ئارپاک سەرگەتی: ئایا نسکۆیەکی دیکە به‌ڕێوه‌یه؟
کەمتر گەل و نەتەوەیەک هەیە لە جیهاندا کە هێندەی گەلی کورد بۆ سەربەخۆیی و وەرگرتنی مافی خۆی هەوڵی دابێت و دواتر تووشی نسکۆ و ئاشبەتاڵ بووبێت. ڕابه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی کورد، بەردەوام تۆیی ئۆمێدو هیوایان لە دڵی خەڵک و جەماوەردا چاندووە، بەڵام هیچ کات تۆیی نەتەوە و نیشتمان نەڕواوە و بگرە بە کۆرپەیی تاساوە. ئەم هەستە پاکە بە داخەوە بۆ تاکی کورد بۆتە سەرابێک و بێ هیوایی بەدوای خۆیدا هێناوەو هەمیشە شۆڕش و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کورد لە لوتکەدا، بەخێرایی بەرەو لێواری هەڵدێر ڕۆشتووە. شاید ئەوەش وایکردبێت کە هەموو تاکی کورد هەمیشە لە دیالێکتیکی بەردەامدا بێت و باجی ئەم هەڵوێست و جیهانبینیەشی داوە.
لە شۆڕشی عوبەیدوڵای نەهرییەوە بگرە تا دەگاتە سەردەمی حوکمڕانی نوێ و هاوچەرخ لە مێژووی کوردا، چەندەها سەدەیە کە هەموو تاکێکی کورد، هەستی کوردایەتی کردوەتە ئایدیۆلۆژیای ژیانی خۆیی و خەون بە شەکاندنەوەی ئاڵای سەربەخۆیی وڵاتەکەیەوە دەبینێت، بەڵام هەمیشە ئەم هەستە پاکە بە چەندەها هۆکار و فاکتەری ناوخۆیی و دەرەکی، لە ناو براوە و تووشی داڕمان بووە. ئەو هۆکارانەی کە ئەم دۆخەیان خولقاندووە و ئەم هەرەس هێنانەی درووست کردووە زۆر وفراوانن. لەبەر کەمی کات بەخێرایی ئاماژە بە چەن خاڵێک دەکەم:
هۆکاری ئابووری
ئابووریەکی بەهێزو تۆکمە، کایگەری تەواوی هەیە لەسەر پێکهاتەی سیاسی و پێکهێنەری قەوارە و دەسەڵاتی سیاسیە لە هەموو کۆمەڵگایەکدا. نەبوونی سیستەمێکی ئابووری بەهێز ، بونیادنەر و بەرهەمهێنەر لە کۆمەڵگای کوردی وایکردووە کە هەمیشە تووشی داڕمان بێت. سەرەڕای ئەوەی کە پێکهاتە و سیستەمی ئابووری کوردستان نەیتوانیووە خۆی لە بیری خێڵەکی و عەشیرەتی رزگار بکات و ئەم سیستەمە گرێدراوە بە وڵاتانی ناوچەکەوە، بۆیە لە مێژەوە تاكوو ئێستا لەم ڕێگەوە بەئاسانی وڵاتان توانیویانە شۆڕشی کوردی تووشی پەرتەوازەیی بکەن و لەباری ببەن.
هۆکاری سیاسی
جوگرافیای سیاسی کوردستان گەورەترین کۆسپ بووە بۆ شۆڕشی کوردی و وایکردووە کە چوار وڵاتی دوژمن، لەیەک بەرەدا بووەستن بۆ پیلانگێڕی دژ بە هەر جۆرە جوڵەیەک لە هەر شوێنێکی ئەم خاک و نیشتمانە ئەنجام بگرێت. دۆخی ناوخۆیی کوردستان و جیاوازی زمان و کەلتوور و داب ونەریت و ڕیشە داکوتانی کلتووری عەشیرەتی، ڕێخۆشکەربووە بۆ ئەوەی کە وڵاتانی دیکە بە ئاسانی بگەنە ئامانج و خواستەکانی خۆیان. سەرەڕای هەموو ئامانە نەبوونی ڕابەرێکی کاریزما و لێهاتوو سیاسی شاره‌زا لە دبلۆماسیەت و گفتوگۆ، هه‌روه‌ها خواستی نەتەوەیی و نیشتمانی هه‌بێت و بتوانێت خۆی به دوور بگرێت له بیری بەرتەسکی حیزبی و خێڵایەتی، کەلێنێکی گەورەی بۆ گەلی کورد درووست كردووه و ئەم كه‌لێنه‌ش بەردەوام دەبێت. خاڵێکی تر، بەشداری کردنی حوكمڕان و ده‌سه‌ڵاتدارانی کورده لە کایە و گەمەیەکی سیاسی خراپ،کەلە سەرتادا ڕوون و ئاشکرایە، دۆڕان و نسکۆ بەدوای خۆیدا دەهێنێت، ئەویش پشت بەستنە بە زلهێزان و دەسەڵاتدارانە لە ئاستی ناوچەیی و تا ڕادەیەک نێودەوڵەتی و دژایەتی و پشتکردنە لە حکومەتی ناوەند. بۆ نمونە دامەزراندنی کۆماری کوردستان، بە پشتیوانی یەکێتی سۆڤیەت، وایکرد کە دەوڵەتی ئێران بە ڕێکەوتنێکی کاتی لەگەڵ سۆڤیەت، بەئاسانی موعادەلەکە بگۆڕێت و پشت و پەنای ئەم کۆمارە لەناو بچێت. هەروەها درووست کردنی سەرابێک بە پاڵپشتی شای ئێران و هەڵگیرساندنی ئاگڕی شەڕێکی هەمەلایەن دژ بە حکومەتی ناوەند یەکێکیتر لەو جۆرە سیاسەتە هەڵانەیە کە ڕێکەوتنی 1975 کۆتایی بەم جۆرە بیرکردنەوە هێناو نسکۆیەکی گەورەی بۆ کورد درووست کرد کە سەرەڕای زەرەروو زیانی کەلتووری و کۆمەلایەتی، هەموو کورد ئێستاش ناتوانێت فەرامۆشی بکات.
وادیارە مێژووی کورد لە دووبارە بوونەوەدایە، چوون دەسەڵاتدارانی هەرێمیش لە سیاسەتی ناوچەیی و نێودەوڵەتی ناگەن و بەبێ ئەوەی خوێندنەوەیەکی زانستیانەیان هەبێت بۆ دۆخی ئاڵۆزی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، خۆیان خستۆتە ناو ململانێیەکی قورسی سیاسی و ئابوورییەوە،کە بە دڵنیاییەوە زەرەرمەندی سەرەکی ئەم جۆرە بیرکردنەوەیە، خەڵک و جەماوەری کوردستانە، هەروەکوو چۆن دوای ریفراندۆم، نیمچە نسکۆیەکمان بینی و هەموو دۆستان و ئەحبابی سیاسی،کە دەهۆڵی خۆشەویستی و برایەتی کوردیان لێئەدا، پشت گوێیان خستین و ئەم سیاسەتە چەوتە، حکومەتی هەرێمی، ملشۆڕی بەغداد کردوه. دۆخی ئێستا زۆر ئاڵۆزترو ناڕوونترە، ئەم دۆخە دەخوازێت کە دەسەڵاتدارانی هەرێم، خوێندنەوەیەکی واقعیانە و زانستیانە بۆ هەرێم و ناوچەکە بکەن و لەم سۆنگەوە خوێندنه‌وه‌یان هه‌بێت بۆ کێشەکان و ڕووداوەکان.
پێویستە واز لە سیاسەتی شکستخواردووی خێڵایەتی و عەشیرەتی بهێنن و هەموو ئەو ڕێکەوتننامانە کە زەرەر به به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی كورد ده‌گه‌یه‌نێت، هەڵوەشێننەوەو لە باتی بودجە و پارەو تاڵانكردن و كوشتن و گرتن وزیندانیكردنی بیروڕای جیاواز ، یەکرێزو یەکدەنگ هەم لە بەغداد و هەم لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، داوای ماڤی ڕەوای کورد بکەن.گەر بەم عەقڵیەتەی ئێستاوە درێژە بەم شێوازە حکومڕانیە تەقلیدییە بدرێت، بەدڵنیاییەوە نسکۆیەکی دیکە و خراپتر لە پێش، ڕوو لە کۆمەڵگای کوردی دەکات، کە ئەم جارە نەک تەنیا باشوور، بەڵکوو هەموو پارچەکانی دیکەی کوڕدستانیش ده‌سووتێنێت.
