عوسمان عومەر: ئەشکەنجەى بێدەنگ، بەندیخانەیەکى بێ دارو دیوار.
بەراى من مێژوو بۆ گاڵتەوگەپ و خۆشى نانوسرێتەوە، بەلکو بۆ پێناسەو هۆشیار کردنەوەیە لە هەلەکانى ڕابوردوو بۆ ئەوەى پەندى لێوەرگیرێ بۆ داهاتوو، بۆئەوەى هەرگیز نائومید نەبین. ئەوەش زانراوە کورد گەلێکە بێهێز دەبێ، بەلام لەناو ناچێ, ڕەنگبێ زۆرجار مێژووش خۆى دووبارەبکاتەوە.
دواى ئاشبەتالى 1975 و شکستى شۆرش و سەرکەوتنى دەسەلاتى بەعس و سەرمەستى ئەو داروخانەى کورد بون، دەسەلاتدارانى کەوتبونە پەلەقاژەى ریکخستنى کورد لەرێزەکانى و دورخستنەوەى تێکۆشەران بۆ خواروى عیراق و هەرەشەو گورەشە لەکورد ئەوانەى لە دام و دەزگاکان فەرمانبەربون یا خوێندکاربون لەزانکۆ و پەیمانگاکان و کۆبونەوەى بەزۆرى بە هاوولاتیان تا بچنە رێزەکانى بەعسەوە، ئەوکات و سەردەمە کورد هێشتا ئۆمیدێکى هەبوو کە دیسان کورد تێهەلدەچێتەوەو دوبارە شۆرش بەرپا دەبێتەوە، بەلام تا بەرپا بونى شۆرش رێک هەموو کورد لە بەندیخانەیەک دابوو، بەلام لەناو چوارچیوەى دارودیواردا نەبوو. بەلکو ئازاد بوو لە هاتوچون و قسەکردن و کاروبارى رۆژانەى لەهەمان کات تالاوى دەرخوارد دەدرا لەلایەن رۆژنامەکان و تیڤیەکانى رژێم کە دیمەنى تەسلیم بونەوەى ئەو هەزاران پێشمەرگە بە چەک و تفاقەکانیانەوە, ئەوە جەنگێکى دەرونى شاراوە بوو لەگەل تاک بەتاکى گەلى کورد پەیرەودەکرا بەخۆفرۆشەکانیشەوە.گەنج و لاوى کورد ناچار بوو ملبدات و بچێتە یەکە سەربازیەکان و لەوێش عەریفێک یا نایب عەریفێکى پێپەتى نەخوێندەوار بەئارەزوى خۆى گالتەى بەهەزاران خوێندەوارى کورد دەکرد, مۆلەتیشیان هەبوو, نانیشیان پێدەدراو جل و بەرگیش و موچەش.
لەشارەکان کەسانێک هەبوون دەدرانە دادگا لە سەر دووسێ فیشەک لەدوکان یا مالەکەى دا دەگیراو 7 ساڵ زیندانى بەسەردا دەسەپێنرا. هەرکەسێک کتێبێکى سیاسى پێ بگیرایە یا هۆنراوەیەکى سیاسى بنوسیایە بانگ دەکراو ئیهانە دەکرا یا زیندانى دەکرا لەراستى ئەوکات و سەردەمە هەمومان لەبەندیخانەیەکى گەورەبوین و چاریش نەبوو.کەشۆرشیش بەرپابۆوە خۆشى و ئاهێک بەبەر رۆلەکانى گەل دا هاتەوەکەبەچەک و فیشەکى ژەنگاوى و شاردراوەو لەبارودۆخێکى ناهەومواردا ئەوانیش لە بەندیخانەیەکى گەورەبون. هەرچەندە ئازاد بوون، چونکە متمانەیەک هەبوو لەدەست درابوو, موختارەکان کە کورد بون بەکرێگیراوبون و سیخوڕییان بەسەر هەموو کەسێکەوە دەکرد.
دەسەلاتى خۆمالى ئەم سەردەمەش هەموانى خستۆتە بەندیخانەیەکى بێ دارو دیوار، چۆن بەعس تالاوى دەکرد بەقورگى خەلک ئەمانیش رۆژێ قەیرانى موچەو، رۆژێ پاشکەوتى موچەو رۆژێ لێبرینى موچەو رۆژێ رێگاگیرى لەهاتوچوى ئازادانەى خەلک لەنێوان شارەکان.
کە باوکى روحییان یاساىەکى دەرکردوە لە وولاتەکەى خۆیان بەسزادانى ئەو کەسانەى کۆمێنت و رەخنە لە دەسەلاتەکەى ئیردۆغان دەگرن ئەوانیش کێچ کەوتە کەولیانەوە تا یاسەیەکى لەو جۆرە لە هەریمەکەمان بەجێ بهێنن بەسەر گەلەکەمان تا لەزمان بکەوێ و قسە نەکرێ و ڕەخنە نەگیرێ تاکە دەرگاشە بۆ خۆ بەتاڵکردنەوە دەیانەوێ ئەوەش بگرن هەموان لەگەل یاساى باش و بەدامەزراوەکردنى دام و دەزگاکانین، بەلام لە ئێستادا گەلەکەمان کەوتۆتە ژێر بارى کۆمەلێ ناخۆشى و نارەحەتیەوە چ پێویستى بەو یاسایە هەیە. بەڕاى من چەند ئامانجێک پێکراوە، لە سۆشیاڵ میدیا هەڵلاو هەشتاگى کوا 400 ملیۆنەکە پەریشانى کردن و پەرلەمانتارانى یەکیتیش بونە مقاش بۆناشیرین کردنیان، ئەوەش دەزانن کەهەرچى پەیج و ئەکاونتى فەرمى حکومەتە و بەتایبەت بنەماڵە لەژێر فشارێکى زۆرى میلەتەکەمان دایە، سۆشیال میدیا فشارێکى زۆرى خستۆتە سەر دەسەلات بەتایبەت سەر پدک و لایەنەکانى تریش. ئەم بابەتە پەیوەستە بەم لێکۆلینەوەیە:
دواى کۆتایی هاتنى جەنگى ئەمریکا لەگەل کۆریەکان ژنەرال (ولیام مایەر) شیکەرەوەى دەرونى لە سوپاى ئەمریکا باس لە کوشتنى 1000 سەربازى ئەمریکى دەکات لە بەندیخانەکانى کۆریا بێ ئەوەى یەک فیشەک چیە بیانکوژێ لیکۆلینەوەییەکى گرنگى ئەنجام دا لە ئالۆزترین کێشەکانى میژوى جەنگ بوو لە جیهان دا…
نزیکەى 1000 سەربازى ئەمەریکى بەدیل گیرابون لەکەمپێک دا دانرابون کە هەموو شیوازى بەندیخانەىی هەبوو, بەپێى تایبەتمەندی و یاساى نێودەولەتیەکان لە رووى ئەو خزمەتگوزاریانەى پێشکەش بەندیەکان دەکرا، بەلام ئەو بەندیخانەیە هیچ دیوارێکى بەرز و خالى چاودێرى و نەبوو وەک بەندیخانەکانى دیکە، بەندییەکانیش دەیانتوانى لەوێ هەلبێن و ڕاشبکەن تا رادەیەک. خواردن و خواردنەوەى باش و خزمەتگوزارى باش, هیچ هۆکارێکى ئەشکەنجەى تێدا بەکار نەدەهێنرا وەک بەندیخانەکانى تر.
بەپێى راپۆرت و ئامارەکانى ئەو سەردەمە کەلەو کەمپەوە دەردەچو رێژەى مردن زۆر زیاتر بوو لە بەندیخانەکانى تر, ئەو ڕێژە مردنە لە ئەنجامى مردن لە ژێر ئەشکەنجەو کوشتن نەبوو,کە هەولى راکردن یا ئاژاوەیەک بووبێ, مردنێکى سروشتى بوو, هەندێکیان شەو کە دەخەوتن بەیانى زوو سەیر دەکرا مردوون…. وەک هەندێ حالەتى ئیستاى هەریمى کوردستان گەنجە تەمەنى 21 سالە کەچى بە جەلتە دەمرێ!؟ ئەو سەربازانە پەیوەندیەکى دۆستانەیان لەگەڵ یەک هەبوو لەگەل ئەوەى جیاواز بون لە پلەو پایەسەربازیەکانیان, تەنانەت پەیوەندیشیان لەگەل سەجانەکان باش بوو.
هەستان بە لێکۆلینەوەیەک لەو دیاردەیە ماوەى چەند سالێک (ولیەم مایەر)توانى چەند زانیارى و دەرەنجامێکى لەو لێکۆلینەوەیە بەدەست بێنێ لەوانە:
• هەرچى نامەو هەوالى خراپ بوو بە بەرگوێی بەندیەکان دەدراو هەوالە خۆشەکانیان لێ دەشاردرایەوە.
• فەرمانیان بەبەندیەکان دەکرد کەتەنها قسەوباس و بیرەوەرى خراپى خۆیان بگێڕنەوە, سەبارەت بەخیانەت کردنیان لە هاورێیەکیان, یا ریسواکردنى هاوڕێیەک یا دۆستێکیان.
• هەر کەسێک سیخوڕى بەسەرهاورێ بەندیەکانیەوە بکات بۆ نمونە تەنها جگەرەیەکى پێ دەبەخشرا نەک وەک ئەم سەردەمەى خۆمان ئەوەى سیخورێ بەسەر کوردێکەوە بکات بە دەفتەر دۆلارى پێ ببەخشرێ و پلەی باشى پێ بدرێ…ئەوەى سەیر بوو سزاى هیچ کەسێک نەدەدرا کە سەرپێچى رێنماییەکانى بکردایە, هەرچەندە دەشزانرا کە سەرپیچى کردوە کە زمانى لە هاورێکەى داوە کەوەک ئەو بەندە… ئەوە هانی زۆربەى بەندیەکانى دا کە سیخوڕى بەسەرهاورێکانیانەوە بکەن، چونکە هەستیان بەهیچ پەشیمانیەکى ویژدانیان نەدەکرد, بەوەش زۆربەیان بەوە ڕاهاتن کە سیخوڕى بەسەر هاوڕێکانیانەوە بکەن کە مەترسى بۆ کەسێک نییە. ئەو 3 رێکارە لە لێکۆلینەوەکان دەریان خست هۆکارن بۆ داڕمانى دەرونى ئەو سەربازانە تا گەیشتنە ئاستى مردن.
واتە لەهەوالەکان هەلبژردنى تەنها خراپ, باسکردنى خیانەتکردنیان لەبەرامبەر خەلکانێکى زۆر, سیخوڕى کردن بەسەر هاورێ وایان لێکردن کە خۆیان زۆر بەبێ قیمەت و بێنرخ بزانن … بەراستى وەک ئەوەى ئیستا لەم ڕۆژگارەمان روودەدات، لە هەندێ بازگەکان بەچاوى سوک سەیرکردن، سیخورى کردن بەسەر یەکدیەوە, بەردەوام هەوالى ناخۆش, بانگردنى کەسانێک بەدرۆ بەشان و بالى ئەوان دا هەلبلێن. ئەمرۆ موچە دابەش دەکرێ دواتر دواخرا, کەپارەى موچەش نییە بە ریز ئۆتۆمبیل دەکردرێ, پارە دەنێردرێ بۆ نەخۆشخانە هەندێکى لێ بێبەش دەکرێ و رۆژانەش بە ملیۆنان دۆلار لە بیرەنەوتیەکان وهەندێ خالى گومرگى دەچێتە گیرفانى هەندێ کەس و لەولاشەوە هێز بەکاردەهێنرێ بۆ کپکردنەوەى خۆپێشاندەران. پەرلەمانتاریکیش کە خەلک دەنگى پێداوە زۆر بەسادەیی دەلێت سزاى کۆمێنت 15 سال زیندانى نییە، بەلکو 5 سالە یا 5 ملیۆن غەرامە, ئەم دەسەلاتە خۆمالیەى بەخوێنى هەزاران گەنج و لاو هاتۆتە بەرهەم، تەنها هەوالى خراپ و قەرزرارى و قەیران نەبێ نایدا بەگوێی خەلکدا لەگەل ئەوەش هاوکارى دوژمنان و پەلکێش کردنیان و بۆمباباران و کوژرانى سیڤێل هیچ بەباکى دانایەت گرنگ کۆشک و تەلارو مەزرعەو پارەکانیانە و خەلکیش لە بارو دۆخى سیندرۆم واتە ئەشکەنجەیەکى بێدەنگ ژیان بەسەر دەبەین.
کاروکاسبى شێرازەى تێکچوە, بێکارى زۆر بوە, شوێنێک گری تێبەربوەو دەسوتێ, چەند هاوولاتیەک بەڕوداوى ئۆتۆمبیل گیانیان لەدەست دا, چەند چەکدارێک هێرشیان کردە سەر چەند پێشمەرگەیەکى بێموچە و شەهیدکران, هاوولاتیەک خۆى سوتاند, یەکێ خۆى خنکاند, یەکێ خوى کوشت, هەندێجار بیهۆ جنێو بەیەکتر دەدەین,گیانى ناوچەگەریەتى خەریکە زیندو بێتەوە,ئیمەى کورد گالتە بەهەموو عەرەب دەکەین، عەرەبیش هەمویان گالتەمان پێدەکەن, زۆر تاکیش گالتە بەوەى ترد دەکات… ئایا رۆژێ لە رۆژان باسمان لەکەرامەت و عیزەتى نەفسى خۆمان کردۆتەوە, هەر جنێو بە خۆمان دەدەین؟
ئیستا ئیمەى دانیشتوانى ئەم هەریمە هەموان لە بەندیخانەیەکین ناوى کوردستانەو چواردیوار نەکراوە بۆیە ریژەى جەلتەوخۆکوشتن و گڕ لەخۆبەردان زیادى کردوە، کڕۆناشى هاتۆتەبان.
با گوێ لە هەوالە خراپەکان نەگرین, رێز لە یەکتر بگرین و سیخورى بەسەریەکەوە نەکەین، چونکە توانایەکى لەبن نەهاتومان هەیە ودەتوانین بەسەر ئەو ئاستەنگانەدا زاڵ بین، با باوەرمان بەخۆمان هەبێ کە دەتوانرێ دەسەلاتێکى خراپ تەخت وتارجى تێکبدرێ و کەسانى گەندەل و دز یا لەناو ببرێن یا بەو سەروەتەى دزیویانە وەدەر بنرێن دور لەو خاک نیشتیمانە ژیان بەسەر ببەن تا دەمرن و کەمردیشن نەهێلدرێ تەرمیان بهێنرێتەوە خاکى وولات. دواتر دەتوانین لەو بەندیخانە بێدەنگ و بێ چوار دیوارە ئازادبین.
