نوری کەریم: صاڵیادی دوو جوامێری بیری کوردایەتی، شەهیدان حەمە صاڵح هێتلەرو عیززەت رەشید.
وێنەکانی سەرەوە/ هاوبیر شەهید مامۆستا عێزەت ڕەشید و شەهید مامۆستا حەمەساڵح هێتلەر 17-8- 1974 پێکەوە لە ئەبو غرێب لە سێدارە دران.
هەڵدانەوەی لاپەڕەکانی ژیان و یادگارو بیرەوەری و خەصڵەتە جوانەکانی هەندێک کەسان وەک ئەزمڕ و سەرچنار و باخی بەختیاری، چەسپ چەسپ دەنوسێت بەهەست و سۆزو ئەندێشەمانەوە و لەبیرەوەریماندا دەڕوێن و گەشەدەکەن، هەر وەک درەختەکانی کەنار شەقامەکانی شار لەبەر چاو و دڵاندان و روژانەش لەبەر چاوان ژمارەیان دەکەینەوە، رووە جوان و روناکەکانی شار، گلۆپی سەرشەقامەکان، یەک و دوان و دەیان و صەدان و پترن، هەرکەیان و لە بواریکدا، نوسەر و شاعیر، هونەرمەند، مامۆستای فیرکردن و پەروەردە (جیاوازی یەک لە نێوان پەروەردەو فێرکردندا هەیە، ئێمە لە قۆناغیەکانی فێربوندا پەروەردەمان پتر وەردەگرت وەک لە فێربون!!) پێشمەرگەو سیاسەتکار.. دەگەڕێمەوە سەرەتای صاڵانی شەستەکانی صەدەی رابوردو و دواتریش کە سێ لاوی نەتەوەیی بەئەمەک و جوامیر خەمەکانی وڵات و شاریان لەکۆڵ گرتبو، جوان ، جوانکردار و جوانرەوتار، جوانبێژ و راستبێژ و جوانپۆشیش، لە ڕوی کۆمەڵایەتی یەوە ناسراو و خۆشەویست، لەڕوی خوێندەواری یەوە مامۆستاو لێزان و هاوڕێی کتێب و خوێندنەوە، لەڕوی بیرۆ بۆچونی رامیاریی و فەلسەفی یەوە نەتەوەیی و هوشیار و پڕ، ئەوانە ماموستایان شەهید حەمە صاڵح فەرەج ناسراو بە صاڵح هێتلەر(کردارو رەوتاری هێتلەری یانە نەبو، بەڵکو شێوەیان بەیەکدەچو، محەمەد مەجید ئەصڵان و رەوانشاد ماموستا حەمە عەلی فەرەج.
لەو سێ مەشخەڵە، زۆرتر لەبەر شەوق و روناکیی بیرو بۆچونەکانی شەهید حەمە صاڵح دادەنیشتم و ڕادەمام لە دەورو بەرو دنیابینیی خۆم دەدۆزی یەوە، فێری سەرەتاو بنەتاکانی بیری کوردایەتی بوم، فێری راستگۆیی و راستبێژیی، خۆنەویستیی و هێزودەسەڵاتی لۆژیک بوم، فێربوم کە دەسەڵات، دەسەڵاتی گەلەولێیزەوتکراوە و کەوتۆتە دەست بەرپرسانی نابەرپرس، فێربوم یەزدانی مەزن هەر لە ئاسمانەکان نییە، لە سەر زەوی و لە هەمو جوانیەکانیشدا خۆی بەرجەستە دکات،لە خوێندنی باڵندەکاندا،لە پێکەنین و تریقەی ساواکاندا، لە گوڵ و خونچەی رەنگاڵەدا، لە شنەی شەماڵ و دڵۆپی باران و کلوی بەفردا، لەهاوکاریی و هاودەنگیی و مرۆڤدۆستیدا و لە .. شەهید مامۆستا حەمە صاڵح لە تیرەی بێسەریی یە، لە خێزانێکی نەدەستدار و نەبێدەستی خوێندەوار هاتۆتە دنیاوە، پەروەردەیەکی دروست پەروەردەکرا، مرۆڤێکی سادەوهەتا بڵێی خوێندەوار و بیر فراوان، دڵسۆز و خۆنەویست، لەو کەسانە نەبو کە ئاسنی سارد دەکوتن و بەهەمو دەهؤڵێک هەڵدەپەڕن، دوای کڵاوی بابردو نەدەکەوت، لەگەڵ خودی خۆی و بەرامبەرەکەیدا راستگۆ و یەکڕو بو، خۆپەرستانە هەمو مافێکی بەخۆی نەدەدا.چەند صاڵێک مامۆستای خوێندنگەکەی گوندی چەقژبو (ئەگەر هەڵەنەبم لەگەڵ کاک عومەری سەید عەلی دا)، رۆژێک پشکنەرێکی پەروەردە(موفەتیش) دەچێتە خوێندنگەکە و ماموستا حەمە صاڵح کەمێک پێشتر رۆشتۆتەوە، یەکسەر بڕیار دەدات موچەی ئەو رۆژەی پێنەدرێت! کاتێک ئەمەی بۆ من دەگێڕایەوە، لە ژورەکەی خۆی لەماڵی باوکی لە خزمەتیدابوم، سەرگەرمی (جەزوبەند کردن)ی کتێبە هەڵوەشاوەکانی خوێندکارەکان بو بە شوژن و داو.. وتم کاکە تۆ کە ئەوەندە دڵسۆزیت، ئەو پشکنەرە بێویژدانە ناهەقیی لێکردویت کە موچەی رۆژێکی مانگانەکەتی بڕیوە. لەوەڵامدا وتی نەخێر، بڕیارەکەی دروست و لە جێی خۆیدایە، من پێویست بو ئەو کاتە لە خوێندنگەکە بومایە، کارێکی دروستی کردووە، بەڵام ئاخۆ بۆ خۆدی خۆیشی بە هەمان سەنگ و تەرازو دەیپێوێت؟ بێگومان نەء.کەواتە چەوساندنەوەی کۆمەڵایەتی لێرەوە سەرچاوە دەگرێت.
سەردەمی لاوێتیی رۆژانە سەردانی کتێبخانەی گشتیی سڵێمانیم دەکرد، شەهید حەمە صاڵحێش رۆژانە لە ئۆفیسی بەڕێوەبەری کتێبخانەکە، کە ئەو دەم رەوانشاد شاعیر و هونەرمەندی گەورە مامۆستا حەمە صاڵح دیلان بو، دادەنیشت. رۆژێک لەو رۆژانە کتێبە ناودارەکەی نوسەری ناوداری ئەڵەمان فریدریش نیتچە، (هکذا تکلم زرادشت – زەردەشت وەها دوا) بخوێنمەوە،کتێبەکەم وەرگرت و خەریکی خوێندنەوەی بوم کە یەکێک دەستی لەسەر شانم دانا، کە ئاوڕمدایەوە مامؤستام حەمە صاڵح بو فەرموی هەستە و ئەو کتێبە ببەرەوە و کتێبێک بەوربگرە تێیبگەیت! وتم ئاخر.. فەرموی ئاخر و ماخری ناوێت، من دوجار خەریکی بوم هیچ حالی نەبوم، ئیتر تۆ بە نیازی چیت؟ یەکسەر هەستام و کتێبەکەم بردەوە و کتێبێکی نوسەری نەتەوەخوازی عەرەب (کەمال یوسف ئەلحاج)م داواکرد. دوای صاڵانێکیش ئینجا بۆمدەرکەوت کە تێگەیشتنی ئەو کتێبەی فریدریش نیتچە هەروا ئاسان نییە. شەهید حەمە صاڵح نوسەرێکی چاک و قەڵەمێکی بەبڕشت بو لە بڵاوکراوەکانی یەکێتی قوتابیانی نەتەوەیی و لاوانی نەتەوەیی کورد(رابەر و چرای کوردستان)دا وتاری بەهێزو پێزو هاندەری دەنوسی.
شەهید مامۆستا عیززەت رەشید پەیوەندی رێکخستنی بە منەوە بەسترابو. سەرەتای مانگی مارتی1974 لەکاتی دیاریکراودا هات، ماڵمان لە سەروی شەقامی برایم پاشا بو، لەگەڕەکی سەرشەقامەوە بە پێ هاتبو، ئارەقەی دڵسۆزیی لێدەتکا. هەر لەمیانەی کۆبونەوەکەدا پرسیاری پەیوەندیکردن بە (شۆڕش)ەوە یا مانەوەی کرد لە شار.. ئەو مایەوە. دوسێ روژێک دواتر چومە خزمەت شەهید حەمە صاڵح، وتی دەزانم تۆ دەڕۆیت، بەڵام من لەشار دەمێنمەوە، کە وتم بۆ؟وتی ئەم لێشاوی چونە دەرەوەیە و دەسەڵاتی میریش هیچ رێگری یەک ناکات، پلانەو پڵانێکی ئەهریمەنانەیە بۆ بارگرانیی و دادۆشینی (شۆڕش) لەلایەک و گەرادانانی رێکخستنەکانی دوژمن لە شارەکاندا. ئەمە تەواو بەسەرهاتی ئەو پاشایەیە کە بەجەنگ و خوێنڕشتن دەرەقەتی دوژمنەکەی نەدەهات، بەناوی نیازپاکی و ئاشتی یەوە دیاری بۆنارد کە بریتیبون لە چەندین پارچە راخەری نایاب و کاری هونەریی و چەندین فیلی سپی دەگمەن. دوای ماوەیەک دانەوێڵەو ئازوقەی گەنجینەکان کەوتنە کزیی و لە توانایدا نەما چیتر فیلەکان تێربکات و برسێتیی و قاتوقڕیش بەوڵاتدا بڵاوبوەوە و بەلەشکرێکی برسی بێهێزەوە توانای بەرگریی و پاراستنی ولاتەکەی لەدەستداو دوژمن بە ئاسانی داگیریکرد!
دەستگیرکردنی هەردو هاوبیر، شەهیدان مامۆستا حەمە صاڵح و مامۆستا عیززەت رەشید لە رۆژی6/6/1974 بەپلانێکی چەپەڵ و دەستێکی رەش ئامادەکرابو، خۆشبەختانە هیچ یەکێک لەتاوانبارەکان بەدەردی خوا نەمردن، بەرپرسی یەکەمی پلانەکە دوای 19نۆزدە صاڵ بەدەستی لایەنێکی رکابەر لەنێوەڕاستی شاری سلێمانیدا سزای تاوانەکانی بەدڵیدا چزا، بەشداربوانی تاوانەکەش کە زمانیان لەهەردو شەهید دابو، دەستنیشانیان کرد بون بۆ ئاسایشی بەعسی یەکان، بێدەنگ کوژران . مامۆستا هەردیی مەزن دەڵێت:
(کە جامی شەرابت خستە سەر لێوت غەشیمانە *** ئەگەر زەهریشی تێدابێ، گوناهی خۆتە بیزانە
هەڵە یاخود گوناهتکرد لە کاتێکا کە بێهۆشی *** سزاو تاڵاوی هەرچی بێ، ئەبێ وەک بادە بینوشی)
پرسیارێک خۆی دەسەپێنیت، شەهیدان هیچ چەک و بەڵگەنامەیەکیان پێنەگیرا، لەماڵی هیچ کامیشیان شتێکی قەدەغەکراو بەردەست نەکەوت، نیازی هیچ چالاکی یەکی پێشمەرگانە یا رێکخراوەییان نەبووە، ئەوە جگە لەوەی چەندین هاوبیری ناسراوی کاژیک لەشار مابونەوە، بۆ لەنێو هەمویاندا ئەو دوانە دەستگیرکران؟ پرسیارەکە ئاسان و وەڵامەکەی قورسە. پوختەکەی ئەوەیە کە لەشاخەوە پێشمەرگەیەک راسپێردرا، بەتفەنگێکەوە خۆی رادەستی رژێم بکات و کۆمەلێک زانیاری و ناویش بدات گوایە ئەوانە بەرپرسی چالاکی یەکانی ناوشارن دژی رژێم، کە بریتین لە صاڵح هێتلەر و عیززەت رەشید!!؟ بەو جۆرە هەردوکیان دەستگیرکران (شەهید حەمە صاڵح رۆژی 6/6/1974 لە گازینۆی مام عەبدوڵڵا) (1) مەبەستی لە چایخانەکەی مام عەلی یە بەرامبەر سینەمای سیروان لەسڵیمانی و شەهید عیززەت هەمان رۆژ لە (بەرخانەقا) دەستگیرکرا،(17/7/1974 فەرمانی لە سێدارەدانیان بۆ دەردەکەن و 17/8/1974 لە قەسابخانەکەی ئەبوغرێب شەهید دەکرێن. شەهید حەمە صاڵح لەسەر وەسێتی خۆی لە تەنیشت مستەفا پاشای یا موڵکی بەخاکسپێردرا.)(2)
بەڕێز کاک حەمە فەرەج صاڵح برای شەهید حەمە صاڵح لە ساتەوەختەکانی دوادیدار لەگەڵ کاکیدا دەڵێت: ئێمە دەگریاین، بەڵام کاکم زۆر سەربەرزانە وتی من دەبمە چراو رێگای تاریکی ئێوە رۆشن دەکەمەوە، ئەم رێبازە مایەی سەربەرزیی خۆم و نەتەوەکەم و ئێوەشە. بۆمن مەگرین، بۆخۆتان بگرین. رۆژێک دێت کوردستانەکەم سەربەخۆ و ئێوە بە ئازادی بژین، بەڵام هەتا هەزارەهای وەک ئێمە نەبێتە قوربانی چون رزگارمان دەبێت.
لە کۆتایی دا سڵاو لە ژیان و مەرگی هەمو ئەو مەزنانەی مامۆستام بون، باوکم، ماموستاو پەروەردەکاری دڵسۆز محەممەد حەوێز، عومەر عەبدلڕەحیم کؤڵەبی، شەهید حەمە صاڵح هێتلەر.
ژێدەرەکان:
1 – وتارێکی بەڕیز حەمە فەرەج صاڵح برای شەهید لە گۆڤاری سلێمانی دا.
2 – هەمان سەرچاوە.
