بورهان شێخ ڕەئوف: ئاوڕێک لە کەرتى تەندروستى عێراق.
هەرچەندە کەرتى ساغڵەمى بوارى شارەزایى و پسپۆڕى من نیە، بەڵام لەکاتى سێرچ و چاودێرى دۆخى سیاسى شێواوى وڵات و ناوچەکە بەسەر بابەت و زانیاریڤى وادا دەکەوم ناتوانم پەردەپۆشیان بکەم و بۆ هاوڵاتیانى مەینەتبارى بەیان نەکەم.
لەپێش ئەوەى بچمە ناوباسەکەوە پێمخۆشە ئەوە ڕوون بکەمەوە کەهەرێمى کوردستانیش بەشێکى دانەبڕاوى عێراقەو هەمان کێشەو کەمایەسی هەیە لەکەرتى ساغڵەمیدا جگە لەکەرتى تایبەتى، ئەگەر پێشووەچوونێک هەبێت.
لەچل ساڵى ڕابردوودا کەرتى تەندروستى عێراق پاشەکشەیەکى گەورەى بەخۆیەوە دیووە بەهۆى شەڕو ململانێ بەردەوامەکانى ڕژێمى ئەوساى عێراق. جەنگى هەشت ساڵەى عێراق- ئێران و داگیرکردنى کوەیت و گەمارۆى ئابورى نێودەوڵەتى لەسەر عێراق و دواى ڕووخانى ڕژێم و داگیرکردنى عێراق لەلایەن ئەمریکاوە گەندەڵى و خراپ بەڕێوەبردنى ئەو سکتەرە کارەساتى گەورەى بەدواداهات.
عێراق سەرەڕاى ئەوەى وڵاتێکى نەوتى دەوڵەمەندەو خاوەنى دووەم یەدەگى نەوتە لەسەرئاستى جیهان، بەداخەوە کەرتى ساغڵەمى لەدۆخێکدایە ئیرەیى پێ نابرێت هێندە شپرزەو ماندووە بەتایبەتى ئەم ڕاستیە لەسەروەختى بڵاوبوونەوەی کۆرۆنادا وەکوى ڕۆژى ڕووناک بەدەرکەوت.
ئەگەر سەیرى ژێرخانى تەندروستى عێراق بکەین وەکو شارەزایانى ئەو بوارە باسى دەکەن ئەوا 90% ئەوبنەخۆشخانانەى لە عێراقدا هەن لەسەردەمى حکومەتەکانى پێش2003 دروست کراون تەنانەت هەندێکیان لەسەردەمى حوکمڕانى پاشایەتیشدا بنیات نراون.
حکومەتەکانى دواى پرۆسەى ئازادى یان داگیرکردنى عێراق لەلایەن ئەمریکیەکانەوە وەکوخۆیان دەڵێن نەیان توانى سیستمێکى تەندروستى شایستە بەگەلى عێراق دابمەزرێنن وەکوبپێشتر ئاماژەم پێدا کە عێراق یەکێک لەوڵاتە زەنگینەکانى جیهانە،ببەڵام بەپێچەوانەوە وەبەرهێنان کرا لە کەرتى تەندروستى لەسەرحسابى ئێش و ئازارى هاوڵاتیانى هەژارو بێ دەرەتانى وڵات ئیتر بە قۆرخکردنى بازاڕەکانى دەرمان و گەندەڵى و فەسادى کارگێڕى و دارایى زەبەلاح لەو بوارەدا کەدیارترین ئەنجامەکانى بڵاوبوونەوەى هەڵکشانى نەخۆشى شێرپەنجەیە لەعێراقدا کەپێشتر عێراق ئاستى بەرزى واى لەتۆمارکردنیدا بەخۆەوە نەدیووە.
لەلایەکى ترەوە ئەگەر چاوێک بەپارەى تەرخانکراو بۆ کەرتى ساغڵەمى لەبوودجەى ساڵانەى عێراقدا بخشێنین وەکو لە لێکۆڵینەوەو ڕاپۆتە پەیوەندى دارەکاندا هاتووە، ئەوا دەبینین بەداخەوە عێراق یەکێک لەچرووکترین و ڕەزیلترین و دەستقایم، واتە دەست داخراوترینیانە بۆ کەرتى تەندروستى ژیانى هاوڵاتیانەکە، بەشێوەیەک لەبوودجەى ساڵى 2019 لە 105 ملیاردۆلار تەنها 2.5% تەرخانکراوە بۆکەرتى ساغڵەمى، لەکاتێکدا ئەم ڕێژەیە زۆرکەمە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانى ترى ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، لە هەمانکاتدا زانیارییەکانى ڕێکخراوى تەندروستى جیهانى ( WHO) باس لەوەدەکەن کە لەدەساڵى ڕابردوودا ئەوەى حکومەتى ناوەندى عێراق بۆکەرتى تەندروستى تەرخان کردووە زۆر لەبودجەى تەرخانکراوى تەندروستى وڵاتانى دراوسێ ى عێراق کەمترە کەئەوان لەعێراق هەژارترن.
بۆ زانیارى زیاتر هەر بەگوێرەى ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکان بەرکەوتووى تاکى عێرقى لەبوودجەى تەندروستیدا ساڵانە161دۆلارە بەبەراورد لەگەڵ وڵاتانى ترى نزیک لەعێراق وەکوئوردن 304 دۆلارساڵانەیە، لوبنان 649 دۆلار، کەئەمەش پێشهاتێکى سامناکە بۆ عێراقیەکان.
هەر بەگوێرەى بەرپرسانى تەندروستى عێراق و پسپۆرانى ئەو بوارە عێراق کەمتر لە 2500 قەرەوێڵەى هەیە بۆ چاودێرى چڕ و هەوروەها ژمارەیەکى زۆرکەم لە ئامێرى هەناسەدانى دەستکردى هەیە کە لەمسەردەمى کۆرۆنادا پێویستى زۆرى پێ هەیە نەخۆشخانەکانى عێراق.
هەروەها جگە لەکەم بوونى ئامێرو کەرەسەى پزیشکى و نەبوونى پزیشک و کارمەندى تەندروستى و گەندەڵى لەگرێبەستەکانى کڕینى دەرمان، زۆرهۆکارى ترهەن کە پێویستیان بەپلان و کۆنفرانس و کۆنگرەى گەورەى تەنانەت نێودەوڵەتیش هەیەبۆ ڕزگارکردنى کەرتى ساغڵەمى عیراق بەهەرێمیشەوە لەڕووخان و هەرەسهێنانى تەواو.
لەوانەش مەترسیدارتر زانیاریەکان باس لەوە دەکەن کەهەر لە25 مناڵى عێراق 1 مناڵ لەپێش تەمەنى پێنج ساڵیدا دەمرن بەهۆى خراپى خزمەتگوزارى تەندروستى.
لەکۆتاییدا لەبەردەم ئەم مەشهدە تاڵ و سامناکەى عێراقدا لەبوارىتەندروستیدا خەڵکى دڵسۆزو بەتواناى زۆرهەن کەچەندین پلان و پێشنیارى خێراو گونجاوییان بۆ کورت مەودا و درێژمەو داخستۆتەڕوو کەدەکرێت کاریان لەسەر بکرێت و فریادڕەسێکى خۆشدەست بن ئەگەر گوێیان لێ بگیرێت لەو پێشنیارانە:
1- پێشخستنى بەرنامەیەکى زانیارى وردى ئامار بۆ وەزارەتى تەندروستى بەشێوەیەکى گشتگیرو دانانى میکانیزمێکى گونجاو بۆ بەڕێوەبردنى ساغڵەمى ئەلیکترۆنى.
2- پیویستە وەزارەتى تەندروستى ئیستراتیجیەتێکى نوێ دابڕێژێت لەسەربنەماى لامەرکەزى لەپلاندانان و جێبەجێ کردندا و هاوبەشى وبەتایبەتى کردن و بیمەى تەندروستى و… تد.
3- سەر لەنوێ بنیاتنانەوەى پەیکەرى وەزارەتى تەندروستى لەڕووى کارگێڕى و دارایى و تەکنیکیشەوە.
4- هەڵسەنگاندنى دۆخى تەندروستى عێراق و دەستنیشان کردنى ئەو کۆسپ و تەگەرانەى کەدێنە ڕێى لەئێستاو داهاتوویشدا.
5- دانانى میکانیزمى نوێ بۆ هێنان و هەڵگرتن و دابەشکردنى دەرمان و ئامیرەپزیشکیەکان.
