رەزا شـوان: ئۆلیڤیا مانینگ یەکێکە لە کچۆڵە بلیمەتەکانی جیهان.
بۆ ماوەی چەندین سەدە لە جیهاندا، زیانێکی نەژمێر بە مرۆڤ و مرۆڤایەتی کەوت، بە زاڵـبوونی پیاو و پیاوسالاریی. بە هۆی پاوانکردنی بەهـرە و بلیمەتییەکانی ژنان. رێ بە ژنـان نادرا کە خۆیان بسەلمێنن و بەهـرە و تواناکانیان لە هەموو بوارەکاندا دەربخـەن.
زۆر لە خەڵکی پێیان وابوو، کە پیاوان زیرەکترین بوونەوەرن لە جیهاندا. گەرچی ژنان بە خێرایی یەکسانی توانـا و هـوش و بیری خۆیـان دەرخست. سەلمانـدیان کە لە پیاوان کەمتر نین. گەلی لە ژنان ئەوەشیان سەلمانـد، لە زۆر لە بـوارەکـانی ژیانـدا، لە پیـاوان باشترن و سەرکەوتووترن. بە تایبەتیش لە بواری فـێرکردن و پەروەردەکردنی منـداڵان، بە شێوەیەکی گشتیش لە زۆر کاروبارە گشتییەکانی تردا ژنـان سەرکەوتووترن. تەنانەت لە زۆر لە کارە سەرکەوتووەکانی پیاوانی ناوداردانیش، پاڵـپشتی ژنیان لەپشتەوە بووە.
ناپلـیـۆن دەڵـێـت:” لەپـشـت هـەموو گـەوەرە پیـاوێـکەوە.. گـەورە ژنێـک هـەیـە”
بە کرداری سەلـمێنرا کە ژن زیرەکە. هەموومان ئەم راستییە دەزانین. بەڵام تا ئەمڕۆش کەسـانێکی کۆنـەپـەرست دان بـەم راستیـیەدا نانـێن، ژنـان بە پاشـکۆی پیـاوان دەزانـن.
هەنـدێ لـە ژنـانی زیـرەک و بلیـمەتی جـیاواز و هـەڵکەوتـوو، تێکـڕای زیـرەکـییان بـە رەهـایی لە ئادەمـیزاد باڵاتـرە. بەپـێی پێـوەری (میـنسا) بـۆ پێـوانـەی تێکـڕای زیـرەکی، چەندین ژن تێکڕای پلەی زیرەکیان لە سەرووی پلەی بلیـمەتی ( 160 ) ەوەن. خـاوەنی باڵاتـرین تێکـرای زیـرەکـین. کە تا ئێـستا هـیچ پیـاوێک ئـەو پلە زیرەکی و بلیمەتییەیان بەدەسـت نەهـێناون.
ئاماژە بە ناوی ( 11 ) ژن لەو ژنە بلیمەتـانەی جیهـان دەکەین، کە لە سەرووی تێکڕای پلەی زیرەکی و بلیمەتییەوەن، بە کورتی و بە چڕیش یەکێکیانتان پێدەناسینین، ئەویش کچۆڵـەی زیـرەک و بلیـمەت (ئـۆلـیڤـیا مـانینگ)ە. گەر دەرفـەتمان بۆ بـڕەخسێت باسی چەنـد ژنێـکی کەشیان دەکـەین. ناوەکـانی ژنـە بلیمەتەکـان و ناسنامەی نەتـەوەییـان:
1- ئۆلیڤیا مانینگ ـ بریتانییە. تەمەنی ( 12 ) ساڵە تێکڕای پلەی زیرەکی ( 162 ) پلەیە.
2- فـابیـولا مـان ـ بـریتانییە. لە ( 12 ) ساڵیدا، تێکـڕای پلەی زیـرەکی ( 162 ) پلە بـوو.
3- لیدیا سباستیان ـ بریتانییە. تەمەنی ( 12 ) ساڵە، تێکڕای پلەی زیرەکی ( 162 ) پلەیە.
4- جـۆدیـت پـولـگـار ـ مەجـەرییـە. تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ( 170 ) پلـەیە.
5- رۆس لـۆرانـس ـ بـریتـانییە. تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ( 175 ) پلـەیە.
6- گـراس هـۆپـەر ـ ئەمریکـییە. تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ( 175 ) پلـەیە.
7- گێرمین ستیل (مه‌دام دی ستیل) ـ فـەرەنسییە. تێکڕای پلەی زیرەکی ( 185 ) پلەیە.
8- مـاری کـوری ـ پـۆڵـۆنیـیە. تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ( 185 ) پلـەیە.
9- مارلـین فـۆس سافـانت ـ ئەمریکـییە. تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ( 190 ) پلـەیە.
10- هـیپاتیا سیون ـ ژنە جوولەکەیەکی ـ یۆنـانیە. تێکڕای پلەی زیرەکی ( 190 ) پلەیە.
11- ئێـدیس سـتـێرن ـ ئەمـریکـییە. تێکڕای پلەی زیـرەکی ( 200 ) پلەیە. لە هەنـدی لە تاقـیکـرنەوەکانـدا لەم پلەیەش بەرزتـری بەدەستهـێنا. بلیمەتـرین ژنی گەردوونـە. کە تا ئێـستا هـیچ پیـاوێکی زیـرەک و بلـیمـەت، ئـەم پلـە بلـیمەتیـیەی بەدەسـت نەهـێناوە.
کچۆڵـەی بلیمـەت ئـۆلیڤـیا مـانینگ:
ئۆلیڤیا مانینگ، کچۆڵەیەکی جوان و خۆێنگەرم و رووخۆشی ئینگلیزییە، تەمەنی ( 12 ) سـاڵە، لـە هـەرێـمی (نـۆریـس گـرین) لـە بـریتـانیا لەگـەڵ خـێزانەکەیـدا دەژی. قوتـابی بنەڕەتییە لە قوتابخانەی ئاکادیمی کچان لە (ئێڤەرتون) لە باکووری شاری (لیڤەرپول).
ئـۆلیـڤـیا، لە پـۆلی یەکـەوە لە هـاوڕێیـانی پۆلەکـەی زیـرەکتر و جـیاوازتر بـوو، زۆر بە ئاسانی و بە خـێرایی بابەتەکانی وانەکـان فـێردەبوو و وەریانی دەگرت و بە ئاسانیش بە بیـری دەهـاتنەوە. بە تایبەتیش لە بیـرکاریـدا زۆر زیـرەکە، ئەرکەکانی قوتابخـانەی زۆر بە لاوە ئاسان و ساکاربوون. لە منداڵییەوە دۆستی پەرتـووک و هـۆگرێکی خوێنەوەیە.
منـداڵە هـاوڕێکانی، خەریکی یاری بوون و رقـیان لە ئەرکەکانی ماڵەوە و لە قـوتابخانە دەبـۆوە. بـەڵام ئـۆلـیڤـیا سەرقـاڵی خـوێنـدنەوەی پەرتـووکی بابـەت هەمـەجـۆرە بـوو.
ئـۆلیڤـیا مـانینگ وتی:” دێتەوە یـادم کە دەقی شانۆی (ماكبـێس)ی شكسپـیرم به ( 24 ) کاتـژمێر لەبـەرم کرد. ئەوەشی وت:” گەلێ لە هـاوڕێیانی هـاوپۆلـەکەم و بەرزتـریش، ئەرک و راهێنانەکانی قوتابخانەیان بۆ لام دەهێنان. یارمەتیم دەدان و یارمەتیان دەدەم”
ئۆلیڤـیا مانینگ لە تەمەنی ( 12 ) ساڵیدا، بەشدای لە تاقیکردنەوەکانی کۆمەڵەی (مینسا) کرد، کە تا ئێستا تەنیا کۆمەڵـەیە بۆ دیاریکردنی ئاستی زیـرەکی و بلیمەتی، بە چەنـدین تاقیکردنەوە. لە میانەی وەڵامە درووستەکانی چەنـدین پرسیاری جـۆراوجـۆر، پێوانەی تێکـڕای پلەی زیـرەکی کەسانی زیـرەک دەکـەن. ئـۆلـیڤـیا تـوانی تێکڕای پلەی زیـرەکی ( 162 ) پـلە بەدەستبهـێنـیت. ئەو رێـز و شکۆمەندییەشیان پێبەخشی کە بوو بە ئەندامی کۆمەڵەی (میـنسا). بـووش بە یەکێ لە بلیمەتـەکانی جـیهـان و بە یەکێک لە سەدا یەکی (1%) کە رێـژەی زیرەکەکـانی جیهـانە. شایـەنی باسیشە، بـەم ئەنجـامە پلـەی زیـرەکی ئۆلیڤـیا مـانینگ ( 2 ) پلە ـ بەرزترە، لە پلەی زیـرەکی هەردوو زانـای فـیزیاوی ئەڵـمانی (ئەلـبێرت ئەنیشتاین) و پـرۆفـیسۆر (ستـیڤـن هـۆلیـنگ)، کـە تێکـڕای پلەی زیـرەکییان ( 160 ) پلـەیە. هـەر کەسێکی زیـرەکـیش تێکـڕای پلـەی زیـرەکی لە ( 160 ) پلـە زیاتـر بێـت، ئاستی زیرەکی لە سەرووی بلیمەتی دایـە. ناوەنـدی پلەی زیـرەکی ( 100 ) پلەیە. هەر کەسێکی زیرەک پلەی زیرەکی لە ( 140 ) پلە زیاتر بێت، دەچێتە ئاسی بلیمەتەکـان و بە دەبێت بە یەکێک لە ئەنـدامانی کۆمەڵەی میـنسا و بە یەکـێک لە لـیستی رێـژەی لە سـەدا یەکی بلـیمەکـانی هەمـوو جـیهـان. دووبـارە سەیـری تێکـڕای پلـەی زیـرەکی ئـەو یانگـزە ژنـەی سەرەوە بکـەن، کە هەمـوویـان لە سەرەوەی ئاستی بلـیمەتیـدان.
ئـۆلیڤـیا، کچۆڵـەیەکی زۆر سادە و خـاکی و کۆمەڵایـەتییە. بۆ رۆژنـامەی (دێـلی میـل)ی گیڕایەوە و وتی:” توانـایەکی باشـم لە وەرگـرتنی بابەتەکـانـدا هـەیە و لەیـادم ناچـنەوە. سەرسام بـووم و چاوەڕێی ئەوەم نە دەکرد، کە ئەم پلـە باڵایـە لە زیـرەکـیدا وەربگـرم”
چـاوڕوانی ئەوە لە ئۆلـیڤـیا مانینگ دەکـرێت، کە خوێنـدنی بـاڵا تـەواو بکات و ببـێت بە دانا و زانایەکی گەورە و هەڵکەوتوو، رۆڵی ببێت و بتوانێت خزمەتی مرۆڤایەتی بکات.
