رەزا شـوان: چاڵی هـەژاری لاوانی ئێران هەڵـدەلوشێ.
بێ هـەژمارکردنێکی زانـراو.. چـاڵی هـەژاری.. لاوانی ئێران هەڵـدەلـوشێ!
“هـیچ هـیوایەکم نییە، تا ئێـوارەش لەسەر کارەکـەم بـوم، کـاتم نییە تا بیـر لە هـیواکان بکەمەوە” ئەم وشانە کریکارێکی منـداڵ دەریـبڕی، کە تەمەنی لە سیانزە ساڵ کەمترە،
هەموانی تـوش شۆک کرد. کەس کار ناکات. گەر ئەم قسەیە پێشتر ئامـادە کرابێت، یان لە راستیدا، لە خەیاڵ و مێشکی منداڵێک دایە. تا ئەم ساتـەش رون نییە کە بـۆچی ئەو مردنی هەڵبژارد؟ چونکە هیـچ هـیوایەکی نییە. یا هۆکارێکی تری لەپشت مردنەکەیەوە هـەیە؟ خۆکوژی ئەم منداڵە، بەپێی رۆژنامەی (جیهان سەنعەت) لە هۆیەکانی گەیاندنە کۆمەڵایەتییەکانـدا، دەنگـدانەوەیەکی گەورەی دایەوە.
“رەزا” بە خۆکوژی کۆتایی بە ژیانی خـۆی هـێنا. لە دوای تێپەڕبونی پـێنج ساڵ، کە لە بەرنامەیەکی تەلەفـزیۆنیـدا دەرکەوت، بە هەموانی راگەیانـد، کە شەو و رۆژ کاردەکات بۆ ئەوەی خۆراک بۆ خێزانەکەیـان دابین بکات.
کە پێشکەشکاری بەرنامـەکە پرسـیاری هـیواکانی لێکـرد، لە وەڵامـدا وتی:” مـن هـیچ هـیوایەکم نییە، کاتـم نییە تا بیـر لە هـیواکانـم بکەمـەوە”
راپۆرتەکـانیش باسیان لە هـۆی خۆکوژی ئەم منداڵە نەکردوە. بەڵام هـاوڕێکانی هـۆی خۆکـوژی رەزا، بە کێـشە ئابـوری و بـاری بژێـوییەوە دەبەستـنەوە.
لە هەر ” 60 ” چرکەدا، منداڵـێک لە جیهانـدا خۆی دەکـوژێ.
بەپـێی هەژمـارکـردنی “رێکخـراوی تەنـدروستی جـیهانی”ساڵانـە مـلیـۆنێک منـداڵ بە کارەساتی خۆکـوژی سەردەنێـنەوە. واتـە لە هـەر ” 60 ” چـرکەیـەکـدا، منـداڵـێک بە خۆکوژی کۆتایی بە ژیـانی خۆی دەهـێنێ. بەپـێی پوختەی راپۆرتی دروستی پـزیشکی، تەنیا لە ساڵی ( 2019 ) دا ( 5143 ) کەس لە جیهاندا، بە خۆکوژی کۆتاییان بە ژیانیان هـێناون. لە نێـوانیانـدا ( 3626 ) یان پیـاون و ( 1517 ) شیان ژنـن.
زۆربونی خۆکوژی لە نێوان لاوانی ئـێراندا
لە “ئێران” دا، هەژمارکردنی خۆکوژی لاوان و منـداڵان زۆر نهـێنییە. هەژمارکردنێکی فـەرمی راگەیانـدراو نییە. بـەڵام پێـش چەنـد رۆژێـک لەمەوە بـەر، قـسەکـانی وەزیـری پێشوی پەروەردە و فـێرکردن لە ئـێران” سەیـد محەمـەد بەتحـایی” لە بـارەی کـنکور (تاقـیکردنەوەی بەرینی بۆ زانکۆکـان) لە هەمو فـەزا ئەلیکترۆنییەکاندا دەنگی دایەوە.
کە تێیدا وتی:” لە ساڵانی رابردودا، لەسەر سایتە هەواڵییە قەدەغـەکراوەکاندا، هەواڵی خۆکوژی بە دەیان ئەو خوێندکارانە بڵاوبـوتەوە، کە لە تاقـیکردنەوەکانی کـنکوردا، بە هۆی دەرنەچون و سەرکوتکردن و سوکایەتی پێکردنی خـێزانەکانیان خۆیان کوشتون”
دەنگوباسەکانیش ئاماژە بەوە دەکەن، کە هەژماری خۆکوژی لەنێوان لاوانی ئێراندا، لە هەڵکشان و زۆربـون دایە. بە تایبەتیش لە پارێزگـاکاندا، لەوانەیە هـۆکارەکەی بۆ کـەم درامەتی و هـۆی کومەڵایەتی لەم ناوچانەدا بگـەڕێتەوە. هـیچ رێگایەک بەدی ناکەن بۆ دابینکردنی پێـداویستییەکانی ژیانی نوێ، کە لەسەر تـۆڕە کۆمەڵایەتییەکانـدا دەیانبینن. ئەم تۆڕانەش بە شێوەیەکی راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ ریکلام بۆ شێوازێکی دیاریکراو دەکەن. لەگـەڵ دەستکـورتی و نەبـونی توانـاکان و دابەشکـردنێکی نـادادپەروەرانە بۆ لاوانـی ئـەو ناوچـە هـەژارنـشینانەی بێبەشکـراون. رەنگە ئـەم هـۆکـارانە ببـنە هـۆی بڕیارێکی کوتـوپـڕ لە لایـەن لاوانی ئەم ناوچـانـە و زیـان بە خۆیـان بگەیـەنن.
هـەژاری و ” کـۆرۆنا ” بونە بە مەقـاشی خۆکوژی!
وا هەستدەکەم هەژمـاری مـردنی خۆکـوژی، لە شارە بچـوکەکانـدا لە هـەڵـكشان دایـە. لایەکی کەشەوە بڵاوبونەوەی ڤـایـرۆسی “کـۆرۆنـا” لاوانی ناچارکردون کە لە ماڵەوە بمێننەوە، قەدەغـەکـردنی سەیـران و گـەڕان و سەردانی نەکـردنی خـزمان و دۆستان، فشارێکی جەستەیی و دەرونی زیاتری خستۆتە سەر لاوان. پەتـای کۆرۆنـا و کـێشەی دارایی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و بێکاری و مانەوە لە ماڵەوە و دابڕین لە پەیوەندی و سەردان و بەسەرکردنەوە، وایان کردون، کە بە شێوەیەکی زیـاتر و گەورەتر، هەستی نەرێـنی و کـاری خۆکـوژی و خۆئـازاردان و خەمـۆکی لەنـاو لاوانـدا زیـاتربـن.
(*) ئەم بابەتە، دکتۆر محەمەد بینایە وەرگێڕاوە بۆ سەر زمانی عەرەبی (ئاماژەی بە ناوی نوسەرە رەسەنەکەی و ئەو زمانەش نەداوە کە لـێوەی وەریگـێڕاوە) لە رۆژی پێنج شەممە ( 7/ یانـوار/ 2021) لە سایتی (کتابات) دا بڵاوی کردۆتـەوە. منیش لە عەرەبییەوە، وەرم گێراوە بۆ کوردی.
