بەهرۆز جەعفەر: پانۆڕامای گازی سروشتی کوردستان، دەرفەتێکی گەورە خێرا تێ ئەپەڕێت!
بڕیارە له توركیا بۆری گازی سروشتی كوردستان له ڕێی پڕۆژه‌ی “تاناپ” ببه‌سترێته‌وه به بۆڕی گازی ئازه‌ربایجان – جۆرجیا بۆ توركیا و بولگاریا و له‌وێوه بگه‌یه‌نرێت به ئه‌وروپا. ئەمەیان بەلای ڕووسەکاندا دەشکێتەوە، بۆیە دیدی مۆسکۆ بۆ کوردستان لە (2017) ەوە گۆراوە. ڕووسەکان (37 بۆ 45) ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ و (5.7) تریلیۆن پێ سێجا گازی سروشتی کوردستان بە ژمارە چەورەکە ناوئەبەن.
به‌پێی رێككه‌وتنه پێشوەختەکان، لەم کۆتایی 2020 یەدا ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ی گازی کوردستان ته‌واو ئە‌بێت و به‌هۆیه‌وه ده‌توانرێ ڕۆژانه 30 ملیۆن مه‌تر سێجا گازی سروشتی له ڕێی ئه‌و بۆڕییه‌وه هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكرێت. لە کاتێکدا گازی سروشتی کوردستان حیساباتی هەڵەی لە ناوخۆدا لەسەر کراوە بەوەی کە تا ئێستا بەشێکی زۆری لە بەرهەمهێنانی ناوخۆدا بەکارئەبرێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا!.
بەڵام!. هاوپەیمانێتی هایدرۆکاربۆن لە دەریای ناوەڕاست (مێدیتریانە) بەهێزترە، ئەمریکا دەستی کردوە بە ڕووپێوی کردنی گازی سروشتی لە کوردستان. هەروەک ئیستیمینەیشنەکانی بۆ ڕۆژئاوای کوردستان تەواو بوە. لەمەولا لە سەر دەریای ناوەڕاست لوبنانیش گاز دەردێنێ. ئیسرائیل و لوبنان بێی بیسمیلایان لە ڕێککەوتن کردوە. هەریەکە لە میسر و قوبرس و ئیسرائیل و لوبنان و هەرێمی کوردستان و ڕۆژئاوا پاکێجێکن کە ئەمریکاو فەڕەنساو بەریتانیاو ئیسرائیل ڕێبەرایەتی دەکەن.
بە شێوەیەکی گشتی. دۆزینەوەی گاز لە دەریای ناوەڕاست چەند مانایەکی هەیە:
– ئەم یەدەگەی دەریای سپی ناوەڕاست وەک جێگرەوەیەکە بۆ ئەوروپا بۆ ئەوەی پێویستیان بە گازی ڕووسیا نەبێت
– وەک بەهێزکردنی ئاسایشی نیشتیمانی ئیسرائیل.
– ئەدمیراڵی تورکی «جم غوردنيز» خانەنشین پێی وایە هێزە جیهانی و ناوچەییەکان نەک لە دەریای ناوەڕاست بەڵکو لە دەریای ڕەشیش ڕێگە بە تورکیا نادەن ببێتە هێزێکی دەریایی و تواناکانی زیادتر بکات. چونکە تا ڕووداوەکانی دەرهێنان و هەناردەکردنی گاز لە دەریای سپی ڕوویان نەدا، هێزە ناوچەییەکان نەیاندەزانی تورکیا هێندە توانای دەریاوانی بەهێزە.
– مانایەکی تری دیاردەی گازی سروشتی ئەوەیە کە کەلتورێکی مۆدێرن لە ئاسایشی هەرێمایەتی ئەهێنێتە ئاراوە، بۆ نمونە هێڵێکی بۆڕی گازیی (1900) کیلۆمەتری لە دەریای ناوەڕاست وایکردوە وڵاتانی سێ کیشوەری ئاسیا و ئەفریکاو ئەوروپا بەیەکەوە ببەستێ و پێکەوە مانۆری هاوبەش بکەن لەو ئاوانەدا.
لەم نزیکانە پەیپەرێکی ئێمە بە کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی لە پەیمانگەی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی بڵاو ئەبێتەوە، باسەکە سەبارەتە بە توانا هایدرۆکاربۆنییەکانی کوردستان لە دیدی ئەوانی ترەوە. کە ڕشتەکانی بریتین لەم تەوەرانەی خوارەوە:
– ڕووپێوییەک بۆ یەدەگی ڕاستەقینەی کێڵگە گازییەکانی هەرێمی کوردستان
– چۆن ئاسایشی نیشتیمانی لە ڕوانگەی گازی سروشتیەوە بپارێزرێت؟
– پانۆرامای گازی سروشتی لەدەریای سپیەوە بۆ دەریای ڕەش، تورکیا بە دەستی نوقاوەوە ئەوەستێت؟
– فەرەنساو ئیتاڵیا بۆ بەرگریی لە قوبرس و یۆنان هێزی سەربازییان بڵاوکردەوە لە دەریای ناوەڕاست؟
– چوارچێوەی تیۆریی و میتۆدۆلۆجیای نەوت و گاز چۆنە؟
– تورکیا تینوە بە گاز: دۆزینەوەی 320 ملیار م3 لە دەریای ڕەش تەنها بەشی تەنها چوار ساڵی تورکیا ئەکات؟!.
– ئاربیترەیشن (تەحکیم) لە ئان و ساتی گرێبەستەکاندا چۆن دیاری ئەکرێت؟.
– ئایا گازی هەرێمی کوردستان ببێتە بازاڕێک بۆ عێراق یاخود بۆ دەرەوە؟.
