بەهرۆز جەعفەر: مەترسییەکانى بەردەم یەدەگى نەوت و غازى سروشتى هەرێمى کوردستان لە سۆنگەى بازاڕى ئابورى جیهانیەوە.
لەماوەى ساڵانى (2013 بۆ 2020) ئابورى نەوتى هەرێمى کوردستان ڕووبەڕووى سێ سەکتە بووەتەوە:
یەکەم/ دابەزینى نرخى نەوت.
دووەم/ بەهەدەرچونى داهات لە بۆڕى نەوتى کەرکوک- جەیهانى تورکى بەهۆى داخستنى کاتى و شەڕى داعش و بارودۆخى سیاسى لەدواى ریفراندۆمى سەربەخۆیی و (16ى ئۆکتۆبەرى 2017) ەوە.
سێهەمیان/ گرفتى مەترسیدار ڕووبەڕووى یەدەگى نەوتى هەرێمى کوردستان لەلایەک و کۆمپانیاکانى کارکردن لەلایەکى تر بۆتەوە.
بۆ زانینى زانستیانەى ئەوەى دۆخى ووزەى هەرێمى کوردستان لەکوێى بازاڕى ئابوریی جیهانەوە ڕێ ئەکات، پێویستە دڵنیابین لە یەدەگى ڕاستەقینەى نەوت و غازى سروشتى هەرێمى کوردستان، بۆ ئەمەش ئەبێت لەڕێگەى کێڵگە نەوتیەکانى هەرێمەوە لە توانا هایدۆرکاربۆنیەکان ئاگاداربین. هەروەها گرنگە سۆراخى ئەوە بکەین کە نەوت لە کوێوە هەرێمى کوردستانى تووشى کورتهێنانى گەورە کردووە لە بودجەدا (huge budget deficits).
یەک/ یەدەگ و سەرچاوەى نەوت و غاز لە هەرێمى کوردستان.
پێش هەموو شتێک تێکەڵ و پێکەڵیەک هەموو جارێک دروست ئەبێت لە زانینى ڕاستەقینەى ئەو یەدەگەى باس ئەکرێت، هۆکارەکەى لێک جیا نە کردنەوەى (سەرچاوە- Resource) یە لە (یەدەگ – Reserve)، مەبەست لە “سەرچاوە” کانى نەوت و غاز یان خەڵوز بریتى یە لە هەموو ئەو ماددە سەرەتایی و کانزایانەى کە دۆزراونەتەوەو نەدۆزراونەتەوە (سەرچاوەى سەرەتایی زانراو و نەزانراوە لە ژێر زەوى) کە ئەشێت لە ڕووى ئابورییەوە بەکاربخرێت یان نا، بە پێچەوانەوە “یەدەگ” سەرچاوەى زانراوى ووزەیە لە هەر کێڵگەیەکدا دواى ئەوەى بە فلتەرى ڕێککارە ئەندازەیی و جیۆلۆجیەکاندا تێپەڕیوە. جا بۆ ئەوەى “سەرچاوە” ببێتە “یەدەگ” چوار فاکتەرى سەرەکى هەمیشە ئەو ڕۆڵە دیارى ئەکات، ئەوانیش لایەنى تەکنیکى، جیۆلۆجى، ئەمنى، وە هەڵگەڕانەوەى نرخ (تقلب الاسعار- Price Volatility) ە.
لایەنى تەکنیکى بۆ نمونە، عێراق ووڵاتێکە لە ڕووى نەوتەوە دەوڵەمەندە، بەڵام هەمیشە لەڕووى تەکنیکیەوە پشت بە کۆمپانیا ئێرانیەکان یاخود ئەمریکی و بیانییەکان ئەبەستێت، ئەوەش وایکردووە زۆرجار ملکەچیان بێت. لایەنى جیۆلۆجى بۆ نمونە هەندێکجار نەوتى خاوى قورس (Heavy Crude Oil) چڕییەکەى بەپێى ستانداردى (API) نییە کە ئینستیوتى پیترۆلیۆمى ئەمریکى بە (20) پلە داى ناوە (نابێت کەمتر بێت)، بەڵام ڕەنگە ئەم کێڵگەیە تووشى داخوران یاخود ئاوى تێکەڵ بێت، یان ووشک بێت، بۆ نمونە: کێڵگەى کێوە چرمەلە –Kewa Chirmila ووشک بوە لە هەرێمى کوردستان، بەپێی ڕووماڵى ساڵانەى نەوت و غاز لە ئینستیوتى مێدیتریانە بۆ توێژینەوەى هەرێمایەتى- MIRS لەو تەوەرەى پەیوەستە بەکێڵگەکانى هەرێمى کوردستانەوە، دەرئەکەوێت کە لە ( بلۆکى تازە) ەدا کۆمپانیاى Oil Search Ltd نەیانتوانیوە نەوت بەدەستبهێنن و بڕى (393.3) ملیۆن دۆلار زیانیش بەر کۆمپانیاى ناوبراو کەوتوە، لە (کێڵگەى بەردە ڕەش) بەهەمان شێوە یەدەگەکە زۆر کەمبویەوە. کێڵگەى نەوتى تەق تەق یەکێکى ترە لەو کێڵگانەى کە نزیک بۆتەوە لە هەرەسهێنان، لە (683) ملیۆن بەرمیلى ساڵى (2011) ەدا کە بەرهەمى هێناوە گەیشتۆتە (356) ملیۆن بەرمیل لەساڵى (2015) ەدا، هەروەها لەسەرەتاى (2020) ەدا ڕۆژانە کەمتر لە (14000) چواردەهەزار بەرمیل نەوتى بەرهەمهێناوە، لەکاتێکدا پێشوو تر (140000) سەت و چل هەزار بەرمیل بەرهەمى هەبوە لە ڕۆژێکدا.
فاکتەرى ئەمنى، گەورەترین هەرەشەى بەردەم کەرتى غازو نەوتى هەرێمى کوردستان لە (2020) دا لەدەستدانى چەند کێڵگەیەکە کە ئەکەونە ناو جوگرافیاى ناوچە دابڕاوەکانەوە، ئەوەش حکومەتى عێراقى بە زەبرى هێز لە چوارچێوەى باسوخواستى کۆنترۆڵکردنى مەرزە سنورییەکانى هەرێم دا ئەنجامى بدات.
فاکتەرى ئەمنى، ڕۆڵى گرنگ ئەگێرێت لە دیاریکردنى یەدەگى نەوت و غازدا، بۆ نمونە “مینا” کانى جیهان هەمیشە جێگەى مشتومڕو ناکۆکییە هەرێمایەتى و نێودەوڵەتیەکانن، کۆنترۆڵکردنیان هۆکارى جەنگەکان بووە، ” میناى عەقەبە لە ئوردون وەک تاکە دەروازەى ئاوى”، میناى “سیفاستوبول لە دورگەى قرم” کە ڕووسیا هەیمەنەى هەیە بەسەریدا، “میناى حەیفا لە ئیسرائیل”، لە سوریا “تەرتوس”، لە قوبرس تازە دەست بە دۆزینەوەو دەرهێنانى غاز کراوە لە لیماسول و لارناکا، لە تورکیا “جەیهان”.. لە هەرێمى کوردستان دوو کێڵگەى هەرە سەرەکى نەوت و غاز بەردەوام لە ژێر مەترسیدان کە کێڵگەکانى “کۆرو مۆر-Kor Mor” و “خورمەڵە- Khurmala” یە بەهۆى ئەوەى لەڕووى جوگرافییەوە ئەکەونە ناوچە تەماسییەکانى نێوان حکومەتى هەرێم و حکومەتى مەرکەزیی لەلایەک، ئێران و تورکیاش لەلایەکى تر، ئەمەش وا ئەکات لە ناکاو یەدەگێکى زۆر لەدەست دەربچێت، هەروەها لایەنێکى ترى مەترسى ئەمنى بریتى یە لە ترانزێتى بۆڕییەکان کە بەخاکى تورکیادا تێپەڕ ئەبێت (ئەمە ئەچێتە خانەى جیۆپۆڵەتیکى ووزەوە کە ئاکامەکەى لەدوو ئەگەر تێپەڕ ناکا: یان هاریکاری هەرێمایەتى یاخود ناکۆکى)، جارى وا هەیە لەناوخۆدا هەندێ جار هێڵەکانى بۆڕیی تووشى مەترسى جۆراوجۆر ئەبنەوە…
کۆتا فاکتەر (تقلب الاسعار) کە مەترسى و نادڵنیاییە لەوەى (نرخ) ى کارکردنى کۆمپانیاکانى کار لە بوارى ئاماژە پێدراودا وا دەرنەچێت، مەسەلەن کۆمپانیایەک لە قۆناغى یەکەمدا لە چوارچێوەیەکى بەرفراوان دا دەست ئەکات بە: گەڕان و پشکنین و پاشان کە ئەگاتە (دەرهێنان) نرخى نەوت دائەبەزێت، ئیتر کێڵگەکە بەجێ ئەهێڵێت یان هەر ڕێککارێکى تر بە پێى جۆرى گرێبەستەکان، کە لێرەدا گرێبەستەکانى حکومەتى هەرێم بەگشتى گرێبەستە لەسەر شێوازى (بەشدارى وەبەرهێنان – Producing Sharing Contract) کە تێیدا بەرپرسیارێتى یاسایی و دارایی و ژینگەیی ئەکەوێتە سەر حکومەتى خانە خوێ (هەرێمى کوردستان).
دووەم: یەدەگى ڕاستەقینەى هەرێمى کوردستان
لە بەر ڕۆشنایی پێدراوەکانى سەرەوەدا، دەرئەکەوێت گومان و مەترسی لەسەر یەدەگى ڕاستەقینەى نەوت و غازى سروشتى هەرێمى کوردستان هەیە.
سەرەڕاى ئەوەش سێ سەرچاوەى سەرەکى و فەرمى هەیە کە هەریەکەیان داتایەکى جیاواز لەسەر یەدەگى هەرێمى کوردستان ئەدەن بەدەستەوە، ئەوانیش وەزارەتى سامانە سروشتیەکانى حکومەتى هەرێم و، ئاژانسى ووزەى جیهانى (IEA) ، وە دەستگاى ڕووپێوى جیۆلۆجى ئەمریکی (USGS) ە کە یەدەگى نەوت بە (41) ملیار بەرمیل و غازیش بە (54) تریلیۆن پێ سێجا مەزەندە ئەکات. سەرچاوەى دیکەش هەن هەندێکیان لەگەڵ عێراق دا باسى ئەکات، هەندێکیشیان بە “ناوچەو زنجیرەکانى زاگرۆس” ناوى کوردستان دێنێت، کە زیاتر لە (65%) ى زاگرۆس ئەکەوێتە دیوى ئێران (کوردستانى ڕۆژهەڵاتەوە).
کاتێک ساڵى (2006) وەزارەتى سامانە سروشتییەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان (MNR) دامەزرا، لەسەر بنەماى ئەوەى کۆى یەدەگى نەوت لە ناوچەکانى ژێر دەستەڵاتى هەرێم (45) ملیار بەرمیل نەوتە دەستى بەکارەکانى کرد، لە ساڵى (2011) ئەم یەدەگە زیادیکردو، وەزارەت بە (70) ملیار بەرمیل مەزەندەیان کردووە، لە کۆنفڕانسى یەکەمى ووزەى عێراق لە شارى سولەیمانى کە ئینستیوتى مێدیتریانە ڕێکى خستبو لە (11ى ئۆکتۆبەرى 2017) دکتۆر بێوار خەنەسى ڕاوێژکارى پێشوى ئەنجومەنى ئاسایشى هەرێم بۆ ووزە بە (60) ملیار بەرمیل یەدەگ نەوتى هەرێمى کوردستانى لێکدایەوە، کە ئەمە ئەکاتە (4.5%) قەبارەى یەدەگى جیهان، کە هەموو جیهان یەدەگەکەى (1138) ملیار بەرمیلە، ژمارەى دانیشتوانى هەرێم (5ملیۆن و 755 هەزارو 43 کەسە) بەم پێوانەیە هەر هاونیشتیمانیەک خاوەنى (8800 بۆ 12000) هەزار بەرمیل نەوتە لە هەرێم.
هەروەها لە تێڕوانینى حکومەتى هەرێمدا کۆى یەدەگى غازى سروشتى بە (200) تریلیۆن پێ سێجا (لە نێوان 3.5 – 6 تریلیۆن مەتر سێجا) دایە، بەدیاریکراوى وەزارەتى سامانە سروشتیەکان بە (5.7) تریلیۆن مەتر سێجا باسى ئەکات، ئەمە لەکاتێکدا کۆى یەدەگى غازى هەموو جیهان (186 تریلیۆن م3) یە، کەواتە هەرێمى کوردستان (3%) قەبارەى غازى جیهان پێک ئەهێنێت، کە لە (57) بلۆکدا هەرێم مامەڵەى جۆراوجۆرى لەسەرئەکات، ئێ بەڵام ئەم بڕە ئەگەر لەسەر ئاستى گەورەترین کێڵگەکان وەریبگرین، کێڵگەى کۆرمۆر (70%) ى بۆ پێداویستى بەرهەمهێنانى کارەبا لەناوخۆدا بەکار ئەهێنرێت، تێبینى ئەوە بکەین کە وەزارەتى کارەبا و سامانە سروشتیەکان لە یەک بەروار و ساڵدا دامەزراون، لە هەرێمى کوردستان ڕێژەى بەکاربردنى کارەبا نا سروشتى زیادیکردووە، خاوەنى گەورەترین پێشانگە بۆ فرۆشتنى مۆلیدات و ووزەى کارەبایی “ئەردەوان موحسن مموندى” بۆ تۆڕى ڕووداو ئەڵێت: ساڵانە (500000) پێنج سەت هەزار مۆلیدە دێتە هەرێمى کوردستانەوە. ڕاوێژکارى وەزارەتى کارەبا لە هەرێم “حەمە ئەمین هەورامى” دەریخستووە هەرێمى کوردستان ڕۆژانە (11000000) یانزە ملیۆن لیتر سوتەمەنی پێویستە بۆ وێستگەکانى کارەبا کە ئەمە تێچووەکەى زۆرە، ئەشڵێت هەوڵدراوە کە غازى سروشتى بەکار ببەین و بتوانرێت ڕۆژانە (2600) مێگاوات کارەبا بە (420) ملیۆن پێ سێجا غاز بەرهەم بهێنین، ئەمەش بۆ هەرێمێک بە پێى ژمارەى دانیشتوان کەم بێت و، ژمارەى کارخانە گەورەکانى پیشەسازیشى سفر بێت. بێگومان پێویستى بە پێداچونەوەیە.
سێهەم: مەترسی سکاڵاکان لەسەر کەرتى ووزەى هەرێمى کوردستان
هەرێمى کوردستان، سێ سکاڵاى گەورەى لەسەرە، یەکەمیان سکاڵاى دادگاى فیدراڵى عێراقە پەیوەستە بەوەى هەرێم چۆن سەربەخۆیانە نەوتەکەى ئەفرۆشێت. دووەمیان سکاڵاى کۆمپانیاى دایناسیتى پیترۆلیۆمە لەسەر خودى “ئاشتى هەورامى” وەزیرى پێشوى سامانە سروشتیەکانى هەرێم، کۆمپانیاکە لە دادگاى شاهانەى لەندەن سکاڵاکەى تۆمارکردوەو، داواى (1.5) ملیارونیوێک دۆلار لەحکومەتى هەرێم ئەکات (بە پێى ڕاپۆرتێکى ئۆیەڵ پرایس)، دەقى ووتەى سکاڵاکار لە دادگا (لە بەردەستى ئێمەیە-توێژەر) ئەوەیە کە کۆمپانیاى ناوبراو دوو هاوبەشى کوردیی هەبوە، لەکاتى بەکارهێنانى دەستەڵاتى وەزیر (کۆنترۆڵ) داواى پارەى ناشەرعى لێکردون بە ڕێژەى (20% بۆ 30%).
سکاڵاى سێهەم، کە ڕاستەوخۆ هەڕەشەیە لە توانا هایدرۆکاربۆناتەکانى هەرێمى کوردستان، ئەوەیە کە لە دادگاى پاریس کراوە، دادگاى نێوبژیوانى نێودەوڵەتى بۆ کاروبارە بازرگانیەکان لە پاریس یاخود (ژوورى بازرگانى پاریس) وەکو ڕێکخراوێکە جیهانى وایە بۆ نێوبژیوانى (التحکیم-Arbitration) لەو ناکۆکییە بزنسییانەى دروست ئەبن. لەم چەمبەرەدا کە هەریەکە لە عێراق و تورکیاش تیایدا ئەندامن، سکاڵاکە لەسەر ئەو بنەمایە کراوە کە تورکیا گرێبەست یان دێڵێکى لەگەڵ حکومەتى عێراقدا هەیە لەچوارچێوەى هێڵى بۆڕى کەرکوک- جەیهان بۆ فرۆشتنى نەوتى عێراق لەو ڕێگەیەوە (ئەم هێڵە ساڵى 1977 بونیادنراوە بە ئاى تى پى ITP ناسراوە). بەڵام تورکیا ئەمەى پێشێلکردووە؟. بەوەى سەروەرى عێراقى پێشێلکردووەو، بێ گوێدانە بەغداد مامەڵەیەکى ترى هاوشێوەى لەناو هەمان وڵاتدا لەگەڵ هەرێمى کوردستان دا دەستپێکردووەو، هێڵى بۆڕى کوردستان-تورکیا ى کردۆتەوە. بۆیە لەساڵى (2014) وەزارەتى نەوتى عێراق لە پاریس سکاڵا لەسەر حکومەتى تورکیا تۆمارئەکات.
ئەم هەلومەرجە لەکاتێکدا ڕوویدا، کە تورکیا لەدواى جەنگى کەنداوەوە (1990) ەوە پەیوەندییەکى لەگەڵ عێراقدا بچرابو، لەدواى ڕووخانى سەددام (2003) ەوە پەیوەندییەکانى لەگەڵ عێراق باش نەبو، سەرەتا نورى مالیکى بو بە سەرۆک وەزیران لەو (8) ساڵە هیچ ئۆفەرێکى بە تورکیا نەدا بەهۆى نزیکى ناوبراو لە ئێرانەوە. دواتریش حەیدەر عەبادى هەمان ئەزمونى مالیکى لەگەڵ تورکیا دووبارەکردەوە. بۆیە بەپێچەوانەى بەغداوە پەیوەندییەکانى حکومەتى هەرێم لە ساڵى (2007 بۆ 2017) بەهێزترین ئەڵقەى پەیوەندى بوە لەگەڵ تورکیا.
لەلایەکى تریشەوە، بەهۆى سەرکەوتنەکانى پێشمەرگەو، لاوازبونى سوپاى عێراق لەبەرانبەر داعش، عێراق کۆنترۆڵى ئاسایش و سەربازیی لەدەستدا. هەرێمى کوردستان مرخى لەوە خۆشکرد کە نەوتى کەرکوک بە هێڵى بۆڕى کوردستاندا بفرۆشێت (واشى کرد). بۆیە لە ساڵى (2014) ەدا بێ گوێدانە حکومەتى عێراق حکومەتى هەرێم نەوتى هەردوو کێلًگەى تەق تەق و تاوکێ ى ڕوانەکردو دواتریش کێڵگەى شێخان. عێراقیش هەمان ساڵ سکاڵاکەى تۆمارکرد. دواتر کە لەدواى ڕیفراندۆمى سەربەخۆیی کوردستان و 16ى ئۆکتۆبەرى 2017 ەوە حکومەتى عێراق بە زەبرى هێز کۆنترۆڵى کێڵگە نەوتییەکانى کەرکوک و موسڵى کردەوە، حکومەتى هەرێم (40%) ى ئاستى هەناردەکردنى نەوتەکەى کەمى کرد. پاشان هەرێم ناچاربو بگەرێتەوە بۆ بەغدا بۆ دانوستان. جارێکى تر سکاڵاکە سەریهەڵداوەتەوە، لەگەڵ ئەوەى کەیسەکەى دادگاى پاریس (ICA) لایەنى سەرەکى تیا عێراق و تورکیایە، بەڵام لێکەوتەکەى ڕاستەوخۆ لەسەر هەرێمى کوردستانە. وا چاوەڕوان ئەکرێت عێراق داواکە بباتەوە، بۆیە تورکیا لە (2020) ڕێگرە لەوەى هەرێم و بەغدا بگەنە ڕێککەوتن لەسەر پرسى نەوت. ئەگەر عێراق داواکە بباتەوە ئەو کاتە تورکیا ناچار بە مەرجەکانى عێراق ئەبێت، واتە هێڵى ووزەى کوردستان – جەیهانى تورکى نامێنێت. ئەوکات ئەبێت هەرێم بچێتەوە بەغداو بەغدادیش چۆنى بوێ ئاوا مامەڵە بە فرۆشتن و دەرهێنانى نەوتى کوردستانەوە ئەکات. خۆ ئەگەر تورکیاش داواکە بباتەوە ئەوا هەرێم زیانى گەورە ئەکات و دەیان هێندە دەستوەردانى تورکیا لە هەریًم زیاتر ئەکات.
چوارەم: تیۆریزەکردنى ووزە لە هەرێمى کوردستان
نەوت و غاز بابەتێکە، زیاتر ئەچێتە ناو چوارچێوەى زانستێکى نوێوە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان پێى ئەوترێ (پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەکان- International Political Economy) ئەگەر پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکان ئاماژە بێت بۆ تاتوێ کردنى جۆرو ڕێبازى پەیوەندییەکان لەنێوان “فاعل-ئەکتەر” ە نێودەوڵەتیەکاندا، ئەوە پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەکان بریتى یە لە پەیوەندى نێوان حکومەتى دەوڵەتەکان لەگەڵ بازاڕى جیهانى دا. پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا پەیوەندى دروستکەرانى بڕیار لەهەرێمى کوردستان یاخود سێکتەرى نەوت و غازى هەرێمى کوردستان لەگەڵ بازاڕى جیهانى دا چییە و چۆنە؟.
تا هەنوکە یەکێک لە بەهێزترین تیۆرییەکان لە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکاندا (ریالیستەکانن- الواقعیون-Realists)، ئەمانە لایانوایە سروشتى بەشەریەت بەدو خراپە، بەهێزترین ئەکتەرێک هەبێت کە لە سیستەمى نێودەوڵەتى دا ڕۆڵ بگێرێت “دەوڵەت” ە، پەیوەندییە ئابورییەکانیش لەنێوان دەوڵەت یان یەکەکاندا لەسەر بنەماى هاریکارى نییە بەڵکو بریتى یە لە “کێبرکێ کردن” لە پێناو بەدەستهێنانى هێزى زیاتردا، بۆیە ئەبێت پەیوەندییەکى ڕاستەوخۆ لەنێوان هێزى سیاسى و سامانى ئابوری دا هەبێت، یەکێک لە پێشەنگەکانى ئەم قوتابخانەیە “فریدریچ لیست –Friedrich List” ە ساڵى (1841) لە ئەڵمانیا کتێبى (The National System of Political Economy) نووسى، باس لە سیستەمێکى نیشتیمانى ئەکات لە ئابوریی سیاسی دا، لەبارەى ئەوەى چۆن نەتەوە- نیشتیمانێک ئەتوانێت ئاستى سامان و هێزى خۆى بەرزبکاتەوە؟.، بانگەشەى ئابورییەکى کۆزمۆپۆلیتى ئەکات (کۆزمۆپۆلەتیک یانى ئایدۆلۆجیایەکە کە هەموو مرۆڤایەتى بە ڕابردوو، بە ئایندەکەیەوە، بە هەر نەتەوایەتى و ناسنامەیەکى جیاوازەوە ئینتیمایان بۆ یەک کۆمەڵگەو یەک بازنە هەبێت، بەمانایەکى تر هەموو ئەخلاقیاتێک لەیەک سەرچاوەوە بێت، بە کورتیەکەى سەرمایەدارى بەهاى هاوبەشە ئابوری ئەبێت لەناوخۆدا گرێ نەدرێ بە باج ەوەو قازانجى ئابورى بۆ هەموو کۆمەڵگەى بەشەرییە). لەسەر ئەمە ئەڵمانیا زیندانى کردو ناچاریان کرد واز لە ناسنامەکەى بهێنێت.
لێرەدا، هەرێمى کوردستان، پێگەیەک نییە بۆ پیشەسازى و، هەموو کەرەستە سەرەتاییەکانى لەدەرەوە هاوردەئەکات، هەموو کرێیەکى وەبەرهێنان خۆى ئەیدات، نەیتوانیوە سێکتەرى ووزە و پیشەسازى نەوت و غاز لە چوارچێوەى سیستەمێکى نیشتیمانى دا بەرجەستەبکات.
سەرئەنجام:
یەدەگى نەوتى هەرێمى کوردستان لە (45) ملیار بەرمیل نەوت تێپەڕ ناکات و، ئەو بڕەش لەبەردەم مەترسیدایە، ئەکرێت بوترێت “ئابورى” لەهەرێمى کوردستان نییە، چونکە سیستەمێکى دارایی نییە و، دەستگایەکى نیشتیمانى سێکتەرى نەوت و غازى سروشتى ئاڕاستە ناکات. لەم بابەتەدا ئەوەى گرنگە هەناردەکردنى ئەو یەدەگەیە، ئەوەش بێ شک ئەمڕۆ یان سبەى لە ڕێگەى ڕۆژهەڵاتى دەریاى سپی یەوە ئەبێت (کە پێویستە کورد چاوى لەم وەرچەرخانە جیۆپۆڵەتیکیە بێت لە بوارى ووزەدا). لێرەدا بە پێویستى ئەزانم سەرنجتان ڕابکێشین بۆ ڕووماڵى ئینستیوتى مێدیتریانە بۆ توێژینەوەى هەرێمایەتى www.mirs.co کە بە هەر سێ زمانى ئینگلیزى، عەرەبى، کوردى، تەوەقوعاتى ساڵانەى نەوت و غازى جیهان و کوردستان بڵاوئەکاتەوە، تیایدا نادڵنیایی، ئاڕاستەکان، ئاڵنگارییەکانى کەرتى ووزەى هەرێم ڕوون کراوەتەوە. بەم نزیکانە بڵاوئەبێتەوە.
بەهرۆز جەعفەر: سەرۆکى ئینستیوتى مێدیتریانە بۆ توێژینەوەى هەرێمایەتى-MIRS، خوێندکارى دکتۆرا لەپەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەکان.
- بابەتەکانی تری بەهرۆز جەعفەر
-
دکتۆر بەهرۆز جەعفەر: بەرەو پیاچوونەوەی ڕیشەیی بە پرۆسە نەوتییەکان لەهەرێمی کوردستان – تاکەی لە بن دەواری ڕەش دابنیشین؟
- -
بەهرۆز جەعفەر: چیرۆکی کورتهێنانی غاز لە عێراق چیمان پێدەڵێت؟
- -
دکتۆر بەهرۆز جەعفەر: بنەماکانی ناسیۆنالیزم و کەرەستەکانی کێبڕکێ لەگەڵ ئەوانی تردا.
- All Posts