پشکۆ ئەمین: تورکیاو ناتۆ Nato/ بەشی دووهەم.
پاش کۆتایهاتنی جەنگی سارد هەندێک لەسەرکردەکانی هاوپەیمانی ئەتڵەسی ناسراو بەناتۆ (Nato) تەماشای هاوپەیمانیەتی ئەتڵەسیان وەک هاوپەیمانیەتیەکی سەربازی نەدەکرد، پێیان وابوو کە ئیتر دەبێت هاوپەیمانیەتیە سەربازیەکەی ئەتڵەسی ببێتە هاوپەیمانیەتی وڵاتانی دیموکراسی. ئەمە وایکردبوو کە هاوکارو رینمایکەری وڵاتانبن لە بنیاتنانی ژیانیکی باشترو خۆشگوزەراندا، لە بەدیموکراسی کردندا لە بەرەو پێشخستندا، داوای دیموکراسیەتیان دەکرد، کۆمەک و هاوکاریان دەدانێ. دژ و نارازیبوون بە داپڵۆسین و سەرکوتکردن و زیندانیکردنی ئۆپۆزسیون، پشتگیری ئازادیەکان و مافی مرۆڤیان بوون، دژی کوشتنی بیتاوان و بەرتەسککردنەوەی دیموکراسی و ئازادی رادەربرین و رۆژنامەنوسی بوون، دژی داخستنی رێکخراوە دیموکراسەکان و بەرتەسککردنەوەی ئازادی رۆژنامەگەری و مافەکانی ئۆپۆزسیون، میدیاکاران و مافی مرۆڤ و نەتەوەو ئاینزاکان بوون. بروایان بەدەستاو دەستکردنی دەسەڵاتە لەرێگەی هەڵبژاردنەوە و بە دەنگدانی دیموکراسیانە، ئەمانە بەشیکن لە بنەماکانی مافی مرۆڤ لەولاتی دیموکراسیدا. دە بابزانین لەتورکیای ئەندامی ناتۆدا دیموکراسیەت بەرقەرارە:
سیاسەتی ناوخۆی تورکیا
رۆژ بەرۆژ بەرتەسککردنەوەی ئازادیەکان لە تورکیادا لەهەڵکشاندایە، هەربۆیە تورکیا و ئەردوگان بۆتە جێگەی رەخنەو گلەی و گازندەی زۆر، داوا دەکەن، کێشە ناوخۆیەکان بە رێگە چارەی دیموکراسیانە چارەسەر بکریت، نەک بەسەرکوتکردن و پەلاماردان و زیندانیکردن و بە شەرو شۆر. بەشێکی زۆری سەرکردەکانی ئەوروپا پێیانوایە کە کودەتاکەی 2016 تورکیا کارتونی و دروستکراو بوو، بۆسەرکوتکردن و زیندانی کردنی ئۆپۆزسیونەکان رێکخرا. ئەردوگان بەم کودەتایە خۆی کردە کەسی یەکەمی تورکیا. هەموو دام و دەستگاکانی دەوڵەتی لە دژەکانی پاک کردەوە، دەسەلاتی تاکرەوانەی خۆی زیاتر چەساپاند،
زیاتر لە هەموو وڵاتە دیکتاتورەکانی دنیا ئۆپۆزسێۆن و پەرلەمەنتارو رۆژنامەنوس و میدیاکار و مامۆستا و قازی و سەربازو پۆلیسی لەزیندان تووندەکرێن،
رۆژنامەنوسانی ئەوروپا تورکیا بەزیندانی رۆژنامەنوسان ناودەبەن و دەڵێن دادگاکان ئازادنین و نادیموکراسی بەبێتاوان خەلک زیندانی دەکەن، هەموو دام ودەستگاکانی دەوڵەت بە خەڵکانی سەر بەئاک پارتی پرکردەوە، لە سوپاو پۆلیس و دادگاو میدیا و قوتابخانەو مزگەوت و کەسیکی خاوەن بیرورای جیاواز نەهێڵرا و هەمووی کرانە پیاو و نۆکەری خۆی و سەربە ئاک پارتی.
ئەردوگان سیاسەتێکی شۆڤینیانە دژ بە کورد لەناو تورکیادا پێرەو دەکات، خەڵکی تورکیای بە دوو چەمکی نەتەوە و ئیسلام گێل کردوەو بە وتارە شۆڤینی و ئیسلامیەکانی کە هەمووی دژە کوردە هانیان دەدات، هەرە زۆری تورک بوونەتە دوژمنێکی سەرسەختی کورد دروشمە شۆڤینیەکەی( یەک نەتەوە یەک وڵات یەک ئاڵا ) رۆژانە دەوترێتەوە گورگە بۆرەکانی هاوپەیمانی، دان لە کورد جیردەکەنەوە. ئەوەتا تەنانەت لەسەر گوێگرتن لەگورانی کوردی دەتکوژن.
ئەردوگان پێیان دەڵێت،کورد دەیەوێت تورکیا دابەش بکات، دەوڵەتی ئیسلامی لەناو بەرێت. لەم رێگەیەوە دەیان پەرلەمەنتارو سەرۆک شارەوانی کورد، کە لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەنگی خەڵک هەڵبژێراون، بە ناوی پشتگیریکردن لە تێرۆر و دوژمنایەتی دەوڵەتی تورکیا، بە بریاری سیاسی و بێدادگای کردن لە زیندان توند دەکرێن و لە شوێنیان نۆکەرێکی کورد یان تورکێک، بە ناوی قەیوم لە دادەنرێت، تەنها لەبەرئەوەی کوردن و داوای ماف و ئازادی و ئاشتی دەکەن. لەهەلبژاردنە ناوخۆیەکانی شارەوانیەکاندا لە سالی 2019دا پارتی گەلی دیموکرات هادەپ (HDP) توانی 65 سەرۆک شارەوانی لەشارە گەورەکان پچوکەکاندا بەدەست بهینیت ئیستا لەو 65 سەرۆک شارەوانیانە تەنها 12 دانەیان لەشوینی خۆیان ماون، ئەوانیتریان بەناوی لیدان لە تیرۆر لابراون لەزیندان توندکراون، هەرچەندە هادەپ خۆپیشاندانی کرد و هاواری کرد ئەمە دژی دیموکراسیەتە، لە وڵاتێکی دیکتاتورو رەگەز پەرستدا دیموکراسیەت کوا! ئەردوگان دەلیت: گەر کوردەکان دەنگ بەهادەپ یان بەپارتیکیتر بدەن ئەوە دەنگەکانیان ناژمیریت و ئەوان کاتیک دەنگەکانی حسیب دەکریت، کە دەنگ تەنها بە ئاکەپە بدەن. ئەمە دیومکراسیەتی تورکیایە.
دەیان پەرلەمەنتاری کوردی سەر بە هادەپ، تاکە حیزبی کوردی ناو پەرلەمانی تورکیا، دەمیرتاشی سەرۆک حیزب کە ئەردوگان لێیدەترسیت و بە ترسناکترین دوژمنی خۆی دەزانیت، لە 4/10/-2016 لە گەڵ هاوسەرۆکی هادەپدا لە زیندان توندکراون.
ئەمرۆ 19/6/2020 دادگای دەستوری تورکیا دەڵێت: دەمیرتاش نزیکەی 4 ساڵە دەست بەسەرە، ئەمە دژی ئەو یاسایەیە کە ئیشی پێدەکەین، تا ئیستا دادگا نەیتوانیوە هیچ لەسەردەمیرتاش بە ئیسپات بگەیەنیت بۆیە دەبیت ئازادکردێت، وە لەتۆلەی ئەو ماوە دریژەدا بە پیدانی 50000 لیرەی تورکی کە دەکاتە 6500 یورۆ پاداشت کریت.
ئەم قەرارەی دادگای دەستوری تورکیا لە بەرژەوەندی دەمیرتاشەو ئەردوگان تورە دەکات، ئەمرۆ هەینی لە هەوالەکانی تورکیادا بڵاو کرایەوە، رەنگبیت دەمیرتاش بەرنەدەن. بەڵام لەبەرژەوەندی دەمیرتاشە بۆ دادگایکردنی باشە، لەسەرەتادا دادگا داوای زیندانیکردنی 142 ساڵی بۆ دەمیرتاش دەکرد.
قارەمانانی کورد زیندانیان کردۆتە مەیدانی خەبات لەپێناو ئازادی و مافدا، دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا لەکۆتایی 2018 وە داوادەکات دەمیرتاش ئازادکرێت، بەڵام تورکیا گوێ بەکەس نادات.
دەمیرتاش و گوڵشەن و تونجەلی و هەموو قارەمانانیتری نەتەوەکەمان، جێگەی شانازی کوردن، هەڵبژاردنەکانی ئەستەمبولی ساڵی 2019 کە کاندیدی ئۆپۆزسێون سەرکەوت کورد پشتگیری کاندیدی ئۆپۆزسیونی کرد، نوێنەرەکەی ئەردوگان دۆرانی، ئەردوگان بە دۆران رازی نەبوو، چۆن دەبێت دەسەڵات دەستاو دەست کرێت، داوای دوبارە هەلبژاردنەوەی کرد، دووبارە هەڵبژاردن کرایەوەو دیسان دۆرایەوە.
ئەمە هۆیەک بوو بۆ ئەوەی سەرکردەکانی ئەوروپا، بیرلەوە بکەنەوە ئایا دەکرێت، لە هاوپەیمانیەتیەکی دیموکراسدا جێگەی ولاتێکی دیکتاتور و رەگەز پەرستیی وەک تورکیا ببێتەوە، ئایا دەکرێت تورکیا پەلاماری خاکی نەتەوەیەک و وڵاتیکیتر بدات، ئایا دەکرێت ناتۆ هاوکاری تورکیا بکات لە داگیرکردنی رۆژئاوای سوریادا، وەک ئەردوگان داوای دەکات.
لەرووی سیاسەتی دەرەوە
تورکیا S-400 رووسی دەکرێت کە لەگەڵ چەک و جبەخانەی ناتۆدا ناکۆکەو پێکنایەتەوە، نزیک کەوتنەوە و سەودا مامەڵەی ئەردوگان و ڕوسیا، جێگەی گومانە لای وڵاتانی ئەوروپی و ناتۆی هاوپەیمانی،
هەموان دەڵێن، ناکرێت ئەو ساروخی بەرگری رووسیە بکڕیت، ناکرێت لەگەڵ چەکی ناتۆدا تێکەڵبکریت. جگە لەو نزیکبوونەوەیەی تورکیا لە گەڵ هەردوو دەوڵەتی دژە ناتۆدا ئیران و روسیا لە شەری سوریادا، کە ئەمەش پیچەوانەی خواستی ناتۆیە، لەکاتیکدا ناتۆ سزای ئابوری خستۆتە سەر رووسیا بەهۆی داگیرکردنی جزیرەی قرمی ئۆکرانیەوە، بە پیچەوانەی سزاکانی ناتۆ تورکیا لە گەل رووسیادا رێکدەکەوێت بایی سەدان ملیون دۆلار چەک لە روسیا دەکرێت، کە ئەم کارە دژایەتی هەموو سزاکانی ناتۆیە بۆ سەر رووسیا.
هاوکاری و پرچەک کردنی داعشەکان و رێگەدانیان بە هاتوچۆکردن بە تورکیادا هاتنە دەرەوەیان بۆ ئەوروپا و گەرانەوەیان، کرین و فرۆشتنی نەوت لێیان، چارەسەرکردنی بریندارەکانی داعشەکان لە نەخۆشخانەکانی تورکیادا، ئەمانە هەموو لای وڵاتانی ئەوروپی و ناتۆش شاراوەنین و دەیزانین و ئاگادارن.
پەلاماری رۆژئاوای کوردستان و داگیرکردنی عەفرین وپ شتگیری کردنی ئیسلامیە تیرۆرستەکانی ئەنسارو شام و قاعدە لەکوشتن ویرانکردنی و فراندنی سەدان ژن وکچی کورد، پاکتاوی نەژادی و گۆرینی دیمۆگرافیای خاکی کوردان لە عەفرین و رۆژائاوای کوردستاندا.
داواکردنی یەکیەتی ئەوروپاو نەتەوەیەکگرتوەکان و ئەمریکا و ناتۆ بۆ کشانەوەی تورکیا لە رۆژئاوای کوردستان، لەکاتێکدا هەموان دەزانین کە تاکە هێزی شەرکەرو خۆبەختکەرو تێکشکێنەری داعش شەرڤان بوو، یەپەگە بوو پەرۆ رەشەکەی خەلافەتی ئیسلامیان داگرتە خوارەوەو، هەر ئەوان بەخوین پایتەخت و ناوەندی خەلافەتی داعشیان داگیرکرد و هەموو دنیایان بەخۆیان سەرسام کرد.
ئێستا وا لەلایەن تورکیای پاریزەری داعش و ئەندامی ناتۆوە پەلامار دەدرێت، لە ئاسمان و لە زەویەوە هێرشیان دەکرێتە سەر، بە نوێترین چەک و فرۆکەی ناتۆ لە باتی پشتگیری بکرین و سوپاسکرین لەناو دەبرێن، ئەم کارەی ئەردوگان دژایەتی تەواوی کۆمەڵگەی جیهانی بوو. لە کاتێکدا لە دوای شەری ساردەوە ناتۆ خۆی پربووە لە کێشە و گیرو گرفت، ئەوە وایکردوە کە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا نەتوانێت دەستبەرداری تورکیا ببێت،
تورکیا وڵاتیکە جیگەیەکی ستراتیجی گرنگی هەیە لەرووی جوگرافی و سیاسی و سترتیجیەوە.
تورکیا پردی بەستنەوەی ئاسیاو ئەوروپایە پیکەوە، هەروەها دراوسێ و هاو نەژاد و هاوزمانە لەگەڵ وڵاتانی ئیسلامی دراوسێی روسیادا کەبە دوژمنی سەرەکی ناتۆ دادەنرێت، سەرباری هەموو ئەمانە ئەو کیشەو شەرو تێکهەڵپژانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا هەیە، وەک دەشبینرێت لە هەموو لایەکدا تورکیا بوەتە یاریکەرێکی ناو گۆرەپانەکەو لە هەموو شوێنێکدا یاریدەکات و دەبینرێت، دەشزانرێت کە هەمووی لە پێناو بەرژەوەندی خۆیدا دەیکا. بوونی بنکەی سەربازی ئەمریکی ئەنجەرلیکی تورکیادا، یەکێکە لە گرنگترین بنکە سەربازیەکانی ئەمریکا لەجیهاندا و ئەمریکا زۆر پیویستی پێیەتی، بەتایبەتی بۆ بەکارهێنانی دژی ئێران و لە شەری سوریاو ناوچەکەدا.
دەبێت ئەوەش بڵێین کە روون نیە، ئایا گەر شەر رووبدات، تورکیا رێگە دەدات بە ئەمریکیەکان کە بنکەی ئینجەرلیک لەشەری ئێراندا بەکار بهێنرێت؟ وەک بینیمان ریگەی بە ئەمریکا نەدا تا لەشەری عێراقدا بەکاریبهێنێت،
چوونکە عیراق دۆستی بوو، دەشترسا کە لە رووخانی سەدامدا کورد ببێتە خاوەن دەوڵەت. ئێستاش لەگەڵ ئێراندا دۆستایەتیەکی باشی هەیە، لەم رۆژانەدا ئەردوگان وتی دەیان پرد پێکەوە دەمانبەستیتەوە، هەمان ترسیشی لە بەدەوڵەت بوونی کورد هەر هەیە.، بۆیە روون نیەو نازانرێت، ئایا رێگەدەدات ئینجەرلیک بەکاربهێنریت یان نا؟
تورکیا لەپێناو بەرژەوەندی خۆیدا هەموو شتێک دەکات، ناتۆو ئەوروپاش دەزانین کە تورکیا شەریکێکی دووفاقەو بوەتە جێگەی گومان لای گشت هاوپەیمانانی ناتۆ و ئەوروپاش، ناشیانەوێت تورکیایەکی خاوەن هیزو و نفوزی گەورەی سەربازی ناو ناتۆ پچێتە بەرەی رووسیاوە.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا دەبێت بڵێین کە تورکیا ئەو دەورەی نەماوە وەک سەردەمی شەری سارد، کە بە کورە نازادارەکەی ناتۆو ئەمریکا دەژمێرا، هەرچی داوادەکرد بۆیدەکرا وبۆشی دەچووە سەر، ئێستا ئیتر کاتی ئەوە هاتوە لەناتۆ دەرکریت، هەندێک سەرکردەو وڵاتیش ئەم داوایە دەکەن و نایشارنەوە.
ئەوەتا سەرۆکی فەرنسا ماکرۆن نایشارێتەوەو بەدەنگی بەرز و لە رۆژنامەی L’Orient du Jour فەرەنسیدا بڵاو کرایەوە دەڵێت: ناتۆ دەبینێت تورکیاچۆن دژایەتی کورد دەکات، بروامانوایە تورکیا ناتۆ بۆ خزمەتی بەرژەوەندیەکانی خۆی بەکاردەهینێت.
ئەمرۆ 19/6/2020 لەبرۆکسل لە کۆبونەوەی ناتۆدا باس لە هەڵس وکەوتی تورکیا دەکریت، لە بوردومانکردنی خواروی کوردستان لە پەلاماردانی رۆژئاوای کوردستان لە ناردنی چەک بۆ لیبیا لە پالاماردن و پەلپگرتن بە یونان و بەکردنەوەو ناردنی پەناهیندە بۆ سنورەکانی یونان، دەڵێت تورکیا لەگەل هیچ دراوسییەکیدا و لەگەڵ هاوپەیمانەکانیدا لە ناتۆدا دوستایەتی نیە و تەنها بیرلە بەرژەوەندی خۆیدەکاتەوە، نازانین چۆن لەگەڵ تورکیادا هەڵسوکەوت بکەین، بەشێکی ئەم باسانە لە بەشی سیهەمی ناتۆ و تورکیادا دەبێت، لەهەفتەی داهاتوودا.
