كەمال محەمەد: هاوڵاتی لە نێوان دیموكراسیەت و سیستەمی دیسپۆتیزمیدا.

کەمال محەمەد

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

دیموكراسی وەك دەستەواژەیەكی كۆنی یۆنانی سەدەی پێنجەمی پێش زاینییە، دیموكراسی واتە رەخساندنی بواری لێبوردەیی و فرەلایەنی و پێكەوە ژیان بە پێی بنەما دیموكراسییەكان. دیموكراسی واتە پاراستنی ماف و ئازادییەكانی تاك و كۆ لەژێر سایەی دەسەڵاتی یاسادا. لەدیموكراسی و فەرمانڕەوای گەلدا هەمو بارودۆخە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەكان لەبەرچاو دەگیرێت تاكو چارەنوس و مافەكانی خۆیان تێدا بەرقەرار بچەسپێنن.
دیموكراسی واتە هێنانە كایەی یەكسانی گشتی لە ڕێگەی یاسا بەسزادان و ڕای گشتیش بەلێپێچینەوە بەمەرجێك یاساكان هاوسەنگی لەنێوان بەرژەوەندییە كەسی و گشتییەكاندا دروست بكات لە پێناو ئەوەی ماف و بەرپرسیارێتی وون نەبێت و بەرژەوەندی دەسەڵات لەگەڵ بەرژەوەندی تاكەكەس و گەلدا بگونجێت. لەسیستەمی دیموكراسی كۆمەڵگای سیاسی رێكخراوتر ئەبێت و، مرۆڤ و هێزە مەعنەوییەكانی بەرەو ئاستێكی یەكسان و باڵاتر ئەبات و، كۆمەڵگاش لەچاوچنۆكی ئێرادە تایبەتییەكانی پارێزراوتر ئەكات. ئەمەش وادەكات دەسەڵات لە سیستەمە دیموكراسییەكەدا دوچاریی هەڵە نەبێت و سەرچاوەی خۆی لەگەلەوە وەربگرێت و لەروی پێناسەو ناوەرۆكیشەوە تەنها مەبەستی بەرژەوەندی گشتی بێت.
لەسیستەمی دیسپۆتیزمیدا كەسەرچاوەكەی بۆ دوهەزار ساڵ پێشتر ئەگەرێتەوە، دەسەڵاتەكان لەدەست چەند كەسانێكدایەو كە بەرژەوەندییەكانیان وای خواستوە كە گەل پابەندی ئەو یاسایانە بكەن كە خۆیان دای ئەڕێژن و، هەر خۆشیان لەسەرو ئەو یاسانەوە بڕیاری لەسەر ئەدەن. واتە لە سیستەمی دیسپۆتیزمیدا هێزی جێبەجێكردن و بریار لەسەر كارپێكردنی یاساكان لەگەڵ ئیرادەی گشتیدا یەكناگرێتەوە.
لەهەرێمی كوردستان سیستەمی دیسپۆتیزمی وای كردوە كە بابەتی یاسا گشتی نەبێت و دور نەبێت لە خواستی حیزب و بنەماڵەكان، ئەمەش وایكردوە چەمكی چاكەو یەكسانی و خۆشگوزەرانی نەهێنێتە نێو كۆمەڵگاو سیستەمێكی دیموكراسی،كە ئەركی بریتی بێت لە مافە سروشتی و یاساییەكان. لەم هەرێمەی ئێمە تاهەنوكە دەرفەت بە تاك و كۆمەڵگا نەدراوە تاوەكو لەپرۆسەیەكی دیموكراسی وەك هەڵبژاردندا بەر بەم فشارو سیستەمە مەترسیدارەدا بگرێت كە وایكردوە یاساكان تەعبیر نەبێت لە ئیرادەی گشتی. لەم سیستەمە دیسپۆتیزمییەی لێرەدا هەیە دادگاو دادوەرەكان بون بە ئامرازێك بۆ بەرەنگاربونەوەی ئازادی و دادپەروەری هاوڵاتیان نەوەك بەرەنگاربونەوەی ئەو ستەمكاری و قۆرخكارییەی كە حیزب و بنەماڵەكان دروستیان كردوە.
یەكێك لە هۆكارەكانی بەردەوامی سیستەمە دیسپۆتیزمییەكە نەبونی ئۆپۆزسیۆنێكی كارامەو خاوەن مۆڕاڵی سیاسییە كاتێك بەشداریكردنی هاوڵاتیان لەپرۆسەی دەنگدانی گشتیدا ئەكەنە ئامرازێك بۆ بەشداریكردن لەدەسەڵاتی گشتی، بەڵام لە چوارچێوەی سیستەمە دیسپۆتیزمییەكە ئەمەش لەڕێگەی گۆڕینەوەی ماف و ئازادییەكانی كۆمەڵگا بە دەسەڵات، بۆیە گەشەنەكردنی عەقل و فیكری ئێمە هاوكاتە بۆ بەردەوامی ئەم سیستەمە دیسپۆتیزمییەو و ئەم جۆرە لە ئۆپۆزسیۆنانەی كە بەردەوام ڕێیان لە گۆڕانكاری و بواری مومارەسەكردنی ئازادییە راستییەكانیان گرتوەو نەیانتوانیوە ببنە دەسەڵاتێك كە سنور بۆ ئەم سیستەم و دەسەڵاتە دابنێن.