لافاوەکەى نوح لەنێوان داستان و ڕاستى دا/ بەشى یەکەم.
ئامادەکردن و وەرگێڕان/ عوسمان عومەر
لەڕاستى دا زۆر بابەتى چیرۆک یا ئەفسانە و داستانەکانى ناو قورئان سەرنجیان ڕاکێشاوم و لەسەرهەندێکیان نوسیم وەک ئەسحاب الکهف و مەسەلەى نوح و ئەبرهەو فیلەکانى و مەسەلەى میعراج و….تاد. بەنیازبوم لەسەر ئادەم و حەوا و تۆفانەکەى نوحیش بابەتێک بەرجەستە بکەم و بنوسم و، خەریکى خوێندنەوەو ئامادەکردنى سەرچاوەى بابەتەکان بوم و بەفیعلى لەسەر ئادەم و حەوا. بابەتەکەم ئامادەبوو، بەلام کەناردم بۆ هاورێى ئەزیزو دێرنم کاک ئازاد تەکنیک ئاگادارى کردم کە جارێ لێى گەڕێ هەندێ سەرچاوەى ترت بۆ پەیدا دەکەم تا لەڕووى زانستى و ئاینەوە گونجاو بێ، بۆیە منیش بلاوم نەکردەوەو دوامخست. بەلام هەر کۆڵم نەداوە خەریکى تەواوکردنیم. کە ئەوەم دواخست تۆفانەکەى نوحم دەست پێکردو تەواوم کرد.
سەرنج ڕاکیشانەکەم ئەوەیە لەهەندێ لەو داستان یا ئەفسانانەى ناو قورئان بەعەرەبى پێى دەگوترێ شتى (مبهم واتە نادیار) ئەوانەى ئەو داستانانەیان خزاندۆتە ناو قورئانەوە شتێکى شاراوەیان تێدا جێ هێشتوە وەک سورەتى ئەشکەوت ئایەتى (21) سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِمْ) ئایا گەر خودا ئەوانەى سێسەد و ئەوەندە ساڵە خەواندبێ بۆچى ژمارەى تەواوى پێنەداوین؟
بێگومان ئاشکراو ڕوونە کە لافاو, بومەلەرزە, گرگان, بەستەلەک نقوم بونى هەندێ ژیارى و کەوتنە ژێرئاو، دیاردەى سروشتى یا کارەساتى سروشتین لە زۆریک ناوچەکانى جیهان ڕوویان داوە. مرۆفى ئەو کات و سەردەمانەش نەدەسەلاتى هەبووە نە توانیویەتى بەرەنگاریان بێتەوە یا بەرى پێبگرن، بۆیە واى بۆچوون کە ئەوە غەزەب یا سزایەکى خوداییە بەرامبەریان بەکارهێنراوەو، کراوە بەئەفسانەو خراوەتە بەرگوێی ئەو خەلکە سادەو ساکارو ساوێلکەیە. لەوانیشەوە گەیشتوە بەئیمە لە رێگاى ئاینەکانەوە بۆ ترساندنى مرۆڤ کە سەرپێچى فەرمانى خودایان کردوە و خودا دەتوانێ جەبەروتى خۆى بەسەر ئافرینەرەکانى دا بسەپێنێ. پرسیارم ئەوەیە ئایا بۆچى خودا هەر ئەو کات و سەردەمانە زەبرو زەنگى بەسەر زۆرداران و لەرێ لادەران هەبوە ئێستا ئەو هیزەى نەماوە؟ خۆ لەسەردەمى ئێستادا کەسانى زۆردارو خراپەکارو خائین و خۆفرۆش و دزو گەندەل و ناحەقى لەگەلى خۆیان دەکەن نییە؟ تا سزایان بدات وەک و دەلێت: (فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِيْنَ * فَجَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّنْ سِجِّيْلٍ ) (الحجر 73) هەروەها لە سورەتى هود ئایەتى ٨٢ دەلیت (فَلَمَّا جَآءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارةً مِّنْ سِجِّيْلٍ مَّنْضُودٍ)ئەو خودایە لەکوێیە؟ بۆچى زۆردارانى ئەم سەردەمەش وا لێناکات؟
داستان یاچیرۆکى لافاوەکەى نوح لە هەر 3 ئاینە ئیبراهیمەیەکان دا بەرچاو دەکەوێ, هەریەکەیان بەجۆرێ دەیگێرێتەوە جگە لەوە لەهەندێ ئاین و ژیارى تر باسى لیوە کراوە. خودا فەرمانى بەنوح کردوە کە کەشتیەک دروست و ئامادەبکات و لەهەر جڕوجانەوەرێک جوتێکى نێرو مێى تێدا دابنێ ئەى دارو درەخت و گژو گیاکان چى؟ چونکە لافاو یا تسونامى زۆر شت لەناو دەبات. ئایا ئەو کاتە هەندێ گیانەوەرى یەکخانەیی نەبون ئەوەى خۆیان دابەش دەبن و نێرومێیان نییە. ئایا ئەو جوتە کیفایەت بووە بۆ زۆربونیان ئایا کە لافاو تەواو بووە ئەو گیاندارانە ئاژەلانە خراونەتە سەر زەوى بەنمونە گورگ کەبرسییان بووە جوتە کەروێشکەکەیان ڕاونەکردوەو خواردبێتیان؟ کەواتە رەچەلەکى کەروێشک لەناو چووە، خۆ دەبوایە نوح لەجوتێ زیاترى هەڵگرتایە تا وەچەیان لەسەرزەوى دووبارە زۆربوایەتەوە. ئایا خودا هێندە بێ ئاگا بووە کێ نالێت ئەو جوتە نامرن؟ بیرى لەوە نەکردۆتەوە کەزیاتر بێت؟ فەرمانى خودا بۆ نوح هەلە بووە کەپێى گوتوە لەهەر گیاندارێ جوتێ؟
با جارێ لە سورەتى جالجالۆکە ئایەتى ١٤ دەلێت: ( وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ) واتە ئیمە نوح ڕاسپارد بۆ هۆزەکەى و هەزار سال پەنجا کەم واتە 950 ساڵ دیارە ئەوە تەمەنى نوح بوە, لافاو بردنى، چونکە زۆرداربون.. باوەردارە موسلمانەکان پێیان وایە ئەوە داستان و چیرۆک نییە بۆیە لە سورەتى مانگ دەلێت: ( وَلَقَد تَّرَكْنَاهَا آيَةً فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ (15)) واتە ئیمە ئەو کەشتیەمان جێهێشت تا بۆ هۆزو گەلانى دواى نوح ببێ بەپەندو وانە…. بەپێى ئەو ریوایەتە ئیسلامیەبێ لێکۆلینەوە ئارکیۆلۆجیستیەکان و میژووییەکانى(لیوونارد ولى) ئەنجامى داوە گوایە ئەو تۆفانە رووى داوە لە دۆلى دووزێ کە شوێنى نیشتەجێ بونى نوح و هۆزەکەى بون و ساڵى 1948 یش ئاسەوارى کەشتیەکەى نوح لەسەر شاخى جودى گوایە دۆزراوەتەوە.
نوح کێیە؟
نوح پەیامبەرێکى خودایە کورى لەمەک کورى متوشلخ کورى ئاخنوخ و ئاخنویش ئیدریس پەیامبەرە, 126 ساڵ دواى ئادەم لەدایک بووە و هەندێکیش دەلین 146 ساڵ, ئیبن عەباسیش دەلێت: (كان بين نوحٍ وآدمَ عشرةُ قرونٍ واتە 10 سەدە نیوانیان بووە لەگەل ئادەم… هەر ئیبن عەباس پێمان دەلێت کاتێ بووە بەپەیامبەر تەمەنى 350 ساڵ بووە و ئیبن جریر پێمان دەلێت: 480 ساڵ بووە. نەوەکانیشى(حام و سام و یافث) و دایکیان ناوى(واعیلە) بووە یەکێک بووە لەوانەى خیانەتى لەنوح کردووەو باوەڕى پێنەهیناوە، سەرچاوە مێژوویەکان واباسى دەکەن. هۆزەکەى نوح لە شوێنیک لەنزیک کوفە نیشتەجێ بوون لە عیراق و بەپێى سەرچاوە مێژووییەکان و دەقێکى قورئانى دەلیت تەمەنى هەزار ساڵ کەم پەنجا واتە 950 ساڵ ژیاوە 350 یان دواى لافاوەکە بووە.
دکتۆر John H. Walton کتێبێکى بەناونیشانى( The Lost World of the Flood واتە چیرۆکى تۆفانەکەى نوح) bob White مامۆستاى زەوى ناسى لە زانکۆى کێمبرج دەلێت
پرسیارم لیکرد سەبارەت لافاوەکەى نوح لەوەڵام گوتى و 21 هۆکارى هێنایەوە کە لەڕووى زانستیەوە یەک بەڵگە نییە لەسەر ڕوودانى ئەو لافاوە، بەلام هەندی لیکۆلینەوەى زانستى دەلێت: لە شوێنێک لافاوێکى دیاریکراو رووى داوە نەک وەک قورئان دەلێت: هەموو جیهانى گرتبێتەوە، کەواتە نوح پەیامبەر نەبووە بۆ مرۆڤایەتى و جیهان تەنها لەناو هۆزێک بووە وەک لە قورئان دا هاتوە.
نوح زۆرجوت ئاژەلى لەکەشتیەکەى نەناوە
هەندێ دەلێن ئەم لافاوە جیهانى بووە بەگوێرەى سورەتى هود ئایەتى ٤٠(حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ) وبەگوێرەى سورەتى مۆمنون ئایەتى ٢٧)فَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ) بۆ وەلامى ئەوانە دەلێین:
یەکەم فەرمانى هەلگرتنى ئاژەلان و گیانداران ڕووى نەداوە تەنها لەکاتى روودانى لافاوەکە هیچ کاتی بەدەستەوە نەبوە تا بتوانێ ئەو هەموو گیاندارە بخرێنە ناو کەشتیەکەوە چونکە جارێکیان دەلیت( إحمل) و جارێک دەلێت( إسلک) بەپێى ڕاغب ئەسفەهانى دەلێت اسلک أنَّها هي النفاذ في الطريق لەرێگا بەرەورۆیشتن و تەنها ئەو ئاژەلانەى شیردەربون بارکردوە تا شیرەکەى بخۆنەوە لەکۆتایی لافاوەکە, دووەم نوح چۆن توانیویەتى هەمو سەرزەویەکان تەى بکات بۆ ئەوەى لە هەرگیاندارێ جوتى نیرومێ هەلگرێ بەپێى زانیاریەکان نزیکەى 8 و7 جۆر گیاندار هەیە لە سەرڕووى زەوى با وا دابنێین لەسەردەمى نوح 1% بووە واتە 87.000 جۆر دەکات و لەهەرچەشنێ جوتێکى هەڵگرتوە واتە ئەوەى پیویست بووە 174 هەزار جۆر بونە ئەى چۆن دەتوانرێ ئەو 174 هەزارە لەکەشتیەکى سەرەتایی ئەوکات و سەردەمە بخزینرێ هەزاران ساڵ پێش ئێستا؟ چۆن پێکەوە ژیاون ؟ ئایا ئاژەلى کەنغەرى لەگەل خۆى لە ئوسترالیا هیناوە؟ ئایا وورچى تەوەرى باکورو بەطریقى هەلگرتوە؟ واتە ئەوە لۆژیکى نیە. ووشەى (ألارض)کە لەقورئان دا هاتوە مەرج نییە، هەموو سەرزەویەکان بگرێتەوە. بەلکو ناوچەیەکى دیاریکراو دەگرێتەوە.
زانست دەربارەى کەشتیەکەى نوح چ دەلیت؟
هەموو ئاینەکان کاریان بۆ ئەو کەشتیە کردوە نەک لاى موسلمانان، بەلکو ئەوروپاشى سەرقاڵ کردوە. بۆیەش موسلمانان زیاتر سەرقالى ئەوە بوون ئەو کەشتیە مابیتەوە یا نا؟ و بەبەڵگەى ئەوەى گوایە ئەو کەشتیە بمێنیتەوە تا ببێتە پەندێ بۆ مرۆڤ، بەلام کەشتیەکە ئایەتەکە نییە. بەلکو چیروکەئەفسانەکەیە بون یانەبونى کەشتیەکە چى دەگۆرێ. واتە بیرهێنانەوە لە گوێگرتن و بیروهزرە، واتە بۆچى عەقل بیر لەکەشتیەکە بکریتەوە بۆیەش لە سورەتى یس ئایەتى ٤١ هاتوە (وَآيَةٌ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ) دەگەینە ئەوەى تا ئیستا هیچ بەڵگەى زانستى لەسەربونى ئەو کەشتیە بونى نییە، جاریک لە شاخى ئاراراتە لەتورکیاو جارێک لە شاخى البرزە لە ئێران, ئەم جۆرە لێکۆلینەوانە بەزانستى درۆ ناودەبریت و زانیارى درۆن لەلایەن جیولۆجیستەکان و ئارکیۆلۆجیستەکان. بەپێى وتەکانى Violet M. Cummings کە نوسیوتى لە کتێبێک بەناوى (Noah’s Ark: Fable Or Fact ) گەر لۆژکیانەو زانستیانە با وادانرێ ئەو لافاوە ڕووى دابێ و ئاسمان پێویستى 13 هەزار کم3 ئاو لەئاسمانەوە ببارینرێ و زەویش هەرچى ئاوى هەیە دەریدات ئەوکات بەلێ ڕاستە لافاو ڕوودەدات، بەلام بەرزى ئاوەکە 2.5 سم دەبێ واتە بستێک ئاو کە دەگاتە 8 بۆ 15 سم، واتە خەلک لە قولانجێک ئاو دەخنکێن؟ با واش دابنرێ ئەو لافاوە گەیشتۆتە لوتکەى شاخەکان چەند باراناومان پیویستە؟ واتە 4.500.000.000 کم3 واتە نزیکەى 3.25 جار ئەوەندەى قەبارەى رووبەرە ئاویەکانمان پیویستە. پرسیارەکەش ئەوەیە ئەو ئاوە زیادەیە لەکوێوە پەیدا بووە؟ روبەرە ئاوایەکان گەر هەلەنەبم 1650 کم3 لەسەر رووى زەوى خۆ ئاوى ژێرزەوی ناگا بەوەندە؟
تیۆرى لافاوەکەى دەریاى ڕەش
تیۆرى لافاوەکەى دەریاى ڕەش وا پێشبینى کراوە کە بەرزبونەوەیەکى کارەساتبار لە ئاستى ئاوى دەریاى ڕەش ڕووى دابێ ئەوەش سالى 5600 پ.ز بەپێى ئەوبۆچونە ئاوى دەریاى ناوەراست بەرەو دەربەندێ بۆسفۆر کشابێ بەهێزێک دووسەد ئەوەندەى هێزى تاڤگەى نیاگارا وخۆى کردبێ بەدەریاى ڕەش داو وەک بۆچونێکیش کاریگەرى بەسەرلافاوەکەى بابل لە داستانى گلگلمش و هەروەها لافاوەکەى نوحیش جێ هێشتبێ کە لەئاینە ئیبراهیمیەکان دا باس کراوە.ئەوەش لەکتێبێک بەناوى طوفان نوح: الاكتشافات العلمية عن الحدث التي غيرت التاريخ”.
لەتیوریەکەى هەردوو دکتۆر William B.F.Ryanو دکتۆر Walter C. Pitman کەچەند نمونەیەکیان لە نیشتەنیەکانى کەناراوەکانى دەریاى رەش و دەربەندى بۆسفۆر وەرگرتوە، بەلگەى تەواون کە ئاستى دەریاى رەش چەند سەد پێیەک بەرز بوبێتەوە 155 هەزارکم2 لەزەویەکانى دەوروبەرى داپۆشیوە, واتە 30% ئەوەندەى قەبارەى خۆى زیادى کردوەو ئاستى دەریاچەکان نزم بۆتەوە لەرێگەى بەهەڵم بونەوە, هەروەها هەندێ سەدەفیاتی دەریاى سپى ناوەراستیان بەمردوویی دۆزیوەتەوە لەو شوینانەى کە بەئاو دایپۆشرابون 7.600 ساڵ بەر لە ئێستا واتە سالى 5.600 ى پ.ز, چەند بەردێکی شوێنى ژیانى مرۆڤیان دۆزیەوە لەکەناراوەکانى باکورى تورکیا نزیک لە سینوب وایان مەزەندە کردوە کە ڕامالدراوێک کە نزیک روبارێکى کۆن بوبێ.
