نوری کەریم: چەند بیرێکی راگوزاری، چەواشەکاری و حوکمی مێژوو/ بەشی دووەم.
هەر لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ئاینی ئیسلامەوە، دوای کۆنترۆڵکردنی نیمچە دورگەی عەرەب، هێرش و داگیرکارییەکان رودەکەنە خۆرهەڵات هەتا گەیشتنە(مەدائین) کە پێتەختی ئیمپراتۆریای ساسانی 250 – 637ز. بو(گوایە ئیمپراتۆریای کورد بووە!) و لە صاڵی 637دا توانیان بەسەرکردایەتی سەعد کوڕی وەقاێ تەخت و تاراجی ئەو دەوڵەتە زەبەلاحە تێکبدەن کە دەستی بەسەر ئێران، خورهەڵات و باشوری کوردستان، ناوەڕاست و باشوری ئێستای عێراق کە دواتر بە ناوەکانی (کوفە، عیراقی عەرەب و دۆڵی نێوان دو روبارەکە) ناودەبرا و بەشێکی فراوانی هندستان دا بگات. لە ئەزمونی داگیرکردنی خاک و وڵاتی گەلانی ئێران بەفارس و کورد و بلوج و چەرکەسەوە، ئەو سەرکەوتنە بۆعەرەب نەبووە دەستکەوت، بەڵکو بووە دەسکەوتێکی مەزن بۆ ئێران کە بەو هۆیەوە بتوانێت خۆی لە دەسەڵات و هەژمون زمان و کولتوری عەرەب دوربخاتەوە.. لەو رۆژەوە ئێران بووە دوژمنی سەرسەختی عەرەب و ئیسلام، هەر لەسەرەتاشەوە بەتیرور دەستیاندایەو بۆیەکەمین جار لەمێژوی ئیسلامدا دو جێگرەوەی پەیامبەر، خەلیفە عومەری کوڕی خەتتاب لە کاتی نوێژدا دەکوژن و گەمارۆی ماڵەکەی خەلیفە عوسمانی کوڕی عەففان دەدەن و ئاگری تێبەردەدەن و خەلیفە لە ماڵەکەی خۆیدا دەسوتێنن! ئیتر لەو رۆژەوە ئەوە پتر لە 1400 صاڵە لە نێو ئاگری شەڕیکی بێئامان دا، خوێنی شیعەو سوننەی دەکرێتە ژێر و هێندە پڕقین و تەڕ و وشک پێکەوە سوتێن بو، هەردو ئیمپراتۆریای صەفەوی و عوسمانی داڕزاند، بەڵام هەردولایەنی سوننەو شیعە هەر خوێنیان لەبەردەڕوات و ئاگرەکە نەکوژاوەتەوە.. ئێران و چەندین وڵاتی دیکەش سەرەوژێردەبن و ئەو ئاگرە هەر ناکوژێتەوە وبڵێسە و مەشخەڵانی باڵا دەکات. پرسیارەکە ئەوەیە، ئاخۆ کێشەی نێوان شیعەو سوننە ئەوە دەخوازێت، ئاخۆ بە ژیریی و راو تەگبیری هەردولا بنەبڕ نەدەکرا؟ هەر بۆ نمونە، بەندە لە وتاری بۆمبا قورسەکانی موقتەدا صەدر دا نوسیومە ( ئەو سەرکردە ناسراوەی شیعە سەرەتای ئەمصاڵ 2020رایگەیاند کە هەردو خەلیفە عومەری کوڕی خەتتاب و عوسمانی کوڕی عەففان بەدەستی شیعە نەکوژران. خەلیفە عەلی و حسەین بەدەستی سوننە نەکوژران، حەسەنی برایشی دەرمانخوارد نەکراوە و یەزیدی کوڕی موعاویەش دەستی لەو خوێنڕشتنەدا نەبووە! نەحلەت لەوەی دەڵیت کەسێکی سوننە، حسەینی کوشت یا ئەو سوننەیەی کە دەڵیت شیعە عومەر و عوسمانی کوشت!) ئەمە هەوڵێکی دڵسۆزانەو، هەنگاوێکی بوێرانەی دەگمەنە، کەس هەتا ئەمڕۆ نەیوێراوە بۆمبێکی وەها قورس بتەقێنێت، بەڵام سەرانی دیکەی شیعە لەبری هاودەنگی و کردنی ئەو راگەیاندنە مێژویی یە بە پرۆژەی ئاشتبونە، قاویاندا، موقتەدا صەدریان قاودا! پێدەچێت کەسێک بپرسێت کێشەی سوننەو شیعە چ پەیوەندی بەکوردەوە هەیە، وەلێ هەیەتی و زۆریش. ئەی خۆرهەلاتی کوردستان لەبندەستی شیعەو باشور لەبندەستی سوننەدا نەبو؟ ئێستەش هەردو بەشەکە لە ژێر هەژمونی ئێرانی شیعەگەڕدا نییە؟
گەلانی عەرەب و موسوڵمانیش دواتر بە دەستپێشخەری سەرانی قوڕەیش دەولەتی ئومەوی661 -750 دادەمەزرێنن لەسوریا و دوای روخانی ئومەویش دەوڵەتی عەبباسی دامەزرا 750 – 1250و بەناوی جێگرانی پەیامبەرەوە فەرمانڕاوایی یان دەکرد هەتا 1250کە هۆلاکۆ تەخت و بەختی ئەوانیشی سەرەوژێرکرد. وڵاتانی ئەورۆپاش دەوڵەتی ئیسلامییان لە ئیسپانیا هەڵوەشاندو موسولمانانیان راونا بۆ باکوری ئەفەریقا(تونس، مەغریب، لیبیا و جەزایر). ئەی دواتر؟ دواتر و هەتا ئێستا عەرەب و موسوڵمانان (جگە لە پاکستان) بریتین لە چەندین دەوڵەتی گەورەو بچوکی بێهێزوناکۆک و زۆربەیان هەژار برسی! نوسەرێکی عەرەبی وەک ئەحمەد جەنابیی جوانی وتووە: شاو میرو سەرکردە دڵسۆزەکان چاویان لە گەل و قونیان لەسەر کورسی دەسەڵاتە، وەلێ لە خۆرهەڵاتی ناوەند چاویان لە کورسی و قونیان لە سەر گەلە! هەمو ئۆباڵەکەش ناکەوێتە ملی دەسەڵاتداران، گەلانی ناوچەکەش هاوکار و رێخۆشکارن. تۆ سەرنجێک لە هەڵوێستی شیعەکانی عێراق بدە، سەردەمی صەدام حسێن شەڕیان بۆ عیراقی سوننە مەزەب دەکرد دژی ئێرانی شیعەمەزەبی برای ئاینییان، وەلێ ئێستا هەر ئەو شیعە مەزەبانە شەڕ بۆ ئێران دەکەن دژی سوننەی عێراق !؟ عەرەب داهێنەری قیبلەنما(بۆێلە)ن، بەڵام هێشتا بزرن و رێگەی خۆیان نەدۆزیوەتەوە. سوڕی گەڕانی خوێن بە نێو دەمارەکانی لەشدا هەر عەرەب دوزی یانەوە هەر ئەوان دۆزی یانەوە، هەر ئەوانیش یەکەم نەتەوەن کە خوێنی نێو دەمارەکانی مرۆڤــ دەڕێژن. یەکەمین نەتەوەن کە سفر یان دۆزی یەوە، بەڵام جگە لە زمان و ئەدەب لەهەمو بوارەکانی دیکەدا لە ژێر سفرەوەن. ئەو بارودۆخەی گەلانی عەرەب و موسوڵمان تێیدا دەژئن، مەگەر مرۆڤە هەرە خوێندەوار و روناکبیر و هوشیار و دڵسۆز و هەقبێژەکانیان بیدرکێنن. ئەوە عەرەب بەوجۆرە، ئەی تورک بەدرێژایی دیرۆکی رەش و خوێناوی یان جگە لەهێرش و پەلاماردان، خوێنڕستن و داگیرکاری گەلان و چەوساندنەوە و دادۆشینیان، بەردێکیان بۆ شارستانێتی نەخستۆتە سەربەرد، گومانم هەیە شتێک لەبەردەست دا بێت و کەڵکی بۆ مرۆڤ هەبێت و بڵێین ئەمە داهێنانی تورکە!!
لەکۆتایی یەکەمین جەنگی جیهان و ئاگربەستی مودروس لە 30/10/1918 دا ئیمپراتۆریای عوسمانی کە دەستی بەسەر5پێنج ملیۆن کیلۆمەتر دوجا زەوی گەلانی داگیرکراو،35 ملیۆن مرۆڤی ژێرچەپۆک بەناوی ئاینەوە رادەگەیشت، بێچەندوچون ئاڵای سپی بەرزکردەوە، خۆی رادەستی هاوپەیمانە سەرکەوتووەکان (بەریتانیا، فەرەنسا، روسیا و ئیتالیا)کرد، لەولاشەوە مافی سەربەخۆیی کورد لە پەیمانی( سیڤر)ی 1920دا چەسپابو، بەڵام (بەختی رامیاری) یە نەحلەتی یەکەی هەرگیز جارێک روی لەکورد نەکرد، فریای تورک کەوت و سەرەنجام کورد مایەپوچ و تورکە دۆڕاوەکان سەرەڕای ژێرکەوتنیان لەچەنگەکەداو خۆبەدەستەوەدانی سەرشۆڕانەیان، هێستا ئەم وڵاتە پان و بەرینەی ئێستای پێبەخشرایەوە کە پێیدەوترێت تورکیا. ئەو تورکیایەی بستێک خاکی تورکی تێدا نییە، نیشتیمانی دێرینەی کورد و ئەرمەن و یۆنانەکانە و ئێستاش تورک لە تورکیادا کەمینەن!
ئەگەر بۆ هۆکارە راستینەو بنچینەیی یەکانی داگیرکردن و دابەشکردنی کوردستان، خۆخۆریی و دەردە کورد و ئەم رۆژگارە رەشەی لەصەدەی بیست و یەکدا هێشتا هەریەکتر دەکوژین و کۆسپ و تەگەرە دەخەینە بەردەم یەکدی بۆ هەنگاونان بەرەو سەربەخۆیی .. هۆکارە دێرینەو بەردەوامەکەی دەگەڕیتەوە بۆ هەزاران صاڵ لەوەبەر کە باپیرانمان نەیانتوانی رەنگڕیژی پێکهێنانی نەتەوەیەکی یەکگرتوبن، بەو هۆیەشەوە کەوتینە گێژاو و تاریکستانی نامۆبون بە مێژو، لێکدابڕانی نەتەوەیی و سستی و لاوازیی گەشەکردنی هەستی نەتەوەیی و بەخودا هاتنەوە، وەک دراوسێکانی. ئەوەشمان لەیادبێت کە نەبونی ئابوری هاوبەش هۆکارێکی کاریگەربووە و ئێستاش پتر کاریگەرە بۆ پەیوەندی و تێکەڵاو نەبونی کورد لە پارچەکانی کوردستاندا بەیەکتر و مەیینی بیری یەک ئامانجی و یەکدەستی و خەباتی هاوبەش.
