سەرکـــۆ یونس: لـــــە ڕۆژی جیهانی دادپەروەری کۆمەڵــایەتیدا، تیشکێک لەسەر کوردستان.

سەرکۆ یونس

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

نەتەوە یەکگرتووەکان، 20 شوباتی هەموو ساڵێک، بەڕۆژی جیهانی دادپەروەری کۆمەڵــایەتی داناوە، لەبڕیارەکەیدا ئاشکرای کردووەو دەڵێت; گەشەپێدانی کۆمەڵــایەتی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی، دەبێتەهۆی بەدەستهێنانی ئاشتی و سەقامگیری.
نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئەم یادە دەڵێت; دادپەروەری کۆمەڵایەتی، بنەمایەکی سەرەکی یە، لەبنەماکانی پێکەوەژیانی ئاشتیانە، لەناو نەتەوەکاندا.
یادکردنەوەی ئەم ڕۆژە، لەم کاتەدا کە جیهان سەرقاڵی ڤایرۆسی کۆرۆنا ودەرئەنجامەکانیەتی، ئاستەنگێکی تری خستوەتە بەردەم جێ بەجێکردنی دادی کۆمەڵایەتی، لەزۆربەی وڵاتانی جیهاندا.
لاوازی کەرتە ڕاستەقینەکانی ئابوری و بەرەوپێشچوونی ئابوری ژمارەیی(دیجیتاڵی) لەڕێگای ئەنتەرنێتەوە، بەدەستهێنانی داهات وقازانجێکی لەڕادەبەر بۆ کەمینەیەک لەلایەک و بێکاربوونی ملیۆنان دەستی کارو هەژاربوونیان لەلایەکی ترەوە، جێ بەجێکردنی دادوەری کۆمەڵایەتی، کەمتر و سنوردار کردووە.
دادپەروەری کۆمەڵایەتی، هەڵدەستێت بەدابەشکردنێکی دادوەرانە و پاک و بێ گەرد، لەسامان و خزمەتگوزاری تەندروستی و پەروەردەو فێرکردن و خۆشگوزەرانی و دادپەروەری یاسایی.
هەروەها کار دەکات بۆ بەدەستهێنانی یەکسانی لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا، بەدەستهێنانی مافەکانی گەلانی خانەخوێ و کۆچکەراندا. لابردنی بەربەست و ئاستەنگەکان کەڕوبەڕووی گەلان دەبێتەوە، بەهۆی جۆری ڕەگەز یان ڕەنگ یان تەمەن یان ئایین یان کلتور.
دادپەروەری کۆمەڵایەتی، دادەنرێت بەسەرچاوەی گەشەپێدان، ئامانج پاراستنی کەرامەتی مرۆڤە.
قاموسی “ئۆکسفۆرد” پێناسەی دادپەروەری کۆمەڵایەتی کردوە بە: دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی دادگەر و هاویەک، پارێزگاری مافەکانی هەموو تاکێک بکات و بڕیارەکان بەشێوەیەکی پاک و ڕاستگۆیانە دەربکرێت.
دادپەروەری کۆمەڵایەتی، بڕبڕەی پشتی هەر کۆمەڵگایەکی تەندروست و دیموکراتــــی یە.
نـــادادی کۆمەڵایەتی، یەکێکە لە هۆکارەکانی سەرهەڵدانی توندڕەوی و توندوتیژی کۆمەڵایەتی و سیاسی، تەنانەت ئاینیش، جیاوازی چینایەتی دروست دەکات، کە کۆمەڵگا تووشی پەرتەوازەیی و ڕق و نائارامی دەکات.
دادپەروەری کۆمەڵایەتی، پێش ئەوەی یاساو سیستەم بێت، هۆشیارییە، کەبەداخەوە لەکۆمەڵگای کوردیدا بوونی هۆشیاری لە ئاستێکی زۆر نزمدایە، بۆیە دادی کۆمەڵایەتیش بەهەمان ئاستی هۆشیاری مرۆڤەکانی کۆمەڵگای کوردی، دێتە کایەوە.
گومانی تێدا نی یە، دادپەروەری کۆمەڵــایەتی، بابەتێکی ڕێژەییە و دادی کۆمەڵــایەتی بەڕەهایی بوونی نی یە، بەڵام دەکرێت مەودای جیاوازییەکان کەمتر ببێت.
هەروەها تێڕوانینی دەستەڵاتداران و لایەنە حکومڕانەکان، بۆ دادپەروەری ڕۆڵێکی گرنگ و یەکلاکەرەوەی دەبێت، لەسەر جێ بەجێکردنی پێوەرەکانی دادپەروەری لەکۆمەڵگادا، بەداخەوە لەهەرێمدا، ئەم تێڕوانینە نێگەتیڤە بۆ چەمکی دادپەروەری و سەروەری یاسا..
پرسیارەکە ئەوەیە، ئایــــــــا لەهەرێمدا، تاچەند دادپەروەری کۆمەڵایەتی پەیرەو دەکرێت، لەسەر بنەماکانی نەتەوە یەکگرتووەکان؟
ئایا کار بەو ئامڕازوپێوەرانە دەکرێت، بۆ بەدیهێنانی دادی کۆمەڵایەتی لەناو کۆمەڵگادا…؟
لێرەدا، بەکورتی پێوەرەکانی دادی کۆمەڵایەتی نەتەوەیەکگرتووەکان لەهەرێمدا دەخەینە پێشچاو.

* یەکسانی و جیاکاری نەکردن،دەرفەتی وەک یەک:
ئەم پێوەرە، لەهەرێمدا کاری پێ ناکرێت، ئەو دەرفەتی کارانەی کە دەرەخسێنرێن، جیاکاری تێدادەکرێت و بەیەکسانی دابەشناکرێت بەسەر تاکەکانی کۆمەڵگای کوردیدا، بەڵکو بەهۆی پشتگیری لایەنەکان و خزم خزمێنەوە، ئەم پێوەرە پشتگوێ خراوە.
دەرئەنجامی گەندەڵی، ڕێژەی بێکاری، ساڵ لەدوای ساڵ زیاتر بەرز دەبێتەوە، لەئێستادا زیاترە لە(30%) دەستی کارکەران، بێکاری بەردەوامیش دیاردەی هەژاری لێ دەکەوێتەوە، بەمەش کۆمەڵگا دواکەتوو دەکات.

*دابەشکردنی داپەروەرانە بۆ دەرامەت:
ئەم پێوەرە لەهەرێمی کوردستاندا، نەکاری پێ کراوە نەکاری پێ دەکرێت، ئەوەی هەیە لەدەرامەت و داهاتی نەتەوەیی لەئێستادا بەهۆی گەندەڵی کارگێڕی و سیاسییەوە بەفیرۆ دراوە و دەرامەت و داهاتەکان بەیەکسانی و دادپەروەرانە دابەشناکرێت، چینێکی کەم، خاوەنی هەموو شتێکن، چینەزۆرەکەش خاوەنی هیچ شتێکن، بێ بەشن لەداهات و خێروبێری وڵـــات بەتایبەتی چینی گەنجانی خاوەن بڕوانامە، چینێک ڕۆژ لەدوای ڕۆژ داهات و سامانەکانیان، لەسەر حسابی زۆرینەی کۆمەڵگا زیاد دەکات و زۆرینەی کۆمەڵگاش داهات و بژێویان، بەرەوخوارتر دەڕوات.

* بیمەی کۆمەڵـــایەتی:
لەهەرێمی کوردستاندا، بیمەکردن لەسنورێکی بەرتەسکدایە، ڕێژەیەکی کەمی هاونیشتیمانیان بیمەیان بۆ کراوە، ئەویش لەلایەن کەرتی تایبەتەوە.
بیمەی کۆمەڵایەتی، بوارەکانی پەروەردە و خزمەتگوزاری تەندروستی و تۆڕەکانی پاراستنی تاکەکانی کۆمەڵــــگا دەگرێتەوە. تائێستا حکومەتی هەرێم، نەیتوانیوە بیمە بۆ هاونیشتیمانیان دابین بکات، هیچ دامودەزگایەکی فەرمی کار لەم بوارەدا ناکەن.

* دابین کردنی کاڵــا گشتییەکان:
ئەم پێوەرە، لەناوچەیەک بۆ ناوچەیەکی تر و لە شارێکەوە بۆ شارێکی تر، جیاوازی هەیە، لەهەندێ شاروشارۆچکە تاڕادەیەکی باش زۆربەی کاڵا گشتیەکان دابین کراوە، لەهەندێ شوێنی نیشتەجێ بوونیش کەخاوەندارێتیان بۆ کەرتی تایبەت دەگەڕێتەوە، دابینکردنی کاڵاگشتیەکان، کەوتووەتە سەر کەرتی تایبەت، لەبەرامبەردا هاونیشتیمانیان بڕێک پارە دەدەن.
بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێن، کەموکوڕی زۆر هەیە لەدابینکردنی کاڵاگشتیەکاندا، بەگشتی ئاوی خواردنەوە و کارەبا و ڕێگاوبان و ئاوەڕۆ وپرۆژەگشتیەکانی وەک پارک و باخچە.
لێرەو لەوێ ڕۆژانە گوێبیستی داواکاری وگلەیی هاوڵــاتیان دەبین لەم بوارانەی سەرەوە.

* دادپەروەری لەنێوان نەوەکاندا:
ئەوەی کەڕوون و ئاشکرایە، پشکی شێر، بۆ نەوەی پێشووە و نەوەی ئێستا و داهاتوو، بێ بەش ماونەتەوە و بەدیار داهاتوویەکی نادیارەوە، چونکە بەپێ ی داتاکان و بارودۆخی ئابوری و دارایی هەرێم بێت، هەرێم نزیکەی (27) ملیار دۆلار قەرزی لەسەرەو سەرەرای کێشەو قەیرانەکانی تر.
نــە بۆ ئێستا نە بۆ داهاتوو دادپەروەری بەدی ناکرێت، کاتێک کە یاسا سەروەر نەبێت و کار بەدەقی یاسایی نەکرێت، هیچ جۆرە دادپەروەرییەک بەدی نایەت، لەنێوان تاکەکان و دەسەڵاتداراندا. یاسا لەهەرێمدا، بۆ بێ دەستەڵــاتەکان و ژێردەستەکان جێ بەجێ دەکرێت و بەڵام خاوەن پایەیی کۆمەڵایەتی و حزبی و گەندەڵکارە گەورەکان لەسەرووی یاساوەن.
هیوادارین، لەساڵانی داهاتوودا، تێڕوانینی حکومڕانانی هەرێم، لەمەڕ دادپەروەری کۆمەڵـــایەتی گۆڕانی بەسەردابێت، هەرێمیش وەک وڵاتانی تر، بتوانێت پێوەرەکانی دادپەروەری کۆمەڵـایەتی، بۆ هاونیشتیمانیان جێ بەجێ بکـــــات.

* ئابووریناس