عەلی مەحموود: فەجری حاجی ئۆمەران و جینۆسایدی بارزانیەکان.
تکایە ئەگەر کەڵکی لێوەردەگرن، ئاماژە بەسەرچاوەکەی بکەن”
رێکەوتنی پارتی دیموکراتی کوردستان-پدک لە گەڵ ئێران بۆ ئەنجامدانی کاری سەربازی هاوبەش لەناو جوگرافیای عیراقدا، یەکەم رێکەوتنی پارتێکی کوردی بوو لە گەڵ ئێران بۆ شەڕی هاوبەش، کە پاش شەڕی قەڕناقاو پشت ئاشان و دەرکردنی لایەنەکانی بەرەی جود لە زۆرینەی ناوچەکانی سۆرانی زمان کە بە هاوکاری لۆجستیکی حکومەتی عێراقی ئەنجامدرا، دوای 2 ساڵ لەو بەروارە، واتا 22ی تەموزی 1983 ینک و سۆسیالست و بزووتنەوەی ئیسلامیش هاتنە ناو هەمان گەمەوە، بەم تەرزە پەیماننامەیە یارییان بە چارەنووسی کوردەوە دەکرد، کوردیان کردە شەریکە دۆڕانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە شەڕەکە، دوای ئەنفال و کیمیابارانەکان لە 6ی ئەیلولی 1988 دا دەست بە تاڵ و دۆڕاو لێی دەرچوون، ئەوەی بۆیان مایەوە مانگانە تمەنێک و بارەگایەک لە سونێ و قاسم رەش و کارتی گەڕان بۆ شارەکانی ئێران بوو، ئەوان نزیک 10%ی هاوڵاتیانی کوردستان و 4500 لادێیان بە جینۆسایدکردن و وێرانکردن دا، دەریاچەیەک خوێن و جیهانێک وێرانکارییان دورییەوە لەو شەڕە هاوبەشانە، هاوکات بزاڤی چەکداری کوردیان وەک بزاڤێکی کرێ گرتە بە جیهان ناساند، بە هێنانی ئێران لە 29-7-1996 بۆسەر کۆیەو هێنانی بەردەوامی تورکیا و هێنانەوەی سوپای عێراق لە 31ی ئاب و 16ی ئۆکتۆبەر ، سەلماندیانەوە هەمان تاکتیک بۆتە ستراتیژی کاریان و بەردەوامی هەیەو دەبێت، گەلی کورد لە هەڵدێرو ماڵوێرانییەکەوە بۆ یەکی دی دەبەن.
لە کاتێکدا راگەیاندەکان جیهان غەرقی هەواڵی دەریای خوینی جەنگی ئێران-عێراق ببوون، کۆتایی هێنان بە کۆماری ئیسلامی شەرق و غەربی یەکخستبوو، کۆمەلکوژی کوردان ببوە جەنگێکی لەبیرکراو، بە بەرچاوی کەشتیە ئاسمانیەکانەوە کوردستان خاپورو خەڵکەکەشی قەسابی دەکران، لەناو ئەو دەریای خوێنەدا کەس گوێبیستی نوزەی نابوو، کۆمەڵکوژی کوردیش ببووە هۆلۆکۆستی نوێ، ئەمجارە کرانە قوربانی سەرانی ینک وپدک و سۆسیالست و بزووتنەوەی ئیسلامی، دوای راپەڕینیش لە بڕی سزادانیان کەچی خودی قوربانیانیش لە گەڵدا لە ریزە دورو درێژەکان وەستان تا دەنگیان پێبدەنەوە.
ئێران و عیراقیش لە پاڵ وڵاتانی زلهێز لەو وڵاتانە بون کۆدی کریبتۆی سویسریان بەکار دەهێنا لە پەیوەندییە نهێنییە ناوخۆییەکانیان، کە لە لایەن سیای ئەمەریکیەوە کۆدەکە دەشکێنرا، وەک لەو ئابڕوچونەی سەرەتا ئەمساڵ ئاشکرا کرا، بۆیە هەمووان ئاگاداری تەواوی کوردۆسایدی کورد بوون.
ئێمە لە هەموو ئەو شەڕانە لە هەموو رویەکەوە دۆڕاوین، بۆیە دەبێت زیاتر بگەڕێین بە دوای ئەو خاڵەدا کە تێیدا بووە هۆی دۆڕانمان، دەبێت گومان بخەینە سەر رابردوو، بە پراتیک و کارەکتەرەکانیەوە، چونکە رابردوو بە تایبەت ساڵانی بزاڤی چەکداری، مێژوییەکە پڕە لە دۆڕان، با ئەو مێژوەوە بنووسێنەوە کە دۆڕاوەکان دەینووسنەوە نەک براوەکان، چونکە ئەم تەوەزەلانە دۆڕانی خۆشیان بە بردنەوە دەزانن و مێژووی براوەمان پێ نیشان دەدەن، خۆیانیش دەکەن بە خاوەندی راپەڕین و کۆڕەو روخانی سەدام.
سەرانی کورد توانای باشی خۆ کوێر و کەڕ و لاڵکردنیان هەیە، کاتێک نۆرەی دۆران و هەڵەو تاوانەکان خۆیان باس دەکرێت، دەبنە نەتەوەیخواز و دادپەروەر و هەزار و یەک پاساو بۆ شکست و دۆڕانەکانیان دەهێننەوە، ئەوان وەک مێگەلە مەڕ سەیری گەلە کەن خۆشیان شوان، هەر کاتێک بیانەوێت بماندەنە دەم گورگەوە، دەبێت رازی بین و گورگبونی ئەوانیش ئاشکرا نەکەین، وردە وردە گورگیەکەشیان دڕندەترو پڕ لە خیانەتر دەبێت، بە دەستاودەستکردنی فەرمانڕەوایی لە لایەن نەوەکانیانەوە.
بۆیە ئەمانە لە مێژوو دەترسێن، یاداوەرییەکانیان، پاککراوە لە تاوان و شکستەکانیان، دەیانەوێت لە رێگای کرێگرتەکانیانەوە مێژوییەکی دیمان پێ نیشان بدەن، شەڕە هاوبەشەکانی حاجی ئۆمەران و هەڵەبجە و کەرکوک و ….. وەک شەڕی سەرکەوتن و رزگاری وێنا بکەن.
هێرشی هاوبەشی پارتی وئێران بۆ ناوچەی حاجی ئۆمەران و گردمەند لەساڵی 1983 دا کە بە فەجری دوو ناسێنراوە، بە یەکەم نموونەی ئەنجامدانی شەڕی هاوبەشی پارتە کوردییەکان لە گەڵ ئێران دژ بە سوپای عێراق دێتە ژماردن، لێرەوە ئەم تەرزو شێوە هاوکارییە سەربازی سیاسییە، دەبێت بە تەرزو مۆدێلێکی کارو خەباتی بەشێک زۆری لە لایەنە کوردییەکانی دیکەی باشوور و ئیلهامی لێ وەردەگرن ” ینک، پارتی، سۆسیالست، بزووتنەوەی ئیسلامی”، حەوت ساڵی پڕِ لە دۆران و شکست بەردەوام دەبێت، لە پشت پەرتووکە سورەکان و ئاڵاکانی کوردستانەوە دەست لە گەڵ پاسدار تێکەڵ دەکرا و پرۆژەی شەری هاوبەشیان لە گەڵ ئێران دادەڕشت، لێرەوە بوونە ویڵی ڕێگای پەیوەندییەکانیان لە گەڵ ئێران ، وایان دەنواند بەخت یاریان بووەو رێوی بەرەو پیرییانەوە چووە، دڵیان بەوە خۆش بوو، ئێران کاری هاوبەشیان لەگەڵ دەکات، دیارە ئەم جۆرە چالاکییە هۆکاری کردنەوەی دەرگایەکیش بوو بۆ سەرانیان تا بگەن بە ئیمتیازات و سەفەرکردن، کردنەوەی دەرگایەکی بەختەوەری بۆ بۆیان، بە پشت بەستن بە ئێران دەیانەویست ببنە هێزی یەکەم و چوار مشقی لەسەر باڵا دەستی لە کوردستان دابنیشن، ینک وپدک ،خولیای بوون بە یەکەم هَێز لە کوردستان، بەردەوام لەمَیشکیان خولی دەخوارد، پاش ئەوەی چەکیان لە ئێران وەر گرت ئومێدیان باڵای دەکرد، پەندیان لە هەرەسی 75 وەرنەگرت ، ئێران بووە قیبلەنامای کاریان، زیاتر وەک داردەستێکی ئێران خۆیان دەنواند نەک هێزێکی کوردستانی، رابردویان دوبارە دەکردەوە” له یاداشته‌کانی موکه‌ره‌م تاله‌بانی وا هاتووه: دوا کوبونه‌وه‌ی نوێنه‌ری بارزانی له‌گه‌ل حکومه‌تی ناوه‌ندی له به‌هاری 1974 که منیش تێدا به‌شدار بووم، سه‌روکی شاندی به‌عس که سه‌دام بوو، به‌م شێوه‌یه ده‌ستی به قسه‌کانی خۆی کرد، پێویسته ئێوه ( مه‌به‌ستی پارتی بوو) په‌یوه‌ندیه‌کانتان له‌گه‌ل ئیران بپچرێنن و سنوره‌کان به‌رامبه‌ر ئیران داخه‌ن. کاک سامی عه‌بدولرحمانیش که سه‌روکی شاندی پارتی بووه به‌م شێوه‌یه وه‌لامی دایه‌وه : بارزانی په‌یوه‌ندیه‌کانی خۆی له‌گه‌ل ئیران به په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌گه‌ل به‌غداد ناگۆرێته‌وه!! سه‌دامیش به سه‌رسورمانه‌وه وه‌لامی دایه‌وه. ئه‌گه‌ر ئێوه په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ل ئیران به په‌یوه‌ندی له‌گه‌ل به‌غدا ناگورنه‌وه، چ داوایه‌کتان له ئێمه هه‌یه و به‌رده‌وامی گفتوگۆ چ مانایه‌کی هه‌یه! ئێوه له ئێستاوه خۆتان به به‌شێک له عیراق نازانن، ئه‌وه‌ش له ده‌ره‌وه‌ی ناوه‌روکی یاساکانی ئوتۆنومیه. کۆبونه‌وه‌که به‌بێ ئه‌نجام کوتایی هات و شه‌ر له کوردستان ده‌ستی پێکرد.”، ئەوەی پەند لە رابردوو وەرنەگرێت داهاتووشی نییە، بۆیە ئێستا زیاتر کەوتنە باوەشی ئێران و تورکیاوە .
بە بێ ئەوەی بزانن مامەڵە کردن لەگەڵ دوژمندا خیانەت کارییە لە گەل و لای فاشییەکانیش گەل بەرەو چارەنووسێکی ڕەش دەبات، بەم کارەشیان کەوتنە ناو تەڵەی ئێرانەوە، لە گەڵ ئەودا بەرەو چارەنووسی نادیار ملیان دەنا، بە پێچەوانەی شەپۆڵی جیهان گەلیان لە گەڵ خۆیان بەرەو دۆزەخ برد.
“هه‌روه‌ها زۆربه‌ی جینۆسایده‌کان له‌کاتی قه‌یرانه‌کاندا روده‌ده‌ن وه‌کو جه‌نگ. هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت، شۆرش. و ئه‌نجامده‌رانیشی قوربانیه‌کان تاوانبارده‌که‌ن له‌سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و قه‌یرانانه‌دا. هه‌روه‌ها حکومه‌تی وڵاتانی دیکه‌ش ڕه‌نگه ده‌ستێوه‌رده‌ن یاخود بێده‌نگ بن له‌ئاست جینۆساید له‌وڵاتیکی تردا وه‌یا پشتگیری له‌ئه‌نجامده‌رانی بکه‌ن به‌ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ به‌پێی ئه‌وه‌نده‌ی له توانایاندا هه‌بێت.”هیڤاڵ هیلان وه‌رگێڕانی: نه‌ریمان عه‌لی-ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه پێشکه‌شکراوه بۆ به‌ده‌ستهێنانی دیبلۆم له خوێندنی یاسادا (له‌زانکۆی ئۆکلاند نۆڤه‌مبه‌ر 2000)”.
پێش فەجری دووش، پارتی دیموکراتی کوردستان ((عێراق)) زۆر جەنگی هاوبەشی شان بە شانی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دژ بە پێشمەرگەی کوردستانی خۆرهەڵات (بە تایبەت دیموکرات و کۆمەڵە) ئەنجام دابوو، لەگرتنەوەی زۆر دەڤەر و شار و شارۆچکە رۆڵی گێرابوو ، نموونەیەکی سەرکەوتووی لە کاری سەربازی –سیاسی هاوبەشی خستبووە سەر سفرەی کون بووی کۆماری ئیسلامی ئێران، بەڵام لەناوخۆدا تەنانەت لە مانگەکانی پێش شەڕی حاجی ئۆمەران، شەڕەکان لە ناوچەی شنۆ ئەنجامدرابوو، ئەم هاوپەیمانییە بۆیان پەیماننامەی فاوست بوو ( لەو پەیماننامەیە فاوست روحی خۆی بەشەیتان فرۆشت) بەلام فاوستەکەی ئیمە دوایی بوون بەدو و سێ و چوار وپێنج ، نەک تەنها ڕوحی خۆیان بە لکە ڕوحی هەموو گەلیان بەشەیتانە ڕیشنە دِرندەکەی ئەودیو سنوور فرۆشت، بەم کارەشیان بوونە دیلی پەیوەندییەکانیان لە گەڵ ئێران، تاکتیکی ماڵویرانکەر سەدان هەزار کەسی کردە قربانی ، بەم کارە ناشرینەشیان دۆزی کوردییان لە جەنگی کۆنە پەرستانەی عێراق ئێران خنکاندو شەڵاڵی خوێنیان کردو ڕەوایەتی گیانی بزووتنەوەی دژ بە ستەمی نەتەوەییان تیایدا کوشت و ناشرینیان کرد، ئەگەر کەمۆکەیەک پێشتر جوانیان تێدا هێشتبێتەوە، بە پەیوەندییە گوماناوییەکانیان هەموو سیمایەکی ئامانجداری تێدا کوشت.
ئەم جەنگە هاوبەشانە دەستپێکی خۆکوژی بە کۆمەڵی ( خێڵێک دواتر گەلێک ) ی لێکەوتەوە، هەرچەندە پارتی بۆ خۆی هاشا لەوە دەکات ، لەو شەڕە (( حاجی ئۆمەران )) بەشدار بوو بێت و پێش بە سوپای پاسداران کەوتبێت و چاوساغی بۆیان کردبێت ، بەڵام بۆ خۆی تاوانەکە بەو بەهانەیەو بەو ناوەوە ئەنجامدرا و لەژێر ئەو کارە خۆی شاردەوە، لێ ڕەتکردنەوەکانی پارتیش لاوازە، لە بەرامبەردا زۆر سەرچاوە ئاماژە دەدەن بەوەی ئەو کارە سەربازییە هاوبەشە بەرفراوانە ئەنجامدراوە، تاڵی لەوەدایە هەمان پارتی سیاسی دوای 3 ساڵ لەو کارەساتەی هاشا لە ڕۆڵی خۆی دەکات تیایدا، دێت هەمان تاکتیک جارێکی تر هەڵدەبژێرێتەوە و پیادەی دەکاتەوە ، جارێکی دیکە بە ئاشکرا بە شێوەی ر بەرفاوانتر و بەربڵاوتر و ئاشکراتر دووبارەی دەکاتەوە ” پارتی لە فەتحی سَێ لە هێرش بۆ سەر گەراجی نەوتی زاخۆ و فەتحی هەشت لە ناوچەی ئەتروش بە تەنها دوبارەی کردەوە، لە هەڵەبجەش هاوبەشیکرد” هەرچەندە لە دوا ساتەکانی نزیک لە هێرشەکە” هەڵەبجە” ناڕەزایەتی لە نێو سەرکردایەتی پارتیدا بەرز بوەوە، لە ترسی دوبارە بونەوەی روداوەکەی حاجی هۆمەران و کارەساتی بارزانییەکان – کۆمەڵکوژی کورد لە جەنگی ئێران -عێراقدا، عادیل سدیق عەلی، ل260-261 .”.، دەبینین ئەزموون لە دڕندانەترین پەرچەکرداری تا ئەو دەمی ڕژێم وەرناگرێت بەرامبەر بە گەلەکەی تەنانەت کەسە نزیکەکانی سەرۆکەکانی ، له داهاتوو دێت زنجیرەیەک چالاکی سەربازی هاوبەش ، لەگەڵ هێزەکانی ئێرانی دژ بە سوپای عێراق بە ئاشکرا و لە قولایی وڵاتدا لە زاخۆوە بۆ هەڵەبجە ئەنجام دەداتەوە، بەم کارەشیان بوونە پۆلیسی ئیران لە کوردستان ، بەڵام مەخفەرەکەیان لە ئێران بوو ، لەو دیوەوە نەخشەیان بۆ دادەڕێژرا ، لەم دیو کوردیان دەکردە سوتەمەنی نەخشەکانیان، بەم شێوەیە هەموویان بەشدارن لە مێژوویەکی هاوبەش لێ مێژوویەکی هەتیو تا ئێستا دانی پێدا نانێن.
بۆچی حاجی ئۆمەران !!
شەڕی حاجی ئۆمەران بۆ هەریەکە لە پارتی دیموکراتی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران گرنگی تایبەتی خۆیان هەبوو، بۆ ئێرانیەکان لە پاڵ سەرکەوتنە سەربازییەکە بەسەر عێراقدا، هاوکات دەروازەیەکیش بوو بۆ ئەوەی کوردستان بکاتە بەشێک لە جەنگەکە و بەرەکەی بەرفراوان بکاتەوە کە خاوەند هێزێکی زۆری مرۆیی بوو، هاوکات بەسەر نەیارەکانیدا لە هێزە رۆژهەڵاتییەکان سەرکەوێت لە کوردستان، ناوچەیەکی بەرزایی ستراتیژی دەیتوانی لەوێوە جوڵەی هێزەکانی دیموکرات و کۆمەڵە لە ناوچەکانی پیرنشار و شنۆو …. کۆنترۆڵ بکات و بارەگاکانی پشت جەبهەیان پێ چۆڵ بکات و سنووری چالاکیەکانیان بەرتەسک بکاتەوە، بۆ ئێران سەرکەوتنەکە دوولایەنە بوو هەم بەسەر عێراق و هەم بەسەر کورددا ، لە لایەکی دیکەوە ئێران پێویستی بەسەرکەوتنێکی وا هەبوو، کە 104 رۆژ لەوە پێش لە 10ی ئەپرێلی 2003، لە فەجری یەکدا لەناوچەی دیزفول تووشی تێکشکانێکی کەمەر شکێن ببوو، زیانەکانی سێ هێندە زیانەکانی سوپای عێراق بوو، چوو بۆ سەرکەوتن تا بەسرا لە بەغدا داببڕێت، کەچی نە یا ئەڵای دەستپێکی شەڕەکە و نە تەم و تومانی ئەو بهارەی زەلکاوەکانی عەمارە فریای نەکەوت، فڕۆکە مەرگ هێنەرەکانی عێراق درەوی سوپاکەیان کرد لەو بیابان و زەنکاوە پان و بەرینە، فەجری یەک بووە یەکێک لە گەورەترین شکستەکانی سوپای ئێران لەماوەی 8 ساڵەی شەڕی عێراق ئێراندا، ئامانجی فەجری 2 بۆ ئێرانیەکان وەک خۆیان ئاماژەی پێ دەدەن ” لێدانی دژ بە شۆرش” حدکا”، 2- بەهیز کردنی کوردە موسڵمانەکانی عێراق وەک خۆیان دەڵێن، مەبەستی هاوکارانی لە هێزە کوردییەکان لەو کاتدا، 3-زەمینە خۆشکردن بۆ ئەنجامدانی شەر لەناو خاکی عێراق، 4- پاراستنی شاری پیرانشار لە هەر جۆرە پەلامارێک، 5-خۆشکردنی زەمینە بۆ لێدانی چاڵە نەوتیەکانی کەرکووک ” مروری بر عملیات والفجر ۲
https://www.magiran.com/article/1156413 ، لە هەمووشی گرنگتر بۆ ئەو چرکە ساتە ساڕێژکردنەوەی برینی شکستی فەجری یەک بوو، لە پێناو بەرز کردنەوەی ورەی سوپا شکست خواردووەکەی.
“هێزەکانی ئێران لە رێگای چاوساغەکانیەوە دزەی کردە ناو عێراقەوە بە قوڵایی 16 کیلۆمەتر و دەستی بەسەر زۆر بەرزایی و سەربازگەو 43 گونددا گرت، لەناویاندا بارەگای سەرکردایەتی حدکا ، بە پێی بۆچون ئێرانیەکان ناوچەکە لە روی ستراتیجیەوە گرنگی نەبوو، بەڵام ئۆپۆزسیۆنی کوردی رۆژهەڵاتی لاواز کرد، هاوکات لەو ناوچەیە حکومەتی عێراقی لە مەنفا دامەزراند، بەدوای ئەم شەڕە دوو روداو رویاندا، رێکەوتنی عێراق لە گەڵ تورکیاو واژۆ کردنی پەیمانی ئەمنی هاوبەش، مفاوەزاتی ینک لە گەڵ بەغدا .
http://www.moqatel.com/openshare/Behoth/Siasia2/IranIraqAr/sec14.doc_cvt.htm”.
“لە 29ی تیرماهی 1362 لە میحوەری پیرانشار – حاجی ئۆمەران لە لایەن هێزە چەکدارەکانی ئێران و هێزەکانی کوردی عێراقەوە هێرش ئەنجامدرا، بە دروشمی یا ئەڵا و بەناوی فەجری 2، لە ژێر سەرکردایەتیەکی هاوبەشدا، توانرا 200 کیلۆمەتر چوار گۆشە خاک داگیر بکرێت، لە ئەنجامی شەڕەکە سەربازگەی تەمەر چین و سەربازگەی حاجی ئۆمەران ،گومرگی سنور، هاوکات چەندین شاخی بەرزی وەک کۆدۆ 3000 مەتری و گردمەند2519 مەتری و ئازادی 3700 مەتری و چەندین شارە دێی وەک رایات و ئازادی و زینیوێ و ، مەمی خەلان و …. دەستیان بەسەردا گیرا .لە شەڕەکە 24 گوردانی هاوبەش پاسدارو سوپا بەشدارییان کرد، کە 17یان لە ئوستانی فارسەوە هاتبوون
https://what.sapp.ir/emtedad_fars/1532093192345b36c2bcDOEc-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87”.
“فەجری 2 ناوی ئەو شەڕە هاوبەشەیە، کە هێزەکانی ئێران بە هاوکاری کوردەکانی عێراق” لەوکاتە هەر پدک” بوو، ئەنجامیاندا، تیایدا توانرا بەرزاییەکانی 2519، 2120، 1970،2062 و 80 رەبایە، 200 کیلۆمەتر چوار گۆشەو 60 تانک و 150 زرێپۆش بگرترێت و هاوکات بووە هۆی 4000کوژراوو برینداری عێراقی، 510 دیل و خستنە خوارەوەی 9 فرۆکەو زیانێکی زۆری مادی دی بە سوپای عێراقی ،
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2″.
هێرشی ئێران و پارتی دیموکرات بۆسەر ناوچەی حاجی ئۆمەران لە 22ی تەموز و گرتنی هەردوو چیایی کۆدۆ و گردەمەندیل و ئازادی و کۆمەڵێک چیای بەرزی دیکە ، هەروەها نێوچەکانی شیوەڕەش، ماوەتان، حاجی ئۆمەران، خەلان، زینوێ، ئالانە، ئازادی، بابکراوە، رایات، رەشەمێ، گوندە ژێر و گەلە ژێرو بەشێوەی گشتی 43 گوند و شارە گوندی داگیرکرد.
بەڵام بە پێی هەندێک سەرچاوەی دی، لە هێرشی هاوبەشی سوپای ئێرانی و کوردەکان، 390 کیلۆمەتر دووجار لەخاکی عێراق ئازاد کراوە https://fa.wikipedia.org/wiki/”.
ئەم هێرشە هاوبەشە، جگە لە شوێنبزر کردنی 8000 بارزانی بێتاوان، دەرگای جهەنەمی بەکارهێنانی چەکی کیمیاویشی لە کوردستان کردەوە”بە گازی خەردەل 100 کەس لە سوپای ئێران و کوردە هاوپەیمانەکانی پێوە بوون –https://ar.wikipedia.org/wiki/% “.
لێ هەرچی بۆ پارتی دیموکراتی کوردستانە، بە بەشداریکردنی لە شەڕەکە لە لایەکەوە دڵسۆزی خۆی سەلماندەوە بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران، لە ڕێگەی ئەو کارەوە شەرعیەتی مانەوەی لە ئێران و هاوکاریکردنی لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە وەرگرت، کە دەرکردنی پارتی ببوە خاڵێکی بەرنامەی هێزەکانی رۆژهەڵات لە گفتوگۆکانیان لە گەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران، پێشتریش لە ناوچەکانی پیرانشارو شنۆو تەرگەوەڕو مەرگەوەڕ زۆر چالاکی هاوبەشیان ئەنجام دابوو، لە لایەکی دیکەوە پارتی دەیەویست تۆڵەی خۆی لە ینک بکاتەوە کە 86 رۆژ لەوەپێش لە دوا سەنگەر لە قەڕناقاو پشت ئاشان دەرکران، شەڕی حاجی ئۆمەران هاوکات بوو لە گەڵ شەڕێکی دی بەناوی قەندیلی 2، کە ناوچەکانیشیان هاوسنووری یەکە.
ئەمەو دەڤەری حاجی ئۆمەران ناوچەیەکی ستراتیژی سەربازی گرنگ بوو، ناوچەی قەڵەمڕەوی ینک بوو، هاوسنوور بوو لەگەڵ ناوچەکانی قەڵەمڕەوی ئەو، بەسانایی دەیتوانی پاش جەنگ کۆنترۆڵی بکات و بیخاتە سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی، کە شوێنی سەرکردایەتی ئەو بوو لە بزاڤی چەکداری ئەیلولدا، هیلتەرمان ئاوا باسی ئەم لایەنە دەکات (( پەیوەندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموکراتی کوردستان، بە جارێ عێراقییەکانی نیگەران کردبوو، لە پاش هەرەسهێنانی شۆڕشی بارزانی لە ساڵی1975دا، سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان(کە لە مەلا مستەفاوە چووبووە لای ئیدریس و مەسعودی کوڕی) بە ئاوارەیی لە ئێران دەژیا، دەستدرێژی عێراق، هیوای بە (پ د ک) پەیدا کردەوەو لە ساڵی1983دا پاڵپشتییەکی چالاکانەی شەڕی هێزەکانی ئێرانی دەکرد وەک ڕێنماو شارەزایی زانیاری تەواوی بارزانیەکان، بە تایبەت لەسەر ناوچەی عەشیرەتی برادۆستی کە هاوسنوور بوون لە گەڵیان، یارمەتییەکی گەورە بوو بۆ ئێرانییەکان، کە توانیان لە کۆتایی تەمووزدا حاجی ئۆمەران و دەوروپشتی بگرن، کوردۆسمان واگنەر ڕاپۆرتی ئەوە دەدەن کەوا ئێرانیەکان لەو کاتەدا نزیکەی دە میل هاتوونەتە ناو خاکی عێراقەوەو “سەربازگەی حاجی ئۆمەرانی سەر بە فەیلەقی یەک، بەرزاییە سەرەکییەکان و بنکەکانی تۆپخانە لە ناوچەکەدا، نزیکەی 43گوندی کوردنشین،بنکەیەکی سەرەکی حدکا و زۆربەی کەلو پەل و تفاقی جەنگیی حدکایان گرت” کارێکی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-کۆمپانیای ئاوێنەل39 ))، هاوکات دەیەویست کێشکەیەکی دیش بە هەمان بەرد بکوژێت ئەویش عەشیرەتی برادۆستە (( هێرشی حاجی ئۆمەران هەلێکی بۆ پدک ڕەخساند حساباتی خۆی لەگەڵ عەشیرەتی برادۆستدا یەکلا بکاتەوە، کە ناحەزییەکی کۆنیان لە نێواندا بوو، بەهۆی پێگەی ئەم عەشیرەتەوە لە نێوان قەڵەمڕەوی بارزانی و سنوری ئێراندا. میلشیاکانی برادۆست بە پشتگیریی بەغدا رۆڵێکی بەرچاوی بەرگریکردنیان بینی لە ناوچەی عەشیرەتەکەیان. بە پێی سروشتی سیاسەتی کوردی، ئەوە بوو کە دوژمنایەتی پدک بۆ عەشیرەتی برادۆستی و دژایەتی مێژوویی نێوان پدک و ینک ،هاوپەیمانییەکی تەکتیکی لێکەوتەوە یەکەم لە نێوان ینک و برادۆستییەکان و دواتر لە نێوان ینک و ڕژێمی بەغدا کارێکی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-کۆمپانیای ئاوێنەل118. )) .(( حاجی ئۆمەران ناکۆکی ینک و پدکی قولِتر کردەوە، پەیوەندی بەهێز بوو لە گەڵ قاسملوو – کارێکی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-کۆمپانیای ئاوێنەل42))، هەر ئەمەش وایکرد دوای شەڕەکە ” … رژێم لە کانوونی دووەمی 1983دا لە رێگەی عەبدوالڕەحمان قاسملووە بە نهێنی کەوتە گفتوگۆوە لەگەڵ ینک-کۆمەڵکوژی کورد لە جەنگی ئێران- عێراقدا، عادل سدیق عەلی، 2018، ل 105 . “.
پارتی لەوکاتەدا ململانێ و شەڕی توندی لەگەڵ حدکا هەبوو ئەوەش بە بەشێک لەو جەنگە هاتە ژماردن، لە ساڵی 1979ەوە چەند خولی شەڕی قورسیان ئەنجامدابوو، تا گەیشتە ئەوەی پارتی بەشداری لە هەندێک شەڕی گرتنەوەی شارو ناوچەکانی رۆژهەڵات بکات، هلتەرمان ئاوا باسی ئەم لایەنە لە جەنگەکە دەکات ((یەکەمین تۆمارکردنی هێرش و پەلامارەکانی گاز بە شێوەیەکی ورد و تۆکمە، لە تەموز و ئابی ساڵی1983دا بوو، کاتێک هێزەکانی ئێران و عێراق کەوتنە شەڕێکی سەختەوە لە چیاکانی سەروی حاجی ئۆمەرانەوە، کە شارۆچکەیەکی سەر سنوورە لە کوردستانی عێراقدا، شەڕەکە ، بێجگە لە هێرشی وەلفەجر دووی ئێرانی، بەشێوەیەکی سەرەکی مەبەستی دەرپەڕاندنی یاخیبووە کوردە ئێرانیەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان(حدکا)ی سەر بە عەبدالڕەحمان قاسملوو بوو، پاشان جێگیربوون لەو شوێنەدا کە یاخیبووان چۆڵیانکردو بۆ ناو عێراق پاشەکشەیان کردبوو،لەم هێرشەدا گرووپە ئۆپۆزسیۆنەکانی عێراق دایانە پاڵ هێزەکانی ئێران و بەرچاوترینیان (پ د ک)ی مەسعود بارزانی بوو، لە گەڵ هەندێ تاقمی تازە پەیدا بووی فەیلەقی بەدر و میلیشیای چەکداری سەر بە ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی لە عێراق، کە گروپێکی ئۆپۆزسیۆنی شیعە بوون، ساڵی1982 لەسەر دەستی ئێران درووست بوون و بنکە و بارەگاکانیان لە تاران بوو، لەملاشەوە نەک تەنها (حدکا)پاڵپشتی هێزەکانی ئێراقی دەکرد، بەڵکو ئەو کوردە ئێراقیانەی ناوچەکەش کە ناحەزی پارتی دیموکراتی کوردستان بوون و بە تایبەتی هێزێکی عەشیرەتی برادۆستی کەوا سەرۆکەکەی کەریم خانی برادۆستی موستەشار بوو، دواتر سەدام چەندین جار مەدالیای ئازایەتی پێ بەخشی کارێکی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-کۆمپانیای ئاوێنە(ل38-39) )) .
کەواتە هەردوولای پەلاماردەر پێویستیان بەو جەنگە هاوبەشە هەبوو، هەردوولاشیان پێویستیان بە سەرکەوتن هەبوو لەو کات وساتەدا، پارتی بەهۆی سەرکەوتنەکانی ینک بەسەر بەرەی جود، دەیەویست ساڕێژی برینەکە بکاتەوە، کە ئەو تەنها لە روی قەڵەمڕەوییەوە دەرکرابوو، دەنا زیانە مرۆییەکان لە شیوعی و حسک و پاسۆک کەوتبوو، ئێرانیش بۆ بەرینکردنەوەی بەرەی جەنگ و تەعویزی زیانەکانی باشوور، ئەم پێویستییە بووە دەستپێکی مۆدێلێکی کاری هاوبەش لە نێوان هەندێک لایەنی کوردی و ئێران، ئێران وەک سودمەندی یەکەم لەم تاقیکردنەوەیە دەرچوو و براوەی کایەکە بوو.
بۆ مێژووش بە وتەی شایەدحاڵێکپێش هێرشەکەی ئێران بۆسەر حاجی ئۆمەران، هێزێکی چەند نەفەری پاسداران دێنە کوێستانەکانی هەلگۆرد و لەوێوە پەیوەندی دەکەن بە هێزێکی حسک کە لەو ناوچەیە دەبێت داوای هاوکاریان لێدەکەن تا مەفرەزەیکیان بچێتە دۆڵی روستێ، دواتر ئاشکر دەبێت کە مەبەستیان لە گەیشتن بەو ناوچەیە تەقاندنەوەی پردەکان بووە لەسەر رێگای هاملتۆن بە تایبەت پردی بەرسیرین ، سەبارەت بەو داوایە هەریەک لە سەید کاکە و مامۆستا سەعد عەبدوڵا رازی دەبن، بەڵام ئەو هێزەی ح س ک کە خەڵکی ناوچەکە دەبن و فەرماندەکەیان شەهید ئەحمەد فەقێ رەش دەبێت لەگەل کادیرەکانی حسک دژ بەو داوایە دەوەستنەوە بە تایبەتیش ئەنوەری سمایل ئاغا، بۆیە هەوڵی سوپای پاسداران لە تەقاندنەوەی پردی بەرسیرین لەسەر جادەی هاملتۆن شکست دێنێت، وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر هاوکاری نەکردنیان هێزەکەی پاسداران ئەو چەند چەکە دەبەنەوە کە بڕیار بوو بیدەنە هێزەکەی سەید کاکە کە پێکهاتبوو لە قەناسێک و بیکەی سی یەک و چەند چەکێکی سووکی تر، بەم شێوەیە حسک کە لەوکاتە هێزێکی سەرەکی ناوچەی هەولێر بوو بەشداری شەڕەکە ناکات.
ئەو پرسیارانەی دەبوایا هەنووکە وەڵامیان هەبوایا !
کۆمەڵێک زانیاری دەبوایا لە بەردەستدا بێت ، بۆ راڤە کردنی هەمە لایەنەی هێرشەکە ، پێویست بوو وەڵامی هەموو ئەم پرسیارنە بە سانایی لە ئەرشیفدا جنگ بکەوتنایە، سەبارەت بە پرۆتۆکۆڵی واژۆکراوی نێوان پارتی وئێران بۆ ئەنجامدانی پەلامارەکە و ئازاد کردنی ئەو بەڵگە و دۆکۆمێنتانەی قەراردادی نێوان هەردوو لابوو بۆ ئەنجامدای ئەو پەلامارە سەربازییە ، ئایا ئەندزیار و خاوەند بیرۆکەی کارەکە کێ بوو؟ ئەدی ئیمزا کەرەکەی ؟، بەرپرسی سیاسی و دیبلۆماسیکەی ؟ کەسی یەکەمی سەربازی ؟ ،هێزەکان کێ بوون ؟، چەند بوون ؟ لەسەر چی ڕێک کەوتن ؟ ، لە روی سەربازی و کارگێڕی و سیاسییەوە؟، وە چۆنیەتی ئەنجامدانی ئەوکارە سەربازییە ؟؟، نەخشە و پلانەکانی ،فەرماندە و لەشکرەکەی لەڕوی کەسەکان و ژمارەیان ؟، روداوەکانی ناو بەرەکانی جەنگ ؟، دەستکەوت و زیانەکان ،قوربانی و بریندار وشەهیدەکان، کاریگەری لەسەر ناوچەی جەنگەکە؟، فەرماندەی گشتی و ناوچەیی پەلامارەکە؟ ،زیانی هاووڵاتیان گیانی ومادی، رۆڵی پارتی و فەرماندەکانی لە پەلامارەکە ؟؟، پاشکۆی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بوون یان تەنها کاری هەواڵگریان دەکرد دوور بەدوور ؟، پاراستنی سەروت و سامانی خەڵک ،خاڵی دەستپێکی پەلامارەکە لە کوێوە دەستی پێکرد ؟ ،هەڵوێستیان لە پارستنی پێشمەرگەکانی ڕۆژهەڵات چی بوو ؟ ، سەبارەت بە هەموو ئەم پرسیارانە نە بە بەڵگە نامە ،نە یاداشتنامە و وتاری بەرپرسانی بەشدار بووی ئەو کات ، هەڵسەنگندنی لە کۆنگرەو کۆنفرانسەکاندا…هیچ زانیاریەک لە بەردەستدا نییە، بۆیە لێکۆڵینەوە لە سەر ئەم پەلامارە بەهۆی ئازاد نەکردنی زانیارییەکانەوە زۆر سەختە و کەماسی دێنێت، ئۆباڵیشی لە ئەستۆی پدک ە، نەبوونی هەموو ئەم زانیاریانەو شاردنەوەیان لە مێژوو وا ناکات بڵێین پارتی بەشداری نەکردووە، وەک خۆیان ئیدعای دەکەن، بەڵکە نووسراوەکانی ئێرانی و بیانی و ئاماژەکانی کەسایەتیەکان ناوخۆو خەڵکی حاجی ئۆمەران دەیسەلمێنن بەشدار بوونە .
شێوازی گرتنی خەڵکەکە لە لایەن بەعسەوە
لەم برَگەیەدا وێرای ئەوەی بەعس لە دۆکۆمێنت و نامەکانیدا ئاماژەی داوە بە گرتنی ئەو هاووڵاتیانە، لێ ئێمە پشت بە دوو سەرچاوە دەبەستین ، یەکەمیان پشکنینی چالاکڤانێکی قوربانییە و دوەمیان مورافەعەی داواکاری گشتییە کە ئامادەکراوە بۆ دادگای تاوانباری دۆسیەی 8000 بارزانی، هەردوو ئەحداسەکانی ئەنجام دانی تاونەکە و میکانیزمی جێبەجێکردنی بە هەندێک جیاوازیی کەمەوە نزیکن لەیەکتر .
کاک ڕێکار مزووری بەم شێوەیە پرۆسەی ئەنجامدانی تاوانەکەمان بۆ دەگێرَێتەوە: (( لە 29-7-1983 شێخ عوسمانی کوڕی شێخ ئەحمەدی بارزانی لە گەڵ کوڕەکەی شێخ عیماد لە هەولێرەوە بەڕێکران بۆ بەغدا بە بیانووی کۆبونەوە لە بەرواری 0-7-1983، هەندێک لە شێخەکانی بارزان وبارزانییەکانی دەوروبەریان لە بەغدا کۆکرانەوەو دەست بەسەر کران.)) .
(( بە هێزێکی گەورەی پاسەوانی کۆماری و تانک و تۆپ و فرۆکەی هەلیکۆپتەر هەردوو کۆمەڵگای قادسیە و قودس لە ناحیەی قوشتەپە کۆنترۆڵکران سەربازەکان و ئەفسەرەکانی بەعس رژانە ناو ماڵەکان بە بڵندگۆ بانگەوازی خەڵکەکەیان دەکرد و پێیان رادەگەیاندن کە دەبێ هەموو ئامادە بن بۆ ئەوەی کۆبونەوەیەکی بەرفراوان لە کەرکوک هەیە دوای دەیان گەرێننەوە، لە دوای ئامادە نەبوونی خەڵکەکە دەستکرا بە پشکنینی ماڵەکان بە گشتی بگرە سەروی مناڵی تەمەن10ساڵی تاوەک پیرەمێردی 90ساڵیان گرت و ڕەوانەی ناو پاسی پەردەکراوی سەربازی کران و گوێزرانەوە بۆ شوێنێکی نادیار لەم قۆناغە ڕێژەیەکی زۆر دەستگیر کران. )) .
(( لە ڕێکەوتی 10-8-1983بە هەمان شێوەی پێشوتر کۆمەڵگاکانی بەحرکە، حەریر ودیانا کۆنترۆڵ کران دەستکرا بە پشکنینی ماڵەکان ئەو نێرینەی بەر دەستیان کەوت راپێچی ناو پاسەکان کران وگوێرانەوە بۆ شوێنێکی نادیار. )) .
((لە ڕێکەوتی 11-8-1983 هەردو کۆمەڵگەی قودس و قادسیە دوبارە کۆنترۆڵکرانەوە و بەهێزی ئەمن و ئیستخبارات ماڵ بە ماڵ دەگەڕان و ئەو مێرد منداڵانەی دایکیان جاری پێشووتر لە ناو کەنتۆر و سەلاجە وشوێنە نادیارەکان دا شاردبویانەوە دەستگیران و بێسەروشوینکران)) (( ل202. شێواز و میکانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەکان – رَێکار مزوری )) .
هەرچی لە مورافەعەی داواکاریی گشتییە، دەقی ڕوداوەکە بەم شێوەیەی خوارەوە دەگێڕێتەوە:
((لە 1983_7_30 پیاوانی رژێمی پێشوو شێخ عوسمان و شێخ ئەحمەد و کوڕانی عیماد و رەزوانیان دوای تەبلیغکردنیان بە ئامادەبوون لە کۆشکی کۆماری دەستگیرکرد. )) .
((لە 1983_7_31ش کۆمەڵگەکانی -قودس و قادسیە- لە ناحیەی قوشتەپە تەوقدران، ئەو کۆمەڵگایەش دەکەوێتە سەر رێگای هەولێر کەرکووک کە کۆمەڵگەی زۆرەملێ بوون و تایبەت بوو بەو بارزانیانەی دەستگیرکراون و بە زۆر لە لادێکانیانەوە لە ساڵی 1975ەوە رەوانەی ئەوێ کرابن دوای ئەوەی ماوەیەک لە پارێزگاکانی باشوور بوون و بەزۆر ڕەوانەی ئەو کۆمەڵکایانە کران و هەزاران کوردی بارزانیش لە رەگەزی نێر لە تەمەنی 10،5 ساڵی تا زیاتر لە 70 ساڵی دەستگیرکران ئەو ئۆپەراسیۆنەش لەلایەن هێزێکی گەورەوە جێبەجێ کرا ئەو هێزەش لە ئاسایش و حەرەسی جمهوری پێکهاتبوو بەوپەڕی نهێنیەوە جێبەجێکرا. دەستگیرکراوانیش پێیان گوترابوو کە دەچنە کۆبوونەوەیەک و دەگەڕێنەوە، بەڵام دواتر بەرەو کەرکووک گوێزرانەوە )).
(( لە 1983_8_10 جارێکی دیکە هەزاران کورد لە رەگەزی نێر لە عەشیرەتی بارزانی دەستگیرکران. هەمان هێزی ناوبراو ئەو کارەی جێبەجێکرد ئەو جارە لە کۆمەڵگاکانی بەحرکە و دیانا و مێرگەسوور هیچ کەسێکیش لەوان بە گەورەو بچووک هەڵاوێرد نەکران نەمنداڵ نەپێر نە نەخۆش نە فەرمانبەری دەوڵەت.)).
(( وردەکاریی یاسایی بەپێی پێداچوونەوەی ئیفادەی شکایەتکاران و شایەدحاڵەکان دوای رووپێوی ناوچەکەش ئاشکرابوو لە 1983_7_30 و 1983_7_31 و 1983_8_15 هەزاران کوردی بارزانی لەلایەن هێزەکانی ئاسایش و حەرەسی جمهووری دەستگیرکران و بەرەو چارەنووسێکی نادیار بردران و خانەوادەکانیان لەبارودۆخێکی سەختدا دەژیان و پەیوەندییان بە کەسوکاریانەوە پچڕا. )).
(( ئەو شاڵاوانە لە بەرەبەیانی رۆژی 1983_7_31 دەستیان پێکرد کاتێ هێزە سەربازی و ئەمنییەکان کۆمەڵگەی قوشتەپەیان پەلاماردا لە نزیک شاری هەولێر.
لە شەوی 1983_8_9 و 10 دا کۆمەڵگای هەریر لە هەولێر پەلامار دراو هەموو کوڕو پیاوان تیایدا دەستگیرکران. )).
(( لەرۆژی 1983_9_26 دا ناحیەی سەلاحەددین بەشێکی دیکەی قوربانیان دەستگیرکران.)).
فەرمانی سەرکردایەتیش بە ئاشکرا داوای دەستگیکردنی پیاوانی دەکرد بەتایبەتی ئەوانەی تەمەنیان لە 15 ساڵ بەدواوەیە بەڵام تاوانباران منداڵانیشیان دەستگیرکردو ژنانیان بەبێ بەرپرس و بەخێوکەر جێهێشت و هەژارییان زیاتر بوو لە نێو برسێتی و ئەوان باوک و کوڕو برایان لەدەستدا دەستگیرکراوان لەپاسی گەورەی ئامادەکراو بۆ ئەو مەسەلەیە کۆکرانەوەو بۆ بەغدا دواتر بۆ باشوور گوازرانەوە. )). (( پڕۆسەی دادگاییکردنی تاوانبارانی ئەنفال.. داواکاری گشتی: تاکە تاوانی ئەنفالکراوانی بارزان کورد بوون و بارزانی بوونیان بوو-04 Mar 2009-خەبات )) .
ئەو گیراوانە لە کاتی بردنیان بۆ بەغدا، وەکو دیلی جەنگی بەرەی حاجی ئۆمەران نیشان دران” حکومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەکان پرۆفیسۆری ھاریکار دکتور عەلی تەتەرتایبەت بۆ گو لان نوسیویەتی
“، واتا هەر لەیەکەم ساتەوە وەک دیل مامەڵەیان لە گەڵدا کراوە، بەڵام مافی دیل بە پێی رێکەوتنامەی جنێف مامەڵەی پێ نەکراوە .
هۆکاری گرتنیان !
بەهانەی ڕژێم بۆ نێر قڕکردنی بارزانییەکان ، تۆڵە کردنەوە بوو لە پارتی و سەرۆکەکەی لە ئاکامی ئەو هێرشە هاوبەشەیان بوو لە گەڵ ئێرانیەکان بۆ سەر ناوچەی حاجی ئۆمەران وگردمەند کردیان، با بزانین لە روانگە جیاجیاکانەوە چی وتراوە سەبارەت بە هۆکاری ئەو پەرچە کردارەی بەعس .
سامانسا پاوەر دەڵێت: کوردەکان هەمیشە فورسەتخواز بوون، کاتێکیش جەنگی ئێراق-ئێران دەستیپێکرد، هەردوو حیزبە سەرەکییەکەی کورد بونە هاوپەیمانی ئێران. لە ساڵی 1982 دا یەکێک لەم لایەنە سەرەکیانە (لایەنگری بارزانی) یارمەتی هێزەکانی ئێرانیان دا بۆ گرتنی شارێکی سنووریی، بە ناوی حاجی هۆمەران. هێزەکانی ئێراق بە شینەیی تۆڵەیان کردەوە نزیکەی 8000 پیاوی کوردی سەر بە خێڵی بارزانیان دەستگیرکرد،لە ناویاندا 315 منداڵ هەبوون ،تەمەنیان لە نێوان هەشت و حەڤدە ساڵاندا بوو.
سەدام گوتی :خیانەتیان لە وڵاتەکەیان و لە یاسا کرد، ئێمەش سزایەکی ووندمان بۆ بڕینەوە و چوونە بۆ دۆزەخ.” بەشی 3 ئەمەریکا و ئانفال ئەنفال و ئامەریکا-سەمانسا پاوەر –و.بەختیار کەریم “.
توێژەر یۆست هلتەرمان دەڵێت : روداوەکانی حاجی ئۆمەران سێ دەرەنجامی گرنگی لێکەوتەوە،بۆ سزادانی (پدک) لە بەر ئاسانکاریی کردنی بۆ سەرکەوتنی ئێرانیەکان لە حاجی ئۆمەراندا، ڕژێمی بەعس تەواوی نێرینەی سەر بە عەشیرەتی بارزانی ڕاپیچکرد،کە زۆریان لە پاش هەرەسی ساڵی1975ی شۆڕشی ەوە بارزانیەوە ناچاری نیشتەجێی کۆمەڵگاکانی دەوروپشتی هەولێر کرابوون، لە30تەموزدا لە نێوان 5000تا8000 پیاوی بارزانی ،کە ژمارەی ڕاستەقینەیان بە تەواوی نازانرێت-گیران و ڕاپێچکران و هەرگیز جارێکی دیکە نەبینرانەوە، دوو مانگ دوای سەدام حوسێن لە وتاردانێکدا بێ سێ و دوو وتی:” ئەوانەی خیانەتیان بە نیشتمان وپەیمان کرد و ئێمە بە سزای سەختمان گەیاندن و ڕەوانەی دۆزەخمان کرد”.ئەم تۆڵە سەندنەوەیە، بۆ ئاگادارکردنەوەیەکی هاوشێوەی میتۆد و ئەنجامی شاڵاوی ئەنفالی ساڵی1988ی تێدا بوو،کوشتاری بارزانیەکان بۆ ڕژێم رۆڵی ڕاهێنان و خۆ ئامادەکردنیبینی بۆ کوردیش خۆی تامکردن و چەشنێکی بچووک بوو بۆ ئەوەی کە دواتر روویدا (کارَیکی کیمیاوی -ل41-42 ) .
هەردوو ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤ و چاودێری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش باس لەم شەڕە هاوبەشەی پارتی و ئێران دەکەن بەم شێوەیەی خوارەو ئاماژە بەهۆکاری قرکردنەکە دەدەن و دەنووسن: KDP ئەو دەمە یەکێک لە کوڕانی بارزانی ، کە مەسعود بوو ، سەرکردایەتی دەکرد و هاوپەیمانێتی خۆی لەگەڵ تاراندا زیندوو کردبوەوە و لە ساڵی 1983 دا دەستەکانی KDP یارمەتی هێزەکانی ئێرانیان دا لە گرتنی شارۆچکەی حاجی ئۆمەرانی سەر سنوور .
تۆڵەی ئەمەش خێراو کتوپڕی بوو ! لە عەمەلیاتێکی لە ناکاودا بۆ سەر ئەو کۆمەڵگایەی بارزانییە ڕاگوێزراوەکانیان تێدا نیشتەجێ کرابوو ، هێزەکانی عێراق لە نێوان پێنج بۆ شەش هەزار نێرینەیان ڕا فڕاند کە تەمەنیان لە دوانزە ساڵ وەبان بوو . ئەوانە جارێکی تر هەرگیز نەبینرانەوە بە زۆری وا پێدەچێت کەوا پاش ئەوەی چەندین مانگ بە دەستبەسەری ماونەتەوە ، هەموو کوژراون (( جینۆساید لە عێراقدا و پەلاماری ئەنفال بۆ سەر کورد ،وەرگێڕانی سیامەند موفتی زادە ، چاپخانەی خاک – ل53 )) .
بەڵام رۆژنامەنوسێکی عەرەب دەنوسێت”…. ئێران توانیی هەردوو ناوچەی حاجی ئۆمەران (9) لەمانگی تەمموزی 1983 و پێنجوێن(10) لەتشرینی یەکەمی هەمان ساڵدا(3) داگیربکات، لەبەرامبەر ئەوەدا سەدام حسێن هەستی بەمەترسیی رەوشەکە کرد لەبەرەی باکوور، بۆیە بەدوو شێواز هەوڵیدا رووبەڕووی ئەو مەترسییانە ببێتەوە:
یەکەم: تۆڵەکردنەوە لەو بارزانیانەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان لەکوردستانی عیراق نوێنەرایەتی دەکردن، بەبیانووی یارمەتیدانی ئێران بۆ داگیرکردنی ناوچەی حاجی ئۆمەران.
لەو پڕۆسانەی هێزەکانی رژێمی سەدام حسێن لەساڵی 1983دا ئەنجامیدا، ئەوەبوو هێزەکانی ئەمنی عام (11) و موخابەرات (12) نزیکەی هەشت هەزار کەسی مەدەنییان لەبارزانییەکان دەستگیرکرد کە لەکۆمەڵگەی (قوش تەپە)ی نزیک هەولێر نیشتەجێبوون‌و لەپاش گواستنەوەیان بە لۆرییە بارهەڵگرەکان، سەرجەمیان بەدەستی رژێمەکەی سەدام کوژران‌و لەگۆڕە بەکۆمەڵەکاندا ژێرخاک نران(13). هەڵوێستی رۆژنامەگەریی میسری لەبارەی جینۆسایدی گەلی کوردەوە رۆژنامەی ئەهرام بەنموونە د.مەحمود زاید 28/4/2013.
سەدام حوسێن لە وتەیەکدا لە ساڵی 1983 سەبارەت بە هەمان ڕوداو وتی: ئەوانە خیانەتیان لە وڵات و خیانەتیشیان لە پەیمان کرد . بۆیە ئێمەش بە سزای توند و سەختمان گەیاندن و بۆ دۆزەخمان ناردن – (( جینۆساید لە عێراقدا و پەلاماری ئەنفال بۆ سەر کورد ،ەرگێڕانی سیامەند موفتی زادە ، چاپخانەی خاک – ل107-108 ) .
لە بەرامبەر ئەم بۆچوونە کە توێژەرانی بێلایەنی بیانی لە ئاکامی خوێندنەوەی وردی روداوەکان دوور لە بەرژەوەندی سیاسی و هەستداری ، بە پشت بەستن بە شیکاری ورد و خوێندنەوەی بەڵگەنامەکان دەریان بڕیوە، لە بەرامبەردا دوو هەڵوێستی دژ بەم ئاراستەیەش دەخەینە بەر دەستتان :
(( سەدام لەسەر تەلەفزیۆن وتی ئەمانە خیانەتیان لە وڵات و لەپەیمان کرد و بۆیە ئێمەش بە سزای توند و سەختمان گەیاندن و ڕەوانەی دۆزەخمان کردن- ل204 )).(( گرتنی بەشێک لە ناوچە ستراتیژییەکانی حاجی ئۆمەران و دەوروبەری و شکستی لەشکری عێراقی لە ناوچەکەدا بەرامبەر بە لەشکری ئێران. ئەمەش بۆ دروستکردنی دووبەرەکی لە ناو بارزانییەکاندا و دڵدانەوەی هەڤاڵان و هەوادارانی بەعسییەکان و زیندوکردنەوەی دەروون و ورەی روخاوی سەربازانی جەنگی قادسیە )).(( میدل ئیست ۆچ لە پەرتووکی جینۆساید لەعێراقدا و پەلاماری ئەنفال بۆسەر کورددا دەڵێت :هۆکاری گرتنی بارزانییەکان گرتنی شارۆچکەی حاجی عومران بوو – شێواز میکانیزم
ی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەکان -رَێکار مزوری -ل 204کۆنگرەی بەجیهانناساندی جینۆسایدی گەلی کورد-2008-چاپخانەی دەزگای ئاراس )) .
هەرچی داواکاری گشتی دۆسیەی جینۆسایدی بارزانییەکانە لە مرافەعەکەی خۆیدا لەدادگا لەم بارەیەوە دەڵێت : بە بیانووی ئەوەی ئەوان یارمەتی ئێرانیانیان دەدا. لەوانە یەکێک پرسیار بکات ئەگەر ژمارەی ئەوانەی لەسوپای ئێرانەوە زەلیل بوون دەبێ لە کورد چەند زەلیل بووبن؟ کەواتە ژمارەی هێزی هێرشبەری ئێرانی چەندە؟ ئایا دەکرێ ئافرەت ببنە وا بەستەی سوپای دەوڵەت؟ -پڕۆسەی دادگاییکردنی تاوانبارانی ئەنفال.-خەبات-4-3-2009 )) .
با بزانیین بەڕێز نەوشیروان مستەفا ، کە یەکێک بوو لە کەسایەتییە گرنگەکانی ئەو سەردەمەی بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد، لە پەرتووکی پەنجەکان یەکتری ئەشکێنن لە دیوی ناوەوەی ڕوداوەکانی کوردستانی عێراق (1979-1983) چی دەربارەی ئەم کارەساتە وهۆکارەکانی نوسیووە :
” گیرانی بارزانییەکان ئەوکاتەی ناوچەی حاجی هۆمەران بوو بوو بە مەیدانی گەرمی جەنگی عێراق – ئێران بنەماڵەی بارزانی و سەرانی پدک بە ئاشکرا هاوکارییان لەگەڵ هێزەکانی ئێران ئەکرد دژی جەیشی عێراقی . کۆکردنەوەی دەنگ و باسی عێراق و هێزەکانی و ، چاوساغی و ڕێبەری هێزەکانی ئێران و ، هێنان و بردنی دێدەوانی تۆپخانەی ئێران ئەمە بەشێکی کەمی ئەو هاوکارییە ئاشکرایە بو . لە هێرشەکانیش دا ئەوان وەکو هێزی یارمەتیدەر و خەریککەر و لێدانی پشتەوە بەشدار ئەبوون (( پەنجەکان یەکتری ئەشکێنن ، لە دیوی ناوەوەی ڕوداوەکانی کوردستانی عێراق 1979-1983 ل321 ، نەوشیروان مستەفا )).
بەڕێزی بەردەوام دەبێت لەسەر بۆچونەکەی و دەنووسێت : بەشدار بونی بنەماڵەی بارزانی و هێزەکانیان لە هێرشەکانی ناوچەی حاجی هۆمەران دا ، لە لای ێەدام جگە لەوەی بە خیانەتی نیشتمانی دا ئەنرا ، بۆ خۆیشی بە خیانەت و دەسبڕین و فێڵ لێکردن ئەژمارد .
لێرەدا بەرێز کاک نەوشیروان تەئکید دەکاتەوە لەوەی پارتی بەشداری شەڕی حاجی ئۆمەرانی کردوو ئەو هاوکارییەی پارتی لەگەڵ ئێران خیانەت بووە ، پاداشتی خیانەتکارانیش لای دەسەڵاتێکی فاشی دیارە چییە؟.
نەوشیروان مستەفای کۆچکردوو درێژەی پێدەداو دەنووسێت : بارزانی یەکان لە عێراق مابونەوە لە ئۆردوگای بەحرکەو قوشتەپەدا کۆکرانەوە . زۆری پیاوەکانیان بووبوون بە چەک هەڵگری جەیشی شەعبی و بە دڵسۆزی ئەرکەکانی خۆیان بەجێ ئەهێنا (( پەنجەکان یەکتری ئەشکێنن ، لە دیوی ناوەوەی ڕوداوەکانی کوردستانی عێراق 1979-1983 ل322 ، نەوشیروان مستەفا )) .
لە ڕاستیدا لەوکاتە ژمارەیەکی زۆری هاوولاتیانی کوردستان تێکەڵ بە هێزە چەکداری و حیزبییەکانی بەعس ببوون ، نەک تەنها بارزانیەکان، وێڕای ئەوەی جەیشی شەعبی بوونەکەی ئەو بارزانییە سڤیل و سادەو ساکارە نەخوێندەوارانە ئەگەر راستیش بێت ؟؟، کە لە ڕابردوودا قوربانی و بەرداشی هەموو جوڵانەوەیەکی چەکداری بوونە لە کوردستان ، بە ئەندازەی پەیامەکانی هەندێک لە سەرانی ئەو کاتی ینک شەرمەزاری نەبووەو نییە ، کە لە ساڵانی 83-1984، بۆ هەزاران قوتابی کوڕ و کچی مانگرتووی زانکۆی سەلاحەدین بەردەوام دەیان دا و دوبارەیان دەکردەوە ، کە دەست بەرداری خوێندنەکەیان ببون ، لە بەر ئەوەی ئامادەیی لەبەرکردنی بەرگی جەیشی شەعبیان نەبوو ، کەچی پارتەکەی ئەوسای کۆچکردوو بەڕێز نەوشیروان مستەفا کە لەو کاتەدا بۆ خۆشی دووەم کەسایەتی ناو ینک بوو داوای لەبەرکردنی بەرگی جەیش شەعبیان لەو خوێندکارە مانگرتووانە دەکرد یاخود نەرمیان دەنواند لە بەرامبەری ، لە ترسی ئەوەی نەوەک مفاوەزاتەکەیان لە گەڵ ڕژێمدا هەڵبوەشێَتەوە کە چەند مانگێک بوو لە بیابانەکانی سەماوە لە سوتگەی جهەنمی ئەو گەرمایە بە کۆمەڵ بارزانییەکان گولە باران کران .
سزادانی سەرجەم عەشیرەتێک لە بەرامبەر کردەوەی پارتێکی سیاسی، کە سەرکردایەتیەکەی بە دەست ئەو بنەماڵەیەوە بوو، ئەمە بۆ خۆی سزادانێکی فاشیستانەیە، بارزانیەکان ئەم خێڵە پارێزگارە داخراوەی کوردەواری ، کە بە توندی بە سەرکردایەتی خێڵەوە گرێدراون ، لەوێشەوە بە پارتییەوە ، چونکە لە لوتکەدا سەرکردایەتی پارتی و خێڵی بەرزانی یەک دەگرنەوە .
لە کاتێکدا ئەو خەڵکەی کۆمەڵکوژی کران ، بۆ خۆیان لەو چرکە ساتە و لەحزە مێژوییەدا سڤیل بوون و هیچ پەیوەندییەکی سیاسی و ڕێکخستنیان بەو پارتەوە نەبووە ، بگرە بەشێکیان بە پێچەوانەی بەرژەوەندییان کاریان دەکرد ، بۆیە سەپۆرتکردنی ئەو کۆمەڵکوژییە زەقە بەهەر بەهانەیەک بێت تاوانە.
ئەوەی شایای باسە کۆچکردوو نەوشیروان مستەفا نەک ئەزموونی لەم تاوانەو شوێنەوارە مەرگ هێنەرەکانی وەرنەگرت، بگرە دوای سێ ساڵ بۆخۆی بووە سوارچاکی هەمان تەرز لە چالاکی هاوبەش لەگەڵ ئێرانیەکان لە کەرکووک و هەڵەبجە، کۆی گشتی 10 کاری سەربازی هاوبەش لەو ماوەیەدا بەناو فەتح ئەنجامدرا، کە زۆرینەی هێرش بوو بۆ سەر پڕۆژە ئابوریەکان، بە لێدانی نەوتی کەرکوک لە 11 ی ئۆکتۆبەری 1986 ، کە بە 11 ی سەپتمبەر پێشتر ناوم بردووە دەستی پێکرد، کە جەلال تاڵەبانی، مەسعود بارزانی، ئیدریس بارزانی، نەوشیروان مستەفاو رەسوڵ مەمەندو حەمەی حاجی مەحمود و مەلا عوسمان و مەلا عەلی بڕیار دەری سەرەکی بوون تیایدا، مێژوو نووس جەماڵ نەبەز دەڵێت” نەوشیروان مستەفا جگە لەوەی ئێرانی بە دۆست لە قەڵەم دابوو، هاوکارییە سەربازییەکانی ئێران و کارە هاوبەشەکانی لە گەڵ ئەو وڵاتەدا بە کارێکی باش و دروست لە قەڵەم دەدا – جەماڵ نەبەز -ئێستەو پاشەرۆژی ل 98 ، کۆمەڵکوژی کورد لە جەنگی ئێران – عێراقدا….. ل 194″.
لێرەوە بەعس بوو بە کیمیا وەشێن!
حاجی ئۆمەران ئەگەر یەکەمین ئەزموونی شەڕی هاوبەشی کورد-ئێران بوو لە چوار چێوەی شەڕی ئێران – عێراقدا، بۆ ئێران بووە شەڕێکی کەم مەسرەفی کاریگەری براوە، شەڕی لەسەر سنوورەکانەوە هێنایە ناو عێراقەوە ، سنوورە لوغمکراوەکان و سەنگەرە مەحکەمەکانی عێراق بێ زیان گرتران و بڕان، لەو لاشەوە بۆ عێراق لە ئاکامی کاردانەوەی توند و بۆ ڕێگەگرتن لەدوبارەکردنەوەی ئەم تاکتیکە و ترساندنی لایەنی کوردی، بووە یەکەم ئەزموونی وەشاندنی چەکی کیمیاوی، بە پێی وتەی توێژەر ولێکۆلەر یۆست هیلتەرمان (( یەکەمین تۆمارکردنی هێرش و پەلامارەکانی گاز بە شێوەیەکی ورد و تۆکمە، لە تەموز و ئابی ساڵی1983دا بوو، کاتێک هێزەکانی ئێران و عێراق کەوتنە شەڕێکی سەختەوە لە چیاکانی سەروی حاجی ئۆمەرانەوە، کە شارۆچکەیەکی سەر سنوورە لە کوردستانی عێراقدا – کارێکی … ،ل38 ).
لەو پەلامارە کیمیاوییە قوربانی هەبووە ویکپیدیا وەک ئاماژەمان پێدا بە 100 کوژراو بریندار دەیخەمڵێنێت، وەلێ مخابن تا ئێستا لە ئاماری وردی زیانەکان بە تایبەت کوردە بەشداربووەکانی شەڕەکە ئاگادارییەکمان نییە، نەخوازەلا ناوی قوربانی و بریندارەکانی، یۆس هیلتەرمان لەم بارەیەوە دەڵێت (( ئەو کوردە عێراقیانەی کە دکتۆر سوهرابی بینیبوونی زۆر پێدەچێت یەکەمین بەڵگەی تۆمارکراوی قوربانیانی گازی خەردەل بووبن لە کاتی جەنگدا ئێراق لەو دەمەدا پەنای بردە بەر گاز بۆ بەر پەرچدانەوەی هێرشێکی ئێرانی لە تەموز-ئابی 1983دا، کە یاخیبووانی هاوپەیمان لە پارتی دیموکراتی کوردستان(پ د ک) بوون بە پێشەنگی هێزەکانی ئێران بۆ سەر خاکی دوژمن ، گازی خەردەل چەکێکی نوێی سامناک بوو، یەکەم جار بەکار هات لەو شەڕە )) . کەواتە ڕاستە کە حاجی ئۆمەران بوو بە وەچەرخان بۆ ئێراق لێرەوە چاوی کرایەوە و ترسی شکا و ئەزموونی پەیدا کرد و بوو بە کیمیا وەشێنێکی ناودار ، دواتر لەو شوێنەی شوێن پێی ئێرانییەکان بوو لە باشووری کوردستان وەشاندی .
ئەی بەڵگەنامەکانی بەعس چۆنمان بۆ دەگێڕنەوە ؟
دیارە بەعس چیرۆکە تۆقێنەرەکان و دڵ ڕەقی هێزەکانی و ژووری گازی سوتێنەری خۆرەتاوی سەربازگەکانی باشوور و بە کۆمەڵ کوژییان ناگێڕێتەوە بۆمان ، باسی ئەو حەکایەتانە ناکات لە زیکتە جیا جیاکانی نیشتەجێی بارزانییەکان ئەنجامیان داوە، باسی ئەو ناخۆشی کۆمەڵکوژی و لە برسان و تێنا مردنە ناکات، باسی چیرۆکی خەونی ئەو 8000 کەسە ناکات بە ئازادبوون و گەیشتنەوە بە هاوسەرو منداڵ و دایک و باوکیانەوە بینیویانە، باسی ئەوە ناکات جینۆسایدی نێرینەی بارزانییەکان جینۆسایدێکی گفتوگۆ هەڵنەگرە، ئەوەی ئەو دەیگێڕێتەوە تاوانبار کردنێکی بێ بنەمای ئەو خەڵکە بێ تاوانەیە ،کە باجی کاری لایەنێک سیاسی دەدەن کە ئاوێزانی سیاسی دەوڵەتی دوژمن بووەو تەنها لە بەر هاو عەشیرەتی و یەک ڕەنگی جامانەی سەریان بەسەریاندا سەپاوە.
زمانی بەڵگەنامەکانی ئەوکاتی بەعس ، باسی ئەوەمان بۆ دەکەن ، کە ئەم هاووڵاتیانە هاوکاری پارتیان کردووە بۆ چاوساغیکردن بۆ ئێران و هێرشی سەر حاجی ئۆمەران ، کە لە ئەنجامدا ناوچەیەک داگیر کراوە ، ئەمەشیان بە خیانەتی گەورە لەنیشتمان نا پاکی بۆ وڵات ناوزەد کردووە ، خیانەتیش لای سستەمە دیکتاتۆرەکان پێناسی خۆی هەیە و بەرزترین ودڵ ڕەقانەترین سزا دەیان گرێتەوە .
با پێکەوە چاوێک بە بەڵگەنامەکانی ئەو کاتی حیزبی بەعسدا بخشێنین و بزانین لەو ڕۆژگارەدا بەڵگەنامەکان بۆ پاساوی ئەم تاوانەیان چییان نووسیوەو وتووەو هۆکاری ئەنجامدانی ئەم تاوانەیان بەچی پاساو دەدەنەوە :
دەقی وەرگێڕدراوی ئەم بەڵگەنامەیە لەخوارەوە بەزمانی کوردی بخوێننەوە :
(( بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبان
بەروار 29-3-1989
بەڕێز م م ع کاروباری ڕامیاری هێژا
1- لە کۆتایی مانگی تەموزی ساڵی1983 هاتمە ئاگادار کردنەوە لە گەڵ کۆمەڵێک ئەفسەری ئاسایشی بەغدا لە گەڵ ئاسایشی گشتی و لە لایەن بەڕێز بەڕێوەبەری ئاسایشی بەغدای پێشوو (عەقید عەلی عەبدوڵا برع) بۆ ئەوەی کۆمەڵێک بارزانی خائین وەر بگرم کە لەحوکمی زاتی ئاسایشی گشتی هۆبەی سێ بە دەستمان گەیشت هەروەها بەشێکی تر دەست بەسەر بوون لە گرتووخانەی ئەبو غرێب.
2- 2225 خائینمان وەرگرتن بە ئۆتۆمۆبیلی بارهەڵگر هاتنە گواستنەوە بۆ ناوچەی بوسیە کە لەوێ دەست بەسەر بوون.
3- بەڕێز بەڕێوەبەری ئاسایشی بەغدا فەرمانی دا بۆ درووستکردنی دەستەیەک لە ژێر فەرمانی ئەو بن ،دوای ئەوە فەرمانی دا کە سزای گەل بەسەر ئەم خائینانەی سەرەوەڕا جێبەجێ بکرێت.
4- لەسەرەتای مانگی ئابی ساڵی1983 دەست کرا بە جێبەجێ کردنی سزای گەل لە بەرامبەر خائینەکان سەرەوە کە ژمارەیان 2225 کەس دەبوون .هەندێک لەوان لە پارێزگای موسەنا ناوچەی بوسیە بوون.بەتەنسیق لە گەڵ بەڕێوەبەری ئاسایشی پارێزگا ناو براو.
5- رێنمای دەرچوو لە لایەن بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی پێشوو بڕێز دکتۆر فازڵ بەڕاک وە وبۆ رێکخستنەکانی کێشەی تایبەت بە تاوانبارانەوە و بە پێی ئەمە دەستکرا بە ڕێکختسنی 16 کێش بۆ 667 کەس ،کە ئەم کێشانە بەرز کرانەوە بۆ سەرۆکایەتی دادگای شۆرش و سزای لەسێدارەدان بە سەریاندا هاتە سەپاندن و بەڵگەنامەکان مردن نەیانگراندنەوە.
6- ئەوانەی مانەوە 1558 تاوانبار بوون هیچ کێشەیان بۆڕێک نەخستبوو.
7- لیژنەیەک هاتە دامەزراندن لە ئەفسەران بۆ وەرگرتنی پارەی ئەو تاوانبارانەی سەرەوە کە لەگەڵیان دا بوو، ئەو پارەیە ڕەوانەی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی گشتی هۆبا3 کرا بە پێی چەکەکان.
وێنەیەک بۆ :
بەڕێز بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگری هێژا نووسراوی 4439 لە 23-8-1987بۆ کاری پێویست لە گەڵ ڕێزا.
بەڕێز بەڕێوەبەری هەواڵگری سەربازی هێژا بۆ کاری پێویست
بەڕێز ئاسایشی هێژا بۆکاری پێویست تکایە . (( شێواز میکانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەکان -رَێکار مزوری -ل207-208)) .
لە بەڵگ نامەیەکی دیدا ئاو باسی مۆتیڤی تاوانەکە دەکرێت: ئەوەی بەردەستمان راپۆرتی بەرپرسی هەواڵگرییە کە بۆ سەرۆکی کۆمار لەسەر داوای ئەوەی دوایی لەمبارەیەوە بەرزکراوەتەوە کەتیایدا هاتووە:
بڕگەی 1 لە تەممووزی 1983، لە میانەی هێرشی دوژمنانی ئێران بۆ کەرتی حاجی ئۆمەران و سەلماندنی بەشداریی خیانەتکاران کە زۆربەیان بارزانین فەرمانێک لە بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی -فازڵ بەڕاک- بۆ بەڕێوەبەری ئاسایشی حوکمی زاتی ڕەوانەکراوەو ئەرکەکەش بەوپەڕی نێهینەوە ئەنجامدرا تاوەکو لەبەرەبەیانی رۆژی ئایندە ئامادەبوو لە 1983_8_10 بەهێزێکی سەربازیی حەرەسی جمهووری کۆمەڵگاکانی -قودس و قادسیە- و قوشتەپە کە بۆ نیشتەجێبوونی خانەوادەی بارزانیان دانرابوو هەمووشیان دەستگیر دەکران تەنها لە رەگەزی نێر و تەنانەت ئەوانەی لە 18 ساڵیش کەمتربوون لەو کردارە بێبەش نەبوون. ئۆتۆمبێڵی گەورەی ئامادەکراویش بەیاوەریی هێزی سەربازی ئەو دەستگیرکراوانەی گواستەوە.
بەهەمان شێوەش بارزانیانی هەریر لە ناوچەی شەقڵاوە دەستگیرکران کە ژمارەیان 403 کەس دەبوو. زۆربەشیان بارزانی و شێروانی و مزووری بوون ئەوە جگە لە دیاناو رەواندزو مێرگەسوور لە پارێزگای هەولێر برگەی
برگەی 2: بە ئاراستەی بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی هێزێک لە کارمەندانی ئاسایشی گشتی و ئەمنی بەغدا پێکهێنرا تا ئەوانەی لە کۆمەڵگاکان هێنراون و بەندکراوانی ئەبوغریب لە بارزانیان وەربگرێنەوە.
ئەو هێزە 2225 کەسی وەرگرتەوەو بەرەو ناوچەی بۆسەیەی گواستنەوە لە پارێزگای موسەننا و تیمێک حوکمی گەلی بەسەریاندا سەپاند.
بڕگەی
-3: بەپێی فەرمانی بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی پێشووتر 16 کەیس بۆ 667 کەس لەبەندکراوان ئامادەکراو کەیسەکان بەرەو دادگای سەورە گوازرانەوەو حوکمی لەسێدارەدانیان بۆدەرچوو بەڵگەنامەی وەفاتیشیان بۆ دەرنەهێنراو 1558 کەسیان کەیسی بۆرێک نەخرا. بڕگەی
4: ئەوپارەی لە لای بەندکراوان بوو کە بڕی 194684 دینارو 440 فلس بوو لێیان وەرگیرایەوەو لەژمێریاری بەڕێوەبەرایەتی دانرا.
بڕگەی 5: بەپێی بەردەوامیی تەئکیدی مسعود بارزانی بۆ ئەو پرسە، سەرۆکایەتیی کۆمار سکرتێری بە نووسراوی ژمارە 2651-ت لە 1978_8_24 راسپارد وەڵامی دیاریکراوو یەکگرتوویان بۆ هەر داوایەکی پەیوەندی پێوەکردنەوە هەبێ بەبێ ئەوەی کەسی دیکە جگە لەسەر کردایەتیی دەوڵەت هیچیان لەسەر بزانێ چونکە مەسەلە سەرەکیەکە لە پرسی ئەو خانەوادانە گەورەترە- ئەو وەڵامەش بەبنەمای وەڵامی هەرپرسێک دەربارەی چارەنووسی ئەو خانەوادانە دادەنرێ. هەروەها بەڕێوەبەری ئاسایش گشتی لە ڕاپۆرتی خۆیدا ئاماژە بەوە دەدات کە خانەوادەی بارزانی لە دژی حزب و سەورەو نیشتمانن و ئەوە دەیەها ساڵە ئەوانە دژی هەموو پرەنسیپەکانن چونکە تا ئێستا هەروەکو جاران لە دژی یەکبوونی نیشتمانە. تائێستاش خۆی بەگەورەترین عەشیرەت و نوێنەری گەلی کورد دادەنێت و خاوەن دەروونێکی پڕ لە رق و کینەیە.((پڕۆسەی دادگاییکردنی تاوانبارانی ئەنفال-4-3-200-خەبات)) .
لە بەڵگە نامەیەکی دیدا هاتووە : (( بەڵگەنامەی بریاری حوکمی لەسیدارەدان و دەست بەسەرداگرتنی سەروەت و سامانی شمس اللەخالد خدر بارزانی و پەنجا کەس لەهەڤاڵانی بە نووسراوێک لەسەرۆکایەتی دادگای شورش بەژمارەلە12111983 دەرچووە بۆ سەرۆکایەتی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، کەبریاری گرتنیان لەلایەن دادەوەری لێکۆلینەوە سەر به بەرێوەبەرایەتی ئەمنی بەغدا/ش31 دراوە بەنوسراوی ژمارە883 لە1181983 .
هۆکاری گرتنیان بەمادەی 175و159و1622-49و50و53 لەق.ع لە داوایەک بە ژماره 1610/ج/1983 لەسەر شمس اللەخالد خدر بارزانی و هەڤاڵانی شیکراوەتەوه که له لایەن سیخۆرێک پێیان دراوە، داواکه بە نووسراوی ژمارە23/1434 لە2791983 بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوەو لە 10/11/ 1983 حوکمی لەسیدارەدانیان بۆ دەرچووە.
ئەم راپۆرتە باس لە شەری حاجی عمران –گردەمەند و بەشداری پارتی لەم شەرە دەکات، لە ناوەرۆکی راپۆرتەکەدا دەلێت”مۆتەهەم” شمس اللەخالد خدر بارزانی کەسەر بەمسعود بارزانی و محمد خالید بارزانیە بەهاوکاری لەگەڵ ئەو کەسانەی ناویان لە خوارەوە هاتووەو ئامادەکاری و هاوکارییان لەگەڵ تێکدەران و هێزەکانی ئێراندا کردوەزانیاری عسکری و ستراتیژیان ناردوە،هەروەها رێنمایی کردنی بەرپرسانی عسکری ئیرانی لە ناوچەکەدا بۆ ئەنجامدانی کاری تێکدەرانەدژی هێزەکانی چەکداری عێراق پیش هجوم کردنی هێزەکانی ئێران لەکەرتی باکوور و گرتنی ناوچەی حاجی عمران تۆمەتبار کراو‌ن و بەبەکرێگرتەی ئیران ناوزەدی کردوون ، ئەوەی شایانی باسه دادگای شورش لە/11/1983 بە سەروکایەتی عەواد بەندەر بەستراوەو بەم ماددانە175و159و162و249و50و53 له ق.ع تۆمەتبار کراوەن و حوکمی لەسیدارەدانیان بەسەردا سەپاندوون و بەنووسراوی ژمار(3864) لە/11/1983 سەرۆکایەتی دیوانی سەرۆکایەتی کۆماریان لێ ئاگادار کردۆتەوە. ئەمەش ناوەکانیانە:
1.شمس اللەخالد خدر بارزانی 2.سلیمان مفردی خانو 3. احمد حمود مستەفا4.ێوفی سیف الدین وستا 5. سعید محمد محمدامین 6.یوسف زبیر حاجی 7.حدو جلو فقی 8.حاتم جیجو حاتم 9. حسن حسین حسن 10. تەها محمد ابراهیم11.فریق میران مح12. نعمان حسین یاسین 13.یاسین حسین یاسین 14.حسکو رشید نبی 15.تەلعەت سعید عمر 16.رەمەزان عبداللەیاسین 17.وجدی مستەفا ناوخۆش 18.مستەفا حسین سالح 19.حسین محمد احمد 20.اسعد حسن عبداللە21.سلیمان ابابکر احمد 22 .جادر محمد حسین 23.عبدالرحمن محمد حسن 24.احمد سعید حسن 25.مستەفا باجو مستەفا 26.عزیز سالح سلیم 27.حکیم زادەمحمد 28.زکری جلو مالی 29.باجو حسین ملکو30غفور احمد محمود 31.محمد علی عباس 32.خدر مولود سالح 33.سعید اخدل شیخ عمر 34.عبدالعزیز حجی عبداللە 35.ێبری رەمەزان حسن 36.ویس یوسف رەمەزان 37.میرخان محمد مرزا38.نادر حبیب حسن 39.فقو خوجەناێر40.قرتاس سالح حسین 41.حسن حاجی ابراهیم قادر 42.جمیل عبداللە فارس 43.اسماعیل سلیمان الیاس 44.یونس حسن یونس 45.بحری محمد ملکو 46.زلفو احمد جوهر 47.شهاب زادەمحمود 48.ێوفی درویش محمد 49.شهاب احمد جوهر 50.بیرو حمد ابراهیم 51.جوهر حدو حاجی (( عەدالەت عومەر-چالاک لەبواری ئەنفال و بێ سەروشوینەکان-227-2007 )).
لە بەلگەنامەیەکی دیکە سەبارەت بەهەمان پۆل هاتووە : (( بەڵگەنامەی بریاری حوکمی لە سیدارەدان و دەستبەسەرداگرتنی سەروەت و سامانی خورشید رشید سلمان بارزانی و هەڤاڵانی هەروەها ملا سعید حسن بارزانی و هەڤالانی بە نووسراوێک لە سەروکایەتی (دادگای شورش) بە ژمارە4066 لە 24111983 دەرچووە بۆ سەرۆکایەتی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، کە بریاری گرتنیان لە لایەن دادەوەری لێکۆلینەوە سەر بە بەرێوەبەرایەتی ئەمنی بەغدا/ش31 دراوە بەنوسراوی ژمارە 1583 لە 181983 .
هۆکاری گرتنیان بە مادەی 175و159و1622-49و50و53 لە ق.ع لە دوو داوا کە داوای یەکەم بە ژمارە 1775/ج/1983 لە سەر خورشید رشید سلمان بارزانی و هەڤاڵانی و داوای دووەم بە ژمارە 1609/ج/1983 لە سەر ملا سعید حسن بارزانی و هەڤاڵانی شیکراوەتەوە کە لە لایەن سیخۆرێک پێیان دراوە ،داواکان بە دوو نووسراو یەکەمیان بە ژمارە 23/1563 لە 19/10/1983 دووەمیان بە نووسراوی ژمارە 23/1433 لە 27/ 9/1983 بۆ دادگای باڵای شورش نێردراوەن بەلام هەموویان لە 22/11/ 1983 حوکمی لە سیدارەدانیان بۆ دەرچووە.
ئەم راپۆرتەش هەر باس لە شەری حاجی عمران –گردەمەند و بەشداری پارتی لەم شەرە دەکات،لە ناوەرۆکی راپۆرتەکەدا دەلێت”مۆتەهەم حسن محمد شیرۆ لەگەڵ کۆمەلێک لە تێکدەران کە ناویان لە خوارەوە هاتووە سەر بە مسعود بارزانی زانیاری عسکری و ستراتیژیان ناردوە وئامادەکاری و هاوکارییان لەگەڵ تێکدەران و هێزەکانی ئێراندا کردوە ،هەروەها رێنمایی کردنی بەرپرسانی عسکری ئیرانی لە ناوچەکەدا و ئەنجامدانی کاری تێکدەرانە دژی هێزەکانی چەکداری عێراق پیش هجوم کردنی هێزەکانی ئێران لە کەرتی باکوور بۆ گرتنی ناوچەی حاجی عمران تۆمەتبار کراوەن و بە بەکرێگرتەی ئیران ناوزەدی کردوون ، ئەوەی شایانی باسە دادگای شورش لە 22/11/1983 بە سەروکایەتی عەواد بەندەر بەستراوەو بەم ماددانە 175و159و162و249و50و53 لە ق.ع تۆمەتبار کراوەن و حوکمی لە سیدارەدانیان بەسەردا سەپاندوون و بە نووسراوی ژمار(4066) لە( 24/11/1983 سەرۆکایەتی دیوانی سەرۆکایەتی کۆماریان لێ ئاگادار کردۆتەوە. ئەمەش ناوەکانیانە:
1.خورشید رشید سلمان 2. احمد حدو محمد 3. یاور علی محمد4.یوسف فرخو محمد 5. حسین عمر حسین 6.محمود فقی محمد حسین 7. حسین ملا حبیب عبدالرحمن 8.عیسی محمد حسن 9. جهور یونس ابراهیم 10.جزیری برایم محمد 11. محمد ابراهیم محمد 12.نعمان شریف شمیرن 13.عزیز فقی سعید 14.خلیل تاهیر عبداللە.15.نیاز عزیز عبداللە 16. حاجی عمر عبداللە17.عوسمان حسن عوسمان 18.عزیز ملا عبداللە فقی 19.ابراهیم عوسمان حاجی 20.علی قاسم علی 21.نزمی محمد محمدامین 22. محمد تاهیر حجی ابراهیم23.عمر احمد عمر 24.حسن خالد ملا 25.عیسی حسن شریف 26.حسین عبدالحمن حسین 27.تەها محمد یوسف 28. حسین محمد یوسف 29. ایوب محمد عیسی 30.مولود جوج مولود 31.محمد قرتاس سالح 32. شیخ عمر باپیر 33.خوشوی داود محمد 34.شاکر خالد سالح 35.عمر حدو محمد 36.تاهیر عبدالرحمن علی 37.حسین محمد حسین 38.عزیز ابراهیم شێخو 39.سلیمان سەبری عیسی 40.عمر تاهیر عمر 41.حسین فقی محمد حسین 42.نزهت شریف عمر 43.ممو سەبری عیسی 44.فریق ملمکو تاهیر 45.حدو محمد احمد 46.فرات ابراهیم باپیر 47.عبداللە ابوبکر فتح اللە 48.حسن محمد شیرو 49.درویش عمر یاسین 50.تمر محمود قرتاس 51.عبدالواحد عمر سعید -عەدالەت عومەرچالاک لە بواری ئەنفال و بێ سەروشوینەکان 22-7-2007 )).
لە بەڵگە نامەیەکی دیدا باسی ئیعدامی 23 هاووڵاتی هاتووە :(( بەڵگەنامەی بریاری حوکمی لە سیدارەدان و دەست بەسەردا گرتنی سەروەت و سامانی سابر مستەفا محمد عبدالسلام بارزانی و (22) کەس لە هەڤاڵانی بە نووسراوێک لە سەروکایەتی (دادگای شورش) بە ژمارە1446ج1983 لە 3081983دەرچووە بۆ سەرۆکایەتی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، کە بریاری گرتنیان لە لایەن دادەوەری لێکۆلینەوە سەر بە بەرێوەبەرایەتی ئەمنی بەغدا دراوە
هۆکاری گرتنیان بە مادەی 175و159و1622-49و50و53 لە ق.ع لە داوایەک بە ژمارە183 لە 2671983لە شیکراوەتەوە کە لە لایەن سیخۆرێک پێیان دراوە .
ئەم راپۆرتە باس لە شەری حاجی عمران –گردەمەند و بەشداری پارتی لەو شەرەدا دەکات لە ناوەروکی راپۆرتەکەدا دەلێت “:موتەهەم سابر مستەفا محمد عبدالسلام بارزانی له گەڵ کۆمەلێک لە تێکدەران کە سەر بە مسعود و ادریس بارزانین، زانیاری ناوخۆی سەرکردایەتییان داوەتە تێکدەران بەتایبەتی لەسەر ئەو جێگایانەی ستراتیژی و حەساسن و ئامادەکاری و هاوکارییان لە بەغدا و هەولێر لەگەڵ تێکدەران کردووە بۆ هێرشکردنە سەر هیزەکان لە کەرتی باکوور لە حاجی عمران لە رێگای مسعود و ادریس”.
هەروەها ئەوانی بە هەڵگرتنی چەک بەرامبەر بە هێزەکانی چەکداری عێراق بە مەبەستی هاوکاری هیزەکانی ئیران بۆ گرتنی ناوچەی حاجی عمران تۆمەتبار کردووەو بە بەکرێگرتەی ئیران ناوزەدی کردون . عەدالەت عومەر-چالاک لە بواری ئەنفال و بێ سەروشوینەکان-لە زمانی بەڵگەنامەکانەوە – بەشی سێیەم
لێرەشدا بینەری بەیاننامەی هێزە چەکدارەکانی عێراق بن، کاتی خۆی لە دوای گرتنەوەی چیای گردمەند خوێنراوەتەوە : https://www.youtube.com
ئەمەش دەقی بەیاننامەی هێزە چەکدارەکانی ئەوکاتی عێراقە:
ئایا پارتی چاوساغی بۆ ئێران کردبوو ؟
لە بەر ئەوەی هێرشی حاجی ئۆمەران راستەوخۆ لە بەرەکانی جەنگ کارەساتی مرۆیی گەورەی لێنەکەوتەوە و تاکو پشکنینی بۆ بکرێت و بەشداربووان قسەیان پێبکرێت، ئەوەی هەیە شاردراوەتەوە، یان هێرشەکە بۆ سەر شارێکی قەرەباڵغ پڕ دانیشتووان ئەنجام نەدرا وەک ئەوەی لە هەڵەبجە کرا، بەڵکە کارەساتی ئەم بەرامبەر بە خەڵکی سڤیل و لە دەرەوەی بازنەی شەڕەکە پیادە کرا، لایەنی بەشداریش ئابلوقەی زانیاری و بەڵگە نامەو شایەدیدانی بەرپرسانی ئەو کاتی خۆی خستۆتە سەر و ڕێگا نادات هیچ زانیارییەک سەبارەت بە سکانداڵەکانی ئەو کردە سەربازییە بڵاو ببێتەوە، هەروەها لەبەر ئەوەی کەیسەکە پەیوەندی بە جەنگی ئێران -عێراقیشەوە هەبوو، بەهۆی باڵادەستی ئێرانەوە چاوپۆشی لە پشکنینی ورد لە شوێنەواری راستەوخۆی شەڕەکە کرا .
یۆست هیلتەرمان شایەدی لە سەر ئەوە دەدات ، کە پارتی چ وەک جەنگاوەر و چ وەک هێزی ئیستیتلاع بەشداری ئەو شەڕەی کردووە، بەڕێزی دەڵێت :…بەو چەشنە لە هاوینی ساڵی1982دا جەنگاوەرانی (پدک) و هێزی ئیستڵاعیان کەوتنە تەک هێزەکانی ئێران لە هێرشکردنیاندا بۆ سەر حاجی ئۆمەران. ب ە دوای ئەم شەڕەدا، کە تاڕادەیەک سەرکەوتنیان تێدا بەدەستهێنا، ئێرانییەکان چەند هەوڵێکی تریان دا بە هاوکاری (پدک)، بۆ ئەوەی مەودایەکی قووڵتر بچنە ناو عێراقەوە. هەموکات ئەم هەوڵانە پێشکەوتنی بە دەست دەهێنا تا ئەو کاتەی لە ساڵی1986دا، هێزەکانی ئێران بە تەواوی گێڕدرانە دواوە – کارێکی ..ل118.
بە پێی ئاماژەی دکتۆر عەلی تەتەر پارێزگای ئێستای شاری دهۆک بێت لە وتارێک بەناوی ” حکومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەکان ” https://www.facebook.com&
relevant_count=1 ” کە لەساڵی 2013 لە ژمارە 940ی گۆڤاری گوڵان بڵاوی کردۆتەوە، پارتی بەشداری ئەو شەڕەی نەکردووە، ئەو دەنووسێت ” مەسعوود بارزانی دەڵێت: ” ساڵی ١٩٨٣ ئێمە لە شەڕی حاجی ئۆمەران بەو شێوەیەی کە حکومەتی عێراق باسی لێدەکرد بەشداریمان لەو شەڕەدا نەکردبوو، ھێزەکانمان لە ناوچەی (ناودەشت) بوون و بەرەی شەڕی ئێمە لەگەڵ ئەوان جیاواز بوو و ورژاندنی بەشداری پارتی دیموکراتی کوردستان لە جەنگدا، تەنیا بیانوویەک بوو بۆ لەناوبردنی بارزانییەکا ن.«”.، بەڵام هەم مەسعود بارزانی راستە کات، هەمیش ئەوانەی دەڵێن بەشدارییان کردووە ، ناودەشت هاوسنوری باڵەکایەتییە، واتا هاوسنوری ناوچەکانی شەڕی فەجری دووە، کورد وتەنی خۆ لە بەتلیس نییە، هەمان ناوچەکانی شەڕی قەندیلی دووە، هاوڕێ کەریم ئەحمەد لەبارەی شەڕی قەندیلی دوو دەڵێت ” ئێران و پدک لەسەر ئەوە رێکەوتبوون کە پێکەوە هێرش بەرنە سەر ناوچەی حاجی ئۆمەران و چۆمان و باڵەک بۆ پاکردنەوەیان لە هێزەکانی عێراق ……..لە گەڵ هاوڕێیانی پدک قسەیان کردبوو کە پێویستە پشتگیرییان بکەن و هێزێکی پارتی لە گەڵماندا بەشدار بن بۆ هێرش بردنە سەر بنکەکانی ینک لە پشت ئاشان و ئەمەش لەناو نەخشەی ئێران-پدک دابوو کە هێزێکی پ.م پارتی بنێرنە ناوچەی پشت ئاشان کە رێگا بگرن لە گەیشتنی کۆمەکی میری لە رانیەو قەڵادزێوە بۆ هێزەکانیان لە حەوزی حاجی هۆمەران و چۆمان و باڵەک لە کاتێکدا ئەگەر هێرشی ئێران و پدک بۆ سەر هێزەکانیانی عێراق لەم ناوچەیە دەست پێ بکات .هاورێیانمان لە گەڵ پدک رێکەوتبوون کە هێزی هاوبەش بۆ پشت ئاشان و بۆڵێ بنێرن بۆ لێدانی ینک و گێڕانەوەی ناوچەکە …. منیش بە توندی بەرهەڵستیم کرد چونکە دەکەوینە ناو داوی ئێران …. ل 202 رێڕەوی تێکۆشان –بیرەوەرییەکانی کەریم ئەحمەد وەرگێڕانی جەلال دەباغ .”، واتا شەڕەکەی ناودەشت دوو ئامانجی هەبوو، هەم تۆڵە سەندنەوە لە ینک، هەمیش پاراستنی ناوچەکانی فەجری دوو لە پەلاماری عیراقی، هاوزەمان لە میانی کۆمەڵێک چاوپێکەوتن لە گەڵ چەند پێشمەرگەیەکی حشع ی بەشداربوو لە شەڕی قەندیلی دوو، باسی ئەوە دەکەن، بێ ئەوەی ئاگادار بن، بونەتە بەشێک لەم بەرەیە ناڕاستەوخۆ، واتا عەمەلیاتی فەجری دووی حاجی ئۆمەران.
وەلێ بە پێی ویکپیدیای ئینگلیزی بێت، فەجری دوو هێزی چەکداری کۆماری ئیسلامی ئێران و پارتی دیموکراتی کوردستان بە هاوبەشی ئەنجامیان داوە”
https://en.wikipedia.org/wiki/Operation=”.
بەڵام خەڵکی حاجی ئۆمەران بەڵگەی هاشا هەڵنەگریان لایە کە شەڕەکە بە هاوبەشی پارتی و ئێران کراوە، سەرکردایەتی پارتی لە قوتە بەرزەکانی پشت چیای کۆدۆوە، لە باشوری رۆژهەڵاتی حاجی ئۆمەرانەوە سەرکردایەتی پشکی خۆیان لە شەڕەکە کردووە،هەرچەندە لە حاجی ئۆمەران بە روکەش سەکەوتن، لێ لە ئەسڵدا بەهۆی جینۆسایکردنی بارزانییە سڤیلەکانەوە شکستێکی کەمەر شکێن بوو بۆ پارتی وێڕای ئەوەی لە شەڕی ناودەشت و پشت ئاشان و قەندیلی دوو، بۆ جاری دووەم پارتی وشیوعی و حسک تیایدا تێکشکان.
نکۆڵی کردن، هەنگاوە بۆ دوبارە کردنەوەی هەڵە، وەک ئەوەی دواتر لە زاخۆو هەڵەبجە کردیانەوە، لە 31ی ئاب بەرگێکی نوێی بەبەردا کرایەوە.
بە وتەی دکتۆر عەلی تەتەر، بەڕێزمەسعود بارزانی ساڵی دواتریش دوبارە نکۆڵی لە بەشدارییکردنیان لە فەجری دوو کردۆتەوە، کە دواتر فەتحیشی بۆ زیادکرا ” مسعود بارزانی لە پاییزی ١٩٨٤ لە وە لامی پرسیارێکی گۆڤاری (ئەلحوریە) دا کە ئایا ئەوان لە گرتنی حاجی ئۆمەران ھاوکاری ئێرانیان کردبوو؟ لە وە لامدا وتبووی: ئێران ھێزێکی زۆری مرۆڤی ھەبوو و پێویستی بە ھێزی ئەوان نەدەکردو ئەو قسانەی کە لەسەر زاری سەدام حوسێن بلاوببووەوە تەنیا بیانووییەک بوو بۆ بێسەروشوێنکردنی بارزانییەکان. “،
ئەم وەڵامەش لاوازە، خۆ لە هەڵەبجەو کەرکوک و شاڕباژێڕو کۆڕەک و دەربەندیخان و زاخۆو …. ئێران هێز زۆری هەبوو، بەڵام هاوبەش بوونی شەڕەکان، ئەوە تەرزێکی شەڕی جوڵاو بوو، بە هاوکاری پێشمەرگە وەک چاوساغ و هێزی باڵادەستی جەماوەری ئەوناوچانە ئەنجامی دەدا، هێزە زۆرەکەی ئێران نایتوانی کەلەبەری نەشارەزایی و پشتیوانینەکردنی خەڵکی ناوچەکان لێیان پڕ بکاتەوە، هاوکات لە گەڵ ئەزموونی سەربازی پێشمەرگە لە ناوچەکانیان، لای ئێرانییەکان ئەم تەرزە شەڕە زۆر سەرکەوتووبوو، بەلاشیانەوە گرنگ نەبوو ناو ماڵی کورد ، دوای شەڕەکە چی بەسەر دێت، گرنگ دەستکەوتە کاتییەکە بوو لە روی راگەیاندنەوە، شوێنەوارە خراپەکانی و قومارکردن بە گیانی خەڵکەوە بۆ لایەنەکانیان بەجێ دەهێشت.
بەڵگەیەکی کاک دکتۆر تەتەر بۆ بەشدارینەکردنیان ئەوەیە ” هەتا حکومەتی ئێران بەڕێوەبردنی ئەم ناوچەیەی نەدابووە دەست پارتی، لە کاتێکدا کە ناوچە و دەوروبەری لە ژێر کاریگەری پارتیدا بوون، بەڵکو بەڕێوەبەرایەتیەکەی دابووە دەست هێزەکانی حزبی دەعوەی ئیسلامی. “، ئەم بەڵگەیەش بۆ پرۆفیسۆرێکی یاریدەدەر زۆر لاوازە، قوتابی من بوایە سفرم دەدایە، خۆ دواتر لە هەڵەبجەش هەر وای لێیان کردەوە، ئێران تەنها وەک مقاش ئەوانی بەکار دەهێنا، نەک بیانکات بە حوکمڕان.
ینک و حدکا چیان کرد؟
ئەگەر پەلامارەکە بە ناو وەک بەشێک لە جەنگی ئێران-عێراق و لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنە درێژخایەن و سەرانسەرییەکانی ئەو جەنگەدا بووبێت؟ ، وەک پێشتر ئاماژەمان پێی دا ، هەردوو لای پەلاماردەر ئامانجی دیکەیان لە لێدانی لایەنی کوردی هەبوو ، ئێران لە حدکا” حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران” و پارتی لە حدکا و ینک ، بۆیە هەر زوو لایەنەکانی بەرامبەر کاتێک ئامانجی پەلامارەکە زیانی پێ دوورینەوەو ترسی ئەوە دایانی گرت لە ناوچەی دیکەش درز بدۆزنەوەو هەمان سیناریۆ دوبارە بێتەوە ، بۆیە ئەوانیش لە بەرامبەردا سیناریۆی پێچەوانەیان ئەنجامدا، بە ڕێک کەوتن لەگەڵ بەرامبەرەکەدا کە ئەویش بەعسە (( لە 31 ئاب سیناریۆی پێچەوانە ڕویدایەوە ینک بووە هاوپەیمانی ئێران و پارتیش ئەوجارە عێراقی هێنایە هەولێرەوە )). هیلتەرمان لەم بارەیەوە دەڵێت : لە تەموزی1983دا، کە هێشتا شەڕەکەی حاجی ئۆمەران هەر بەردەوام بوو، فەرەیدوون عەبدوالقادری گەورە دانوستانکاری تاڵەبانی، کەوتە گفتوگۆی ناڕەسمی لەگەڵ ڕژێمداو کۆبوونەوەی لە گەڵ سێ بەرپرسی موخابەراتی عێراقدا کرد لە بنکەیەکی حدکا لە ناوچەی ئالانی ڕۆژئاوای سەردەشت لە ناو ئێراندا و دەست بەجێ بانگهێشتی بەغدا کرا، فەرەیدوون لە ماڵی قاسملوو لە بەغدا مایەوەو زنجیرەیەک لە گەڵ تاریق عەزیز و سەرکردە پایە بڵندەکانی تردا ئەنجامدا لە ئۆکتۆبەر و نۆڤەمبەردا –کارێکی ….. ل119…. بۆیە یەکێک لە هۆکارەکانی گفتوگۆی بەعس-ینک شەڕی حاجی ئۆمەران بوو، ینک لە پارتی ناترسا، بەڵام دەیزانی ئەو جۆرە شەڕە لە روی باڵادەستی چەک و تەقەمەنی و جوڵاندنی هێز بە درێژایی سنوری ئێران – عێراق هێز دەبەخشێتە پارتی.
بەم شیَِوەیە ئەم هێرشە هاوبەشەی پارتی و ئێران، لە بەرامبەردا دژەکانیشی یەک خست و دەرگای بۆ ڕێککەوتنی ینک و بەعس خۆش کرد (( هەرچەندە هەندێک پێیان وایە ئەم پەیوەندییە پێشتر زەمینەی خۆشە کرابێت )) ، کلیلی ئەو ڕێکەوتنە هێرشی حاجی ئۆمەران بوو، یۆست هلتەرمان لەسەر زاری فەرەیدوون عەبدالقادرەوە دەگێڕێتەوە : (( لێرە بە دواوە پەیوەندیمان زۆر کۆک بوو، بەڵام کاتێ گەڕاینەوە بۆ بنکەکانمان لە دۆڵی جافایەتی، بە یەکترمان دەوت: بەڕاستی کورد بەد بەختە .هەموو دنیا پشتی عێراق دەگرێت لە دژی ئێران، کەچی ئێستا ئێمە بڕیارمان داوە پشتی ئێران بگرین لە دژی عێراق- کارێکی ژەهراوی…… ل124.
کاردانەوەی بەعس؟
بەعس لە دوای ئەو هاوپەیمانییە نا پیرۆزەی نێوان پارتی و ئێران هوشیاری دایە هەموو لایەک، کە دەست تێکەڵکردن لە گەڵ ئێران هێڵی سوورە بۆ ئەوان، هەرچەندە نوشیروان مستەفا لە وەڵامی تاڵەبانیدا دەلێت: ئەو هەڕەشەیەی تاڵەبانی باسی ئەکات ئەگەر بەو گەیشتبێت، بە من نەگەیشتوە، چونکە ئەو زەمانە بەعس هیچ رێگه پەیوەندیەکی لەگەڵ من نەبو تا ئەو هەواڵەم پێ بگەیەنێ، ئاغای تاڵەبانیش شتی وای بە ئێمە نەوتبو.. ئۆباڵی گوێنەدان بەم هەڕەشەیە، ئەگەر راست بێ، لە ئەستۆی ئەودایە.(( لە هاوخەباتیەوە بۆ تەخوین-نەوشیروان مستەفا).
بەڵام هەر بۆ خۆی کۆچکردوو بەڕێز کاک نەوشیروان لە چاوپێکەوتنێکی پێشووتری پێش ئەوەی ئەم جەدەل و وەڵام و وەڵام کارییەی لە گەڵ تاڵەبانی ڕوبدات ئاماژەی بە بۆچوونی وا دابوو “بە پێی قسەی نەوشیروان مستەفا ئەمینی جێگیری تاڵەبانی ( لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی1983دا)، تاریق عەزیز بە سەرکردە کوردەکانی ڕاگەیاندووە) (ئەگەر ئێوە یارمەتیمان بدەن هەرگیز لە بیری ناکەین، بەڵام ئەگەر لە دژمان بووەستنەوە ئەوەش هەرگیز لە یاد ناکەین و پاش ئەوەی جەنگ کۆتایی دێت، تێکتان دەشکێنین و هەموو گوندەکان بە تەواویی خاپوور دەکەین ))-کارێکی ژەهراوی …… ، ل119”.
هاوپەیمانیەتیەکی سەقەت!
مەلە کردن بە پێچەوانەی تەوژم، زۆرجار خنکانی کەسەکەی لێ دەکەوێتەوە، کوردیش بزووتنەوەکەی بەو هاوپەیمانییەتییە نا پیرۆزەوە لە بیروباوەڕە ئازادیبەخشەکەی و لە بەرامبەر تەوژمی جیهانیش خۆی بینییەوە .
لە بیرمان نەچێت، ڕۆژئاوا تا ساڵی 1991 بە بەهانەی مەترسی کۆمۆنیزم لایەنگری سەر سەختی ئاپارتاید بوو ( ئامەریکا، ئینگلیز ،ئیسرائیل ،فەرەنسا(1981) ، ریگان یارمەتی جەنگاوەرانی ئازادی ئەفغانی دەدا ( حکمەتیار و رەبانی)، لە بەرامبەر مەترسی سوور ، بۆیە زۆر ئاساییە بە بەهانەی مەترسی پان ئیسلامیزمیشەوە پشتیوانی لە ئێراق کردبێت ، بۆیە ئەم پەیوەندییە جگە لە ماڵ وێرانی هیچی دیکەی لێ شین نەبوو ، ئەوکاتیش مشتومڕەکان لە ناو کۆنگرێس دژ بە هاوکاری ئەمەریکا بۆ بەعس لەسەردەمی شەڕی ئێران عێراق و بێدەنگ بوون لە ئاست قڕکردنی کورد گەرم بوو” بڕواننە هەڵەبجەو ئەنفال لە بەڵگەنامەکانی ئەمەریکا- وەرگێڕانی وریا ئەحمەدی- هەولێر 2013 “.
راستییەک خۆی حەشار داوە، ئەویش ئەوەیە ئێراق چەند لە بەرەکانی جەنگ تێک دەشکا، ئەوەندە زیاتر خۆشەویست دەبوو لای وڵاتان و پشتیوانی سەربازی و دارایی و دیبلۆماسی زیاتری لێدەکراو بە خێر و بەرەکەت بۆی تەواو دەبوو، هەموو کارَکی چاوی لێدەپۆشرا ، بەکارهێنانی هەموو چەکێک بۆی حەڵاڵ کرا (( . … عێراق ڕۆڵێکی بە کەڵکی دەبینی بۆ بەردەوامی پێدانی هاوسەنگیی هێز لە کەنداودا ،لای کەمەکەی شۆڵز لە پایزی ساڵی 1983 ەوە دەیزانی کە عێراق چەکی کیمیاوی بەکار دێنێ – کارێکی کیمیاوی ، ل289 )) .
(( مافی مرۆڤ و بەکارهێنانی چەکی کیمیاوی بە ڕێی خۆیان لە زۆر لایەنەوە بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوورییەکانمان لەگەڵ ئەوانەی ئێراقدا هاوتەریبن ” لە یاداشتێکی نهێنی ئەمەریکییدا نووسراوە “”بەشی 15 ئامەریکا و ئەنفال”.(ئەنفال و ئامەریکا-سەمانسا پاوەر –و.بەختیار کەریم –بەشی 21 “کۆتایی “-24-9-2006 دەنگەکان ).
ئا لێرەوەیە ئەم لایەنە سیاسییانە هەر جارەی یەکێکیان، دوایش بە جووتە وچوار قۆڵی (( ینک، پدک، سۆسیالست، بزوتنەوە)) کورد گورگان خواردی دەکەن .
خۆشیان ئەوەیان هەر لە سەرەتاوە زانیووە (( فەرەیدوون عەبدوالقادر دەڵێت: کاتێ گەڕاینەوە بۆ بنکەکانمان لە دۆڵی جافایەتی، بە یەکترمان دەوت: بەڕاستی کورد بەد بەختە .هەموو دنیا پشتی عێراق دەگرێت لە دژی ئێران، کەچی ئێستا ئێمە بڕیارمان داوە پشتی ئێران بگرین لە دژی عێراق-کارێکی کیمیاوی ،هیلتەرمان )).
تاَڵەبانی کە بۆ خۆی دواتر سەرکردایەتی شەڕی هاوبەشی ئێران-ینک ی کرد لە داستانی ڕزگاری دەڵێت : لەناو ئەو کێشمەکێشە سیاسی و فکرییەدا، سەرەڕای ئەوەی تاقیکردنەوەی زۆرمان لەگەل سەدامییەکاندا هەبوو، بەتایبەتی سیاسەتی سەدام لەجەنگی عێراق-ئێراندا، سروشتی فاشیانەی رژێم ئاشکرا دەرکەوتبوو، دەریش کەوتبوو کە ئەم فاشیستانە لەهیچ تاوانێک نەدەسڵەمینەوە، مفاوەزاتەکەشمان لەگەل رژێم ساڵێک بوو بەهۆی شۆڤێنیەتی بەعسی سەدامی و تەکنەلۆژیای جەنگی و فشارە ئیقلیمیەکە، شکستی خواردبوو، ئەو هەموو راستیانەمان دەزانی، بۆیە دەبوو ژیرانەتر هەڵبسوڕێین و کەمترین پاساو بدەینه دەست فاشیەکان، کەچی لەوکاتەدا، نەک نەمانتوانی جیاوازیەکان و هەڵەکان سەبارەت بە سکرتێری کۆمەڵە کەم بکرێنەوە، بەڵکو ناوبراو ناکۆکیەکانی لە مەیدانی سیاسەتو فکرەوە، گەیاندە ئاستێکی ترسناک، ئەویش بواری عەسکەرییە، دەقی تەواوی قسەکانی تاڵەبانی لەسەر نەوشیروان مستەفا بڵاوکرایەوە-26-12-2009.
هیومان ۆچ لە درێژەی ڕاپۆرتەکەیاندا هۆکاری کۆمەڵکوژی بارزانی و ئەنفالکراوەکان بە هاوشێوەی یەکتر دەناسێنن: لە گەلێ ڕوەوە ، عەمەلیاتی ساڵی 1983 ی بارزانییەکان دەسپێکی ئەو تەکتیکە بوو کە لە مەودوا بە ئەندازەیەکی هێجگار گەورەتر لە سەردەمی پەلاماری ئەنفالدا بەکارهات . لە ڕوی مۆتیڤ و چارەنووسی مرۆڤەکانەوە .
نەک هەر ئەزموون لە ڕابردوو وەرنەگیرا ، بەڵکە دواتر ویستیان مێژوو دوبارە بکەنەوەو شان بەشانی ئێران هێرش بکەنەوە سەر هەمان دەڤەر ( لە نێوان قەڵادزێ و هەڵەبجە و حاجی ئۆمەران سەرکردایەتی لەسەر هەڵەبجە گیرسایەوە) (کارێکی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-کۆمپانیای ئاوێنە – ل 148 )) ، ئەمانە نەک وەک رابەری گەلێک نەجوڵاونەتەوە، زیاتر سەرکردایەتیان ترامپیانە بوو، بە سەفقات وەک بەڵێندەر کاریان بۆ ئێران کردووە .
بێشک هەموو سیاسییەکانی ئەو کات ، ئەوانەی بەشداری ئەو گفت و گۆیانە بوونەو سەپۆرتیانکردووە و واژۆیان لەسەر پەیماننامەی شەڕە هاوبەشەکان کردووە ، یاخود فەرماندەی مەیدانی بە پراکتیزە کردنی ڕێککەوتننامەکان بوونە ، یان لە بڕیاری سیاسیدا بوونەو نقەیان نەکردووەو سەری ڕەزامەندییان بۆ لەقاندووە ، دەبێت هەموو بە کۆمەڵ ، ئاوی ئەو بیرە نۆش بکەن ، کە بۆ یەکیان لێ داوە، بەشی خۆیان لەو سکانداڵە سیاسییە بخۆنەوەو لە کێڵگەکەی پشکی خۆیان بدورنەوە ، ئەوەی رونە بردنەوە هەزاران باوکی هەیە ،دۆڕانیش زۆڵە و هەموو باوکەکان خۆیانی لێ بێ بەری دەکەن، رۆژێکیش دێت ئەم سکانداڵە قێزەونە دەکەوێتە بەر دادگاییکردنی خەڵک.
فارس نیعمە محیاوی تاوانباری تاوان
فارس نیعمە محیاوی لەدایک بووی 3-7-1940، ئەو ئەفسەرەی بە نانی 9 گولە بە سنگی سەرۆکی عێراق عەبدالکەریم قاسمەوە، کۆتایی بە تاقە کۆمارە عەدالەتخوازەکەی عێراق هێنا لە مێژوودا، لەوکاتە سەرکردەی فەیلەقی یەکی سوپای عیاِرقی بوو، فەرماندەی گرتنەوەی چیای گردمەندی کرد، بە هاوکاری جاشەکان، هاوکات لە پەلاماری بارزانییە سڤیلەکانی دەڤەرەکە بڕیار بەدەست بووە، دواتر بووە باڵوێزی عێراق لە نەمساو لە لایەن چاودێری کوردۆسایدەوە ، وەک تۆمەتبارێکی ئەنفال سکاڵای یاسایی لەسەر تۆمار کرا، وەلێ بەهۆی پشتگوێ خستنەوە ئەو سکاڵایەش وەک 422 تۆمەتبارەکەی دیکەی ئەنفال، خرایە ژێر پێی دەسەڵاتدارانەوە، هاوکاری داواکاری گشتی نەمساوی نەکرا.ئ
کەی دان بە ڕاستییەکان دەنێن؟
نابێت مێژوو ، بەتایبەت ئەو چرکە ساتانەی خوێنی قوربانیانیانی لێ دەتکێت، لە خزمەتی سیاسەتی باڵادەستدا بنووسرێتەوە، نابێت مێژوو نووسان و توێژەرەوان بە پێی ڕەوتی ئاو مەلە بکەن ، مێژوو وەک ئەوەی چۆنە دەنووسرێتەوە، نەک وەک ئەوەی ئەوان چۆن سەیری خۆیان دەکەن و گەرەکیانە، ئێستا پێوستمان بە مێژووە ڕاستییەکەیە بنووسرێتەوە، پێویستە مێژووە تاڵەکان، ئەوانەی پڕن لە هەڵەو تێکشکان وەک خۆی باس بکرێت ، ئەگەر باسکردنی تاڵییەکە بە نرخی ژیانیش تەواو بێت، نەک چیرۆکی خەیاڵی لە خزمەت سیاسییەکان بهۆنرێتەوە،مێژووی ئێمە پڕە لە فەزیحەی سیاسی، فەزیحە تەنها کارە ژێر بە ژێرەکان نییە، بەڵکە ئەو کارانەیە بە ئاشکرا کران و کەسیش باسیان ناکات .
37 ساڵە ئازاری ویژدانی خۆیان ئەدەن ، لەبەر ئەوەی دان بە راستییەکانی ئەم هەڵەیە نانێن و ڕاستییەکان ئازاد ناکەن، هێزی ئاشتی پارێزی هۆڵەندی تەنها کەمتەرخەمی کردووە لەپاراستنی بۆسنییەکان ، دادگایی دەکرێن بە تاوانی جەنگ، کەچی ئەمان خەڵکیان بە زیندویی فڕیداوەتە ناو کورەی جەنگەوە، خۆشیان بە گاندی دەزانن .
تا ئێستا ئینکاری ئەم هەڵە گەورانە دەکرێت ، ئەمە پێویستی پێداچوونەوەی ویژدانە ، پێویستی بە نەعلەت بارینە لەو شێوازە کارە سیاسییە، کە بەردەوام دوبارەی دەکەنەوە .
شکستی کورد تاکو ئێستا لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، کە ئەزموون لە ڕابردووە تاڵەکان خۆی وەرناگرێت ، بەڵکە دەشیان شارێتەوە و زانیارییەکان زیندانی دەکات، دواجار لەچرکە چارەنووس سازەکاندا دوبارەیان دەکاتەوە، ڕەوایەتی دان بە هەڵە مێژووییەکان، پاکانە هێنانەوە بۆیان و دان نەنانە بە ڕاستییەکان ، ڕەوایی دانە پێی و تاوانی مەزنە بەرامبەر بە مێژوو و قوربانیان .
با درۆزن نەبین بەرامبەر بە مێژووی رابردووی خۆمان ، باجی هەڵەیەک نەدەین بەرپرسیارییەتیەکەی دەکەوێتە ئەستۆی کەسانێک ، هەموو مێژووی خۆیان بەپاکیزەیی دەناسَنن و هەڵە لەڕابردوویان وجودی نییە.
سەرکردایەتی بەناو کورد ناوەندی یادگەی کورت بینە، هاوکات لە شاردنەوەی راستییەکان و دوبارە کردنەوەی سکانداڵەکان شارەزایە.
با لە زمانی بەڵگەنامەکانەوە ، لە راستی واقعی ئەو رۆژگارەوە قسە بکەین. وتنی راستییەکان و دان نان بەهەڵەکانی ڕابردوو، قسەکردن لە پێگەی حەقیقی خودەوە، داوای لێبوردنکردن لە قوربانیان و قەرەبووی زیان لێکەوتووان ئەرکی لایەنە بەر پرسەکانی ئەو کاتەیە، زیان لێکەوتووانی هێرشی حاجی ئۆمەرانیش گوندنشینانی ناوچەکە ، بنەماڵەی 8000 بارزانییە ،(( سەرکەوتوترین کەسانی دنیا ئەوانەن لە هەموویان زیاتر وەڵامی ڕەدی بیستووە -ل277،سەرکەوتنی بێ سنور لە 20 ڕۆژدا-ئەنتۆنی رابینز،و.عەبدوڵای حەسەن زادە -2009چاپخانەی ڕۆژهەڵات )) ، وەلێ سەرکردەکانی ئێمە نایانەوێت وشەی ڕەد و وەڵام ببیستن.
پارتی ناتوانێت بە پاساوی بارزانی بوون خۆ لە داوای لێبوردنکردن و قەرەبووکردنەوەی ئەو 8000 بنەماڵەیە دەر بکات ، کێشکە کێشەیەکی ئەخلاقی و ویژدانی و یاساییە نەک عەشایەری، پێویستە بەرپرسیارَتی پەلاماری حاجی ئۆمەران بگرێتە ئەستۆ ، بۆ ئەوەی لێوەی فێر بونایە و دوبارەیان نەکردایەتەوە، وەک بینیمان کە کردیان و دوبارەشیان کردەوە ، وەک ئەوەی فرچکیان پێوەی گرتبێت.
ئەزموونی سەرنەکەوتوو پێویستی بە شیکردنەوە هەیە نەک شاردنەوە وداپۆشین ، پێویستە لێکدانەوەی هەمەلایەنەی لەسەر بکرێت، پێویستە بە بۆچوونی نوێوە سەیری ئەو ئەزموونە شکستخواردووانەی رابردوو بکردرێت، هەموو ئەزموونێک بە نرخە بۆ مرۆڤایەتی ئەنجامگیری لێکدانەوە و لێکۆڵینەوە لە سەری، شیکردنەوەی ئەزموونەکان رابردوو باشتر کەسە سەرکەوتوو و شکست خواردووەکان دەناسێنێت بە مێژوو .
شکست هیچ کات لە ئاسمانەوە نابارێت، هەموو کات ئاکامگیری کارە ((ناپلیۆن هێل دەڵێت : سەرکەوتن جار جارە بە هەل دەڕەخسێت، بەڵام شکست و دۆڕان هۆکاری هەیە ، کەواتە دەبێت هۆکارەکانی شکست و دۆڕان لە خۆماندا لە ناو ببەین (( ل46-47 – زیادکردنی توانای زیرەکی –ئاوات نەسرواللە-چاپخانەی چوار چرا-2009 )) ، بەڵام سەرکردایەتی کورد هەڵەکان لەناخی خۆیاندا ، لە رەحمدانی سیاسییان پەروەردەی دەکەن.
هیچ تاوانێک لە گەڕان و خوێندنەوەی نوێ و ڕەخنە گرتندا نییە بۆ کارەساتەکانی رابردوو ، بەڵکە شاردنەوەیان تاوانە بەرامبەر بە مێژوو، گرنگترین ڕێگا بۆ گۆڕینی شکستەکان بۆ سەرکەوتن ئەوەیە هەڵەکان خەینە ژێر پرسیارەوە.
بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بین، پێویستە بەردەوام کارەکامان هەڵسەنگێنین وراڤەیان بکەین و رۆچینە بنج وبناوانیانەوە (( یەکێ لە تایبەتمەندییەکانی هاوبەشی مرۆڤی سەرکەوتوو، هەڵسەنگاندنی هەمیشەیی و نایابی ئەوانە (( ل172.هەنگاوی بچووک بۆ سەرکەوتنی گەورە -ئانتۆنی ڕابینز ، و.محەمەد شەهدی -دەزگای چاپ و بڵاوکراوەی ڕۆژهەڵات 2010 )) ، با هەڵسوکەوتی پشیلە لە شاردنەوەی پیساییەکەی واز بێنین، با مێژوو بخەینە ناو شوشەی رونەوە، نەک گۆزەی گڵەوە.
ئەگەر هەڵسەنگاندن بۆ هێرشی حاجی ئۆمەران بکرابایە ئەنجامەکانیان بزانیایە، چما جاریکی دی نغرۆی هەڵەو کەمو کوڕی نابونەوەو گەلیان تووشی ئەو هێدمەگرتنە ناکرد ، ئەوا هەمان هەڵە لە ئەنفال و هەڵەبجە بە کاری هاوبەش لە گەڵ ئێران دوبارە ناکرایاتەوە، کورد وتوویەتی (( ئەگەر یەکەمجار تووش بووم خوا خەتا بارەکەم بگرێت، ئەگەر جاری دووەم تووش بووم خوا خۆم بگرێت. )) .
دەتوانرێت کەوتن و هەڵەکان بگۆردرێن بە سەرکەوتن، ئەگەر مامەڵەی بەرپرسانەی لە گەڵدا بکرێت (( سەرکەوتن ئەنجامی بڕیاری باشە، بڕیاری باش ئەنجامی ئەزمونە و ئەزمونیش بەردەوام ئەنجامی بڕیارێکی خراپە – ل10. هەنگاوی بچووک بۆ سەرکەوتنی گەورە -ئانتۆنی ڕابینز ،و.محەمەد شەهدی -دەزگای چاپ و بڵاوکراوەی ڕۆژهەڵات 2010 )).
جۆرج سانتیانا ڕاستی کرد کە وتی(( ئەو کەسانەی کە ناتوانن ڕابردوو وەبیر خۆیان بێننەوە، تاوانبارن بە دووبارە کردنەوەی – ل132. نهێنی سەرکەوتن لە ژیاندا-برایان ترێسی ،و.محەمەد شەهدی ،دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی رۆژهەڵات 2009 )) . ڕێک ئەو وتەیە لە کوردستاندا بەردەوام دووبارە دەبێتەوە ، کارەساتەکان وەک خۆیان دووبارە و دەبارە دەبنەوە، وڵاتی دوبارە بونەوەی مێژوو بە پێچەوانەی هەموو جیهان.
تەواو 26-7-2020
