکات) شاى ئێران بە پشتیوانى ستالین لەلایەک و لەولاشەوە چەند وەزیر و گەورە بەرپرسى ئازەربایجانى کڕیبوو، ئەوانە ئامادەبوون دوواى پێشڕەویکردنى لەشکرى شا بەرە و تەورێز ئەوانیش لە ناوەوە بکەونە کار و دەستبەسەر کۆماردا بگرن و وەک مەلى بێ پەڕوباڵ بەچەقۆیەکى کول سەریببڕن.
هەرەسهێنانى کۆمارى ئازەربایجان ـ تەورێز
پلانى فرۆشتنى هەردوو کۆمارى ئازەربایجان و کوردستان بە نەوت لە نێوان سۆڤێت و ئێراندا چۆن لەسەر کاغەز کێشرابوو، 11/12/1946 لە پراکتیکیشدا لەسەر زەوى بەووردى ئەنجامدرا.
تەورێز لە رووى ژمارەوە چەندانەى هێزى مەهاباد و لە رووى چەک و تەقەمەنیى و پێداویستییەکانیشەوە مەهاباد لە تەورێزى وەردەگرت جگە لەوەى پارتى کۆمۆنیستى ئێرانیش (توودە) بە بڕیارى ستالین بە هەموو توانایەوە تێکەڵ بە ئازەربایجان بووبوون، لەبەرامبەر لەشکرى ئێراندا بەرەنگارییەکى ئەوتۆیان نەکرد، سەرۆک کۆمارە لوت بەرزە بەکەش و فشەکەى تەورێز (جەعفەر پیشەوەرى و سەرلەشکر غولام یەحیاو (1500) سەربازو ئەفسەر هەڵاتن بەرەو باکۆ) پێتەختى کۆمارى ئازەربایجانى سۆڤێتى وپاشماوەى لەشکر وگەلى ئازەریان وەک مەڕى بێ شوان بۆ کەڵبەى تیژى گورک جێهێشت.مامۆستا سەعید ناکام لەبیرەوەرییەکانیدا لاپەڕە65 دەڵێت:(بەپێی پەیمانی یاڵتا، هاوپەیمانان بڕیاریاندا دووای شەڕ لە ئێران بکشێنەوە وسنوورەکانی بپارێزن.سەیر لە وەدابوو کە سۆڤێت کشانەوە کە زۆریان لێ قەزابوو، تۆپەشکاوێک یا لۆریە شەقوشڕێکیان جێنەهێشت(بۆکۆماری مەهاباد.ن.ک) بەڵام لە تەورێز هەمووتۆپ وتانک ولۆرى و تفەنگ و شەستتیر وتەنانەت خێوەت وجل وبەرگیشیان بۆ ئازەرییەکان جێهێشت .)
وەزیر و کاربەدەستە بەکرێگیراوەکانى شا، دەستیان بەسەر کۆماردا گرت و هاوڕێ وڵات پارێزەرەکانیش کە هەڵنەهاتن و نەچوونە پاڵ بەکرێگیراوەکانیش وەک (سەرهەنگ عەزیمى لە سێدارە دران) و بەشێکیشیان پەیوەندى دەکەن بە کۆمارى کوردستان یا راستتر وایە بڵێم بە هێزى بارزانییەکانەوە. کەوتنى تەورێز کتوپڕ بوو، بەتایبەتیش بۆ مەهاباد کە پێشەوا پێشوەخت هیچ زانیارییەکى لەوبارەیەوە نەبوو، تەفرشیان دەڵێت قازى موحەممەد بە هاوڵاتى ئێمەى گوتبوو، (مەبەستى لە ئەفسەرە هەڵهاتووەکانى تەورێزە بۆ مەهاباد) (پێشەوەرى تەلەفونى بۆ کردم و گوتى ئەوا من چووم و ئەتۆش وەرە، بەڵام من ناتوانم وەک پیشەوەرى گەلەکەم بەرەڵڵا بکەم و بۆ رزگار کردنى گیانى خۆم گەلەکەم بە خوا بسپێرم، پێ لە مەهاباد بەرمەدەرەوە گەلەکەم بەردەبنە گیانى یەکتر بۆیە ناچارم هەر لەمەهاباد بمێنمەوە هەتا سوپا دێ و دەستەڵاتى نوێ دەچەسپێ ئەگەر لە داریش بدرێم)(98
