نەوزادى موهەندیس: کورد لە ناوجەرگەى جەنگى ئەرمینیا و ئازەربایجاندا.

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لە مێژوویەکى دێرینەوە کورد لەناوچەى قەفقاسدا ژیاوە و جێگە و پێگە و دەسەڵاتى هەبوە هەر لە زەمانى ئیمپراتۆریەتى میدیاوە و دواى ئەوەش توانیویەتى پارێزگارى لە بوون و مانى خۆى بکات گەرچى بە لاوازى و ژێر دەستەى دەسەڵات و دەوڵەتەکانى تریش بوبێت.کورد لەو ناوچەیەدا گەلێکى نەناسراو نەبوە و نیشە، بەڵکو هەموان مێژوو و جوگرافیا و ڕۆڵ و کاریگەرى کورد دەزانن و پێى ئاشنان. بەڵام هەمیشەش ویستویانە بچوک و بێدەسەڵات و پەرتەوازەى بکەن و خاک و کۆمەڵگاکەى داگیر و دابەش بکەن. هەروەک چۆن لەگەڵ کوردستانى گەورەدا کردیان لەساڵى 1916 و دواتریش لەدواى جەنگى یەکەمى جیهانەوە. ئەو بەشەى کوردستان کەوتۆتە نێوان هەردوو کۆمارى هەڵوەشاوى یەکێتى سۆڤیەتى جاران ئازەربایجان لە ڕۆژهەڵات کە لە 30/8/1991 لە یەکێتى سۆڤیەت جیابۆوە و سەربەخۆیى خۆى ڕگەیاند، و ئەرمینیاش لە ڕۆژئاواوە کە ئەمیش بەهەمان شێوە لەساڵى 1991دا سەربەخۆی خۆى ڕاگەیاند.
کوردستانى سوور یان پارچەى پێنجەمى کوردستان دامەزرێنرا لەدواى سەرکەوتنى شۆڕشى بەلشەفى ڕوسیاو دواتریش لە ساڵى 1929دا ئەو کۆمارە سورەش هەڵوەشێرانراوە. دواى ساڵى 1991 و ئازادبون و سەربەخۆبوون و جیابونەوەى کۆمارەکان لە یەکێتى سۆڤیەتى جاران ئەم هەرێمە کوردنشینە بوە جێگەى ناکۆکى نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان و هەریەکەیان دەیویست بیخاتە ژێر ڕکێفى خۆیەوە لەناوچەى ناگۆڕنۆ- قەرەباغ. ئیدى لەو کاتەوە چەندین گەڕى شەڕى گەرم و ناکۆکى سیاسى و سەربازى لە نێوانیاندا هەڵایساوە و هەمووشى لەسەر خاک و ئاو و کۆمەڵگاى کوردنشینى ئەو ناوچەیە بوە و زەرەر و زیانى گەورە هەر بەر کوردان کەوتوە.
لەئێستادا و ماوەى هەفتەیەکە لە 28/8/2020وە جەنگێکى گەرمى توند هەڵایساوەتەوە و ئەم جارەیان و لەم قۆناغە شڵەژاوەى دونیادا لەلایەک بەهۆى نەخۆشى کۆرۆِنا و لەلایەکی تریش بوونى شەڕى گەرم و ململانێى توندى سیاسى و ئابورى و ئەمنى لەناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و دەریاى سپى و ناوچەى قەفقاس و ململارنێى ئەمریکا و چین و کۆریاکان مەترسیەکان گەورەتر و تۆقێنەرترن. چونکە لەلایەک وڵاتانى تورکیا و ئێران بە ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ دەستتێوەردانیان کردوە و هەریەکە بە ئاشکرا و بەنهێنى و بەناردنى شەڕکەران و توندڕە و تیرۆریستانى سەر بەخۆیان و چەک و تەقەمەنى و فڕۆکە و … هتد. یارمەتى لایەک دەدەن. ئەوەى جێگەى تێڕامانە ئەوەیە کە تورکیاى سونە مەزهەب یارمەتى ئازەرى تورکى شیعە مەزهەب دەدات تەنها لەبەرئەوەى وەک دەڵێن ((نەتەوەیەکن لە دوو وڵاتدا)) و لەولاشەوە ئێرانى شیعە مەزهەبى ئیسلامى یارمەتى ئەرمینیاى مەسیحى ئەرسۆدەکس دەدات.تەنها لە دژایەتى تورکیا. بەم شێوەیە ئەم جەنگە بۆتە هۆى بازدان بەسەر ئاین و نەتەوە و مەزهەبە جیاوازەکاندا و تەنها بەرژەوەندیە سیاسى و ئابورى و ئەمنى و جیۆپۆلەتیکەکان ڕۆڵیان هەیە و جوگرافیا و هێزى ناوچەکەیان دابەشکردوە.
پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە،کورد پێگە و ڕۆڵى چییە لەم جەنگەدا؟ ئایا زیانى پێدەگات؟ یان هەروەک تەماشاکەر بمێنێتەوە؟بەرژەوەندى کورد چیە لەم جەنگەدا؟ و دەیان پرسیارى تریش.
بۆ وەڵامى ئەم پرسیارانە پێویستە گەرچى بەکورتیش بێت سەیرێکى مێژوو و ڕابووردوو بکەین و هەڵوێستى ئەو دوو وڵاتە بەرامبەر کورد بزانین، ئەوکات بڕیار بدەین کە کورد چى بکات و بەرژەوەندى لەگەڵ کامیاندایە و بە چ جۆر و بە چ لایەکدا بیشکێنێتەوە.
هەڵوێستى ئازەرە تورکەکان، هەمیشە توند بوە بەرامبەر کورد و هەرگیزخۆشى پێیان نەهاتوە و گەر هەنگاو و کار و کردەوەیەکى ئەرێنیشى هەبوبێت تەنها کاتى و بچوک و قەتیس بوە، هەربۆخۆشى لە ژمارەى دانیشتوانى لەساڵى 2010دا کورد ڕێژەى تەنها 13ر0 % ى کۆمەڵگاى ئازەرى پێکهێناوە کە دەکاتە 150-180 هەزار کوردى کرمانجى شیعە مەزهەب و ئیسلامن. ئەم دوژمنایەتیەى ئازەریەکان بۆ کورد لەبەرئەوە بوە کە لە چاوى حکومەت و دەسەڵاتدارانى تورکیاوە ڕوانیویەتیە کورد و ئایندە و داخوازى و مافە ڕەواکانیەوە و لەهەر جێگەیەکیش دەسەڵاتى هەبوبێت دژایەتى کوردى کردوە، ئەوەتا لەناو ئێرانیشدا لەشارى خوێى و شەڵماش و ..هتد. ڕێگە نادات کورد ئازادانە داواکاریە ڕۆشنبیریەکانى خۆى بڵاوبکاتەوە و کەلتور و فەرهەنگى کوردى ڕابگەیەنێت. هەرزووش سەفیرى ئازەربایجان لە تورکیا ڕایگەیاند کە کورد لە ڕێگەى یەکێتى و پەکەکە و پەیەدەوە یارمەتى ئەرمەنیەکان دەدەن لەم جەنگەدا، وەک پێکەوەبەستنى سیفەتى تیرۆریستى بەکوردەوە وەک چۆن دەڕواننە پەکەکە و پەیەدە.
هەڵوێستى ئەرمەنەکانیش زۆر باشتر نیە لە ئازەریەکان بۆ کورد،ئەوان بەدرێژایى مێژووى جەنگى ڕوسیاى قەیسەرى و عوسمانیەکان هەمیشە پێشقەوڵى سوپاکانى ڕوسیا بوون بۆ داگیرکارى و کاولکارى کوردستانى باکور و کوردیش بەداخەوە بەناوى ئیسلامەوە و فریواندنیەوە هەمیشە پێشقەوڵى سوپاى عوسمانیەکان بوە و بەهۆى دراوسێیەتى کوردستان و ئەرمەنستان و نزیکیان لەیەکەوە هەمیشە بونەتە دوو شەڕکەرى خوێنەخۆرى یەکتر و ئەرمەنیەکان تائێستاش تاوانى جینۆسایدى خۆیان لەساڵى 1915 دەخەنە سەر ئەستۆى کورد، ژمارەى کورد لە ئەرمینیادا دەگاتە 42139 کوردى کرمانجى و ئێزیدین، ئەمانیش لە مێژە ڕادیۆو و ئەنستیتۆى کورد و کۆلێژى زمانى کوردى و ڕۆژنامەى کوردیان هەیە، بەڵام بەهەمان شێوەى هەموو داگیرکارانى کوردستان هەر بۆ تاکتیک بوە و هیچى تر، هەرچەندە گرنگى و کاریگەرى خۆشى هەبوە و مایەى دەستخۆشى و خۆشحاڵیشە.
بەم شێوەیە کورد لاى هیچ لایەکیان دۆست نیە و تەنها وەک نەیار و دوژمن و گەلێکى داگیرکراو لێیڕوانراوە. هەربۆیە کورد گەرەکە بێلایەن و تەماشاکەر بێت و نەچێتە جەنگێکى ماڵوێرانکەرەوە کە ئایندەى ڕۆشن نیە، چونکە کورد نەدەتوانێت خاکەکەى بەجێبهێڵێت و نەدەشتوانێت کۆمارێکى سەربەخۆ دابمەزرێنێت،هەربۆیە بچوک و قەتیس و بێدەسەڵات دەمێنێتەوە. بەڵام بەلایەنگرى لایەک دژى لایەکى تر دەبێتە ژمارە و هاوسەنگى جەنگ و ئاشتیەکان دەتوانێت تێکبدات، بەڵام بۆ هەمیشە پارێزراو نابێت لە ئاگرى ڕق و تۆڵە سەندنەوەى هەردوولا. بۆیە گەلەک باشترە کە بێلایەنى خۆى بپارێزێت و درێژە بەمان و بوون و پێگەى ئاساى خۆى بدات و سەرقاڵى کار و چالاکى و بزاڤى ڕۆشنبیرى خۆى بێت، بۆیە نابێت لە هەرێمى کوردستان و پارچەکانى ترى کوردستانیشەوە ئەم جەنگە بکرێتە جەنگى کورد و هێندەى تر ماڵوێرانى و کاولکارى ئەو ناوچە کوردیانە بگرێتەوە و جارێکى تریش ئێران و تورکیاى داگیرکارى کوردستان بکەینە دوژمنى سەرسەختى هەرێمەکەمان و لە باکور و ڕۆژئاواى کوردستانیش.