رەزا شـوان: چیرۆکنووسی ناسراوی منداڵان کۆرنیلیا فونکە.
لەپـاڵ نووسـەرە کلاسیکییەکـانی ئەڵمانیا لە بـواری ئـەدەبی منـداڵانـدا، کە لە دەرەوەی ئەڵمانیادا لە جیهاندا ناسراون و ناوبانگێکی باشیان هەیە. چەنـد ناوێکی تازە دەرکەوتن کە رێکـۆردێکی تازەیـان تۆمارکرد، لە بـواری زۆرتـرین ژمارەی فـرۆشتنی پەرتـووکی منداڵان دا لە جیهانـدا. لە سەرووی ئەم نووسەرە تازانەوە، ناوی کۆرنیلیا فـونکە دێت.
کۆرنیلیا فـونکە لە بواری نووسین بۆ منداڵانـدا دەرکەوت، جـیاوازی لەگەڵ نووسەرانی پێشتردا هەیە. فـونکە ریچکە شکـێنە و توانی ئەدەبی منداڵان لە ناوخۆییەوە بگەیەنێتە جـیهانی و بە سـەر بەربـەستی زمـان و بیـرۆکـە باوەکـانی ئـەدەبی منـداڵانـدا زاڵـبێ، کە لەو سەردەمـەدا باوبـوون. تا گەیـشتە ئـەوەی کە خانەکـانی بڵاوکـردنەوە جیهـانییەکانی پەرتـووک، کـێبڕکـێـیان لەسـەر کـڕین و مـافـی رێپـێـدانی وەرگـێڕان و چـاپـکـردن و بڵاوکردنەوەی پەرتووکەکانی دەکرد. کە لێی بکـڕن و مۆڵەتی وەرگـێڕان و چاپکـردنیان لێی وەربگـرن.
لە ئەمڕۆدا لە ئەڵمانیا، بایەخێکی تایبەتی و زۆر بە ئەدەبی منداڵان دەدرێ. بۆ نموونە تەنیـا لە ساڵی (٢٠٠٥) دا، (١٨٠٠) پـه‌رتـووكی هەمەجـۆرەی منـداڵانیان وه‌رگـێڕایه سه‌ر زمانی ئەڵمانی، بەرانبەر بە وەرگێڕانی (٥٦٩) رۆمـان بۆ سەر زمـانی ئەڵـمانی.
چـیرۆکنووسی ئەڵمانی، خاتوو (کـۆرنیلیا فـونکە) یەکێکە لە چـیرۆکنووسە ناسراو و بەناوبانگەکانی جیهانی لە بـواری چـیرۆک و رۆمان نووسین بۆ منداڵان و بۆ لاوان.
کۆرنیلیا فـونکە، جێ پەنجـەی لە ئەدەبی منداڵانـدا دیارە. پەرتووکە چاپکراوەکانی بۆ منداڵان، وەریان گێڕاون بۆ سەر (٥٠) زمانی فەرمی جیهانی. زیاتر لە (٢٠) ملیـۆن دانە، لە هەموو جیهانـدا لە پەرتـووکەکـانی فـرۆشراون.
(كـۆرنیلیا ماریـا فـونكه) لە رۆژی (١٠/ دێسه‌مبه‌ر/١٩٥٨) له شاری (دۆرسـتین) لە باکووری راین و ستفالیا لە ئەڵمانیا لەدایکبووە. باوکی ناوی (کارل هـاینز فونکە) یە دایکی (هـیلمی فـونكه) یە. خوشک و برایەکـیشی هـەیە.
کـۆرنیلیا فـونکە، کە منـداڵ بوو حـەزی لە وێنەکێـشانی خەیـاڵی و فـانتـازی دەکـرد. قوتابخانەی بنەڕەتی و ئامادەیی لە شاری( دۆرستین)ی زێـدی لەدایکـبوونی تەواوکرد.
بۆ درێژەدان بە خوێنـدنی باڵا، رووی لە شاری (هـامبۆرگ) کرد. بڕوانامەی دپلۆمی لە لە پەروەردەدا وەرگرت. ماوەیەک وەکو نەخشەساز و ێنەکێش، نەخشەی دروستکردنی مێـزی دەکـێشا و وێنـەی بۆ پەرتـووکی منـداڵان دەکـێشا. دوایی بۆ مـاوەی (٣) ساڵ، لە پەیمانگای هامبۆرگ، بوو بە مامۆستای وانەبێژ و هونەری شیکاری و روونکردنەوەی وێنـەی دەوتـەوە.
لە دواییدا وەکو وێنەکێشێکی شیکاری، وێنەی پەرتووکی منداڵانی دەکـێشا. هەر لێرەوە خۆلیـای ئەوەی کـەوتە سەر و بڕیـاری دا، کە چـیرۆک بـۆ منـداڵان بنووسێـت. رووی لە جیهـانی ئەدەبیاتی منـداڵان کـرد و بە شێوازێکی تـازە، دەستی بە نووسـینی چـیرۆک بۆ منـداڵان کـرد و بـڵاوی کـردنەوە.
ماوەیەکـیش لە کۆمەڵەیەکی خـێرخوازیدا، وەکو خـۆبەخـشێک گـرنگی بە منـداڵان دەدا.
کاری دڵدانەوە و خۆشی خستنە دڵی منداڵانی پەنابەران و منداڵانی قوربانیانی شەڕ بوو.
کۆرنیلیا فونکە حەزی دەکرد کە ببێت بە (فـڕۆکەوان) بەڵام لە دواییدا پلانەکەی گۆڕی و رووی بـواری نووسین کـرد. ماوەیەکـیش وەکو وێنەگـرێکی فـۆتـۆگرافی کاری کرد.
فـونکە لە زانکۆی هامبۆرگ درێژەی بە خوێنـدن دا و لە ساڵی (١٩٧٩) دا، بڕوانامەی باکالۆریـۆسی لە بەشی زانستی شـێوازی وانـەوتنـەوە وەرگـرت.
هێشتا بە تەواوی خۆی یەکلایی نەکردەوە و بڕیاری ئەوەی نەدا، کە لە کوێ کار بکات و ببـێت بە فەرمانبەر.. بۆیە بـڕیاری دا کە بچـێت بەشداری لە کۆرسـێکی تر بکـات. وا رێکـەوت ئەم کـۆرسە بە دڵی فـونکە بوو، دەربـارەی وێنـەی شیکاری پەرتـووک بوو.
هـۆگری و خولـیای چـیرۆک نووسینی بۆ منـداڵان، زاڵـتربـوو بەسەر خولیاکـانی تـریدا.
لەپاڵ حـەزی نووسینی بۆ منـداڵان، سیناریـۆی بۆ زنجـیرە درامای تەلەفـزیۆنی (حه‌وت ئەستێرە) نووسی. دواتـریش چەنـدین سیناریـۆی تری بۆ دراماکان نـووسی.
فـونکە بە نووسیـنی چـیرۆکی (گـەورەی دزه‌كـان) كه له ساڵی (٢٠٠٠) دا نـووسی و چاپیکرد و لە ئەڵمانیادا بڵاوی کردەوە. لە ساڵی (٢٠٠٢) دا وەریان گێڕایە سەر زمانی ئینگـلیزی و لە ئەمریکـا و وڵاتانی ئەوروپـادا بڵاوبـۆوە. ئەم چـیرۆکە باس لە منـداڵانی سەر شەقـامەکانی شاری (ڤـینیسا) ی ئیتـاڵیا دەکات، کە سەرکردەیەیەکی رەفـتار و خوو نامـۆ سەرکردایـەتی دەکـردن. تا ئێـستا ئـەم چـیرۆکەی وەریـان گـێڕاوە بـۆ سەر (٢٣) زمـانی جیهـانی. بۆ مـاوەی زیـاتر پێـنج مانگ لە ئەمریکـادا، لە سەرووی لیـستی ئـەو پەرتـووکـانەوە بوو، کە زۆرتـرین ژمـارەی لێ فـرۆشرا. ئەمەش بـووە هـۆی ناوبـانگ دەرکردنی کۆرنیلیا فـونکە و بـووش بە هـانـدەرێکی باش بۆ ئـەوەی کە فـونکە درێـژە بە نـووسینی چـیرۆک و رۆمـان بـدا، بە تایبەتـیش چـیرۆک بـۆ منـداڵان.
لە ساڵی (٢٠٠٣) دا، چیرۆکی (دڵی مه‌ره‌كه‌ب) ی نووسی و چاپیکرد. هەر لەو ساڵەدا، وەریان گـێڕایە سەر زمـانی ئینگـلیزی و لە ئەمریکـا و ئەڵمانیا و بەریتانیا و کەنـەدا و ئوسترالـیا و چەنـد وڵاتێکی تر بڵاوکـرایەوە. هەموو چیرۆکەکانیشی وەریان گێڕاون بۆ سەر زمانی ئینگـلیزی. هـۆگر و خوێنەرێکی زۆری منـداڵان و مێـردمنـداڵانیان هـەیە.
لە ساڵی (٢٠٠٤) رۆمانی (سواره‌ی ئەژدیهـا) ی نووسی و چاپیکرد و بڵاوی کردەوە.
کۆرنیلیا فـونکە لەگەڵ (رۆڵـف فـونکە) ی هاوسەری و کچەکەی و کوڕەکەیدا، کۆچیان بۆ ئەمریکا کرد.. لە ساڵی (٢٠٠٦) دا، هاوسەرەکەی بە نەخۆشی شـێرپـەنجـە کـۆچی دوایی کرد. و کۆرنیلیا فونکە و هەردوو منداڵەکی بۆ یەکجاری لە ئەمریکـادا مانەوە. لە شاری (لـۆس ئەنجـلس) لە ویلایـەتی کالـیفـۆرنیا، لە ماڵـێکی پـڕ لە پەرتـووک دەژیـن. تەمەنی فـونکە لە ئێستادا (٦١) ساڵە.. بەردەوامە لە نـووسیـنی چـیرۆک و رۆمـان.
کۆرنیلیا فـونکە پێی وایە، کە هەرگـیز چـیرۆکەکان کۆتاییان نایات. لە لاپەڕەی یەکـەمدا دەست پێدەکرێن و لە دوا لاپـەڕەدا کۆتـاییان دێت. پەرتووکەکـانیش لە ئامێزیـان دەگرن. بـەڵام چـیرۆکەکـان درێـژەیـان هـەیە و کۆتـاییـان نایـات.
تا ئێستا کۆرنیلیا فـونکە، زیاتر لە (٤٠) پەرتووکی چیرۆک درێژی بۆ منداڵان و رۆمان و چەنـدین سینارێـۆی بۆ زنجـیرە درامـا تەلەفـزیۆنییەکان نووسـیوە. ئەمانەی خـوارەوە نـاوی هەنـدێک لە پەرتـووکەکـانێـتی:
١ـ زنجـیرەی (راوكه‌رانی تارمـایی).
٢ـ زنجـیرەی (مـریشکە کـێوی).
٣ـ سیانەی (دڵی مه‌ره‌كه‌ب ٢٠٠٠،خوێنی مه‌ره‌كه‌ب ٢٠٠٥،مردنی مه‌ره‌كه‌ب ٢٠٠٧)
ئەم چیرۆکە کـراوە بە فـیلمی سینەمایی.
٤ـ لە پشت پەنجـەرە ئەفـسووناوییەکـانەوە (١٩٨٩).
٥ـ دوو جـادووگەری دڕنـدە (١٩٩٤).
٦ـ شازادە ئێـزابیـلا (١٩٩٧).
٧ـ سوارەی ئەژدیهـا (١٩٩٧).
٨ـ هـاوڕێ قەڵەوەکـان (١٩٩٨).
٩ـ میـک و مـو لە رۆژئـاوای دڕنـدەدا (٢٠٠٠).
١٠ـ گـەورەی دزەکـان (٢٠٠٠) له ساڵی (٢٠٠٦) دا، كـرایه فـیلمی سینه‌مـایی.
١١ـ سوارێـکی نامـۆی بێـناو (٢٠٠١).
١٢ـ زۆرترین بـرایـانی دڕنـدە لە جـیهانـدا (٢٠٠٤).
١٣ـ میـک و مـو لە ئـاسمانی دەرەوەدا (٢٠٠٤).
١٤ـ ئـەو لە بـەردە (٢٠١٠).
١٥ـ روونـاکی مانـگ (٢٠١٢).
١٦ـ سوارەی تارمـایی (٢٠١٢).
١٧ـ چەقـاوەسووکـانی هـاویـن.
١٨ـ سەرجەم پەرتووکە چاپکراوەکانی لە چـیرۆک و رۆمانەکان لە (٤٠) پەرتووکن.
کـۆرنیلیا فـونکە، وێنەکـێـشێکی باشیس بـوو، چەنـد پێشانگـایەکی وێنەشی کـردەوە.
شایەنی باسیشە کە تا ئێـستا، کۆرنیلیا فـونکە، چەنـدین خەڵاتیـان لەسەر چـیرۆکەکانی پێـشکـەش کـردوون. لەوانـەش: خـەڵاتی بـەرزی میـدالیـای خـاچی ئەڵـمانی، خـەڵاتی مـانگـا خوێنەرەکە، خەڵاتی پەرتـووکی ئینجـیلی. خەڵاتی فانتـازی لە شاری فـیسلان ـ ئەڵمانیا. چەنـد خەڵاتێکی دیکەش، کە لە لایەن کۆمپانیـیەکانی چـاپ و بڵاوکردنەوە و سینەماوە پێـشکەشیان کـرد.
لە ساڵی (٢٠٠٥) دا گۆڤـاری (تایـم)ی ئەمریکی، کە سەد کەسایەتی ناوداری جـیهانی هەڵبژار، کە لەسەر ئاستی جیهانیدا، کاریگەریان هەبوو لەو ساڵەدا، یەکـێک لەو سەد کەسانە خاتـوو کۆرنیلیا فـونکە بـوو.
رەزا شـوان
نەرویـج: ٢٤/ ئاوگوست /٢٠٢٠
(*) بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوودم لە چەند سایتێکی ئینگلیزی و نەرویجی وەرگرتووە.
