عەبدولکەریم شێخانی: كاری لەپێشینەو لە پێشینەتر, ئەرێ وێرگول چییە ؟ بەشی دووەم.
من لەجیاتی ئەوەی پێشەکی بۆ ئەو زنجیرە نووسینە بنووسم, بڕیارم کۆتایی بۆ بنووسم.
گومان لەوەدا نییە کە مامۆستا شکور مستەفاى خوا لێ خۆشبوو پیاوێکی بە توانا و زمانزانێکی هەرە لێهاتوو بوو و جگە لە کوردی ,عەڕەبی و تورکی و فارسیشی باش دەزانی و ئەمەش لە و کتێبانەی وەریگێڕاون بە ئاشکرا دیارە . بەڵام مامۆستا وەک هەموو کەسێکی دیکەى وەک من و تۆ و خەڵکێکی دیکە هەست و سۆزی هەیە دەشێ هەندێک شتی پێ خۆش بێ و هەندێکی دیکەى بەدڵ نەبێ . بۆ ڕوون کردنەوەی زیاتری قسەکانم, ناچارم کەمێک بگەڕێمەوە بۆ دواوە , بۆ چەند ساڵیک لەمەوبەر و دەڵێم لە مرۆڤایەتی و دۆستایەتیی ئێوە بێ بەری بم ئەگەر لە گێڕانەوەی ئەو ڕووداوانە درۆم کردبـێ یان لە ڕاسـتی و دروستی لام دابێ . مامۆستای شکوری خوا لێ خۆشبوو بە قسەی من لە مامۆستایەتی ناکەوێ , بەڵام دەلێم ئەوەی دەیگێڕمەوە و لەگەڵ من ڕووی داوە هیچ گلەییم نییە بە تایبەتی کە ئەو ئێستا چووەتە جێی حەقی خۆی و هەزار ڕەحمەتی لێ بێ و گەردەنی هەزار جار خۆش وئازاد بێ .
واتێ بگەم ساڵێ یەکەم و دووەمی حەفتاکانی سەدەی ڕابووردوو بوو , کتێبێکی تازەی ( قواعیدى عەڕەبی ) بۆ قوتابخانەکانی کوردستان دانرا کە جیابوو لەوەى قوتابییانی عەڕەب دەیانخوێند و مامۆستا شکور ئەندامی لیژنەی دانانی ئەو کتێبە بوو. من ئەو سەردەمە ( 1973ـــ 1969) لە بەڕیوەبەرایەتیی پەروەردەی سلێمانی دانرابووم بە ( تنسیب) لە هۆبەیەک کە تازە کرابووەوە بە ناوى ( المناهج والکتب ـــ بەرنامەو کتێب) و هەر شتێک پەیوەندیی بە بەرنامەی خوێندنەوە بایە , ئەوا دەهات بۆ لای ئێمە . ئەو ماوەیە من و مامۆستا ( صدیق شێخ محمود ) کە لەسایەى خواوە ئێستا لەژیاندا ماوە و نێوانمان زۆر برایانەیە, لەو هۆبەیە کارمان دەکرد و زۆریش بەیەکەوە سازا بووین.
مامۆستایانی سەرەتایی , کە ئێستا بۆتە بنەڕەتی, لێکدا لێکدا نووسراویان دەنووسی لەبارەی گرانیی بابەتەکانی ئەو کتێبە کە بۆ منداڵی کورد زۆر قورسە. مامۆستا سامی بەڕێوەبەری پەروەردە لیژنەیەکی پێک هێنا لە ( شێخ رۆوف قەرەداغی کە دەرچووى بەشی عەڕەبی بوو و ست سعدیة چەلەبی کە ئەویش هەر دەرچووى زمانی عەڕەبی بوو و نجاح توفیق مامۆستاى سەرەتایی بوو ومنیش . دواى تاوتوێ کردنی ئەو ڕەخنە و پێشنیازانەی مامۆستایان کە هاتبوون , کاری لیژنەکە لە چەند خاڵێک چڕ بووەوە . شێخ رۆوفی خوا لێ خۆشبوو بەمنی گوت : تۆ ڕاپۆڕتی کۆتایی لێژنەکە بنووسە . منیش پیکەنیم و گوتم: یاشێخ تۆ و سعدیەخان هەردووکتان تایبەتمەندی زمانی عەڕەبین و کاک نجاحیش هیچی لە ئێوە کەمتر نییە . گوتی : حەز دەکەم تۆ ڕاپۆڕتەکە بنووسی . پاش ئەوەی ڕاپۆرتەکەم نووسی خستمە بەردەمیان و هەموویان بەدڵیان بوو . لە بەشێکی ڕاپۆڕتەکە نووسیبووم : ( و یبدو من کل هذا أن أی تربوی کوردی لم یستشر فی هذا الموضوع و خاصة معلمو المدارس الإبتدائیة لأنهم أولی بغیرهم من الإستشارة والإستئناس برأیهم کونهم یعانون من تدریس لغة غریبة عن التلامیذ ) .
من نەمزانی بەشداریم لەو لیژنەیە و نووسینی ئەو ڕاپۆڕتە قوڕم بۆ دەگرێتەوە , چونکە دواى ماوەیەک مامۆستا شکور هات بۆ بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەی سلێمانی و لە ژووری جێگری بەڕێوەبەری پەروەردە ( خوا لێ خۆشبوو فۆاد عزة ) , بەڕووی دادامەوە کە نووسیومە ( أى تربوی کوردی لم یستشر فی هذا الموضوع ) گوتی باشە ئەى من ( تربوی کوردی ) نیم و قسەیەکی دیکەشی کرد من نایڵێم . نازانم چۆن ئەوەی پێ گەییبووەوە , گوتم مامۆستای بەڕێز تۆ ( تربوی کوردی ) , بەڵام ئەوەی دێتە بەر دەستی مامۆستای سەرەتایی منداڵێکە کوردی بە تەواوی نازانێ و مامۆستای سەرەتایی گیانی دەردەچێ هەتا فێری پیتە عەڕەبییەکانی دەکات .
من وامزانێ شتەکە لێرە کۆتایی دێ , بەڵام وا دەرنەچوو . دواى ماوەیەک جارێکی دیکە سەری لە سلێمانی دایەوەو هاتە ژوورەکەی ئێمە بەو پێیەی مامۆستا شێخ صدیقی هاوڕێمی دەناسی , تەواوێک دانیشت و دوای ئەوە لەگەڵ کاک صدیق ڕۆیشتن . بۆ بەیانی کاک صدیق گوتی مامۆستا شکور داوای لێ کردووم ناوی چەند کەسێکی بدەمێ لەوانەی دەسەڵاتیان بەسەر وەرگێڕاندا دەشکێ و من خۆم و خۆت و چەند کەسێکم نووسیوە و ئەگەر تۆش کەسێکی دیکە دەناسی ناوەکانیانم بدەیە و با بیکەم بە لیستێک . منیش هەندێک ناوم دایە . مامۆستا گەڕایەوە بەغدا , دوای ماوەیەک ناوی چەند لێژنەیەک هات کە دانرابوون بۆ وەرگێڕان و ناوی هەموو ئەوانەی تێدا بوو کە من دەستنیشانم کردبوون , بەڵام ناوی من لە هیچ لیژنەیەکدا نەبوو و هەتا مامۆستا لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی خوێندنی کوردی بوو من پەڕاوێز خرابووم , بەڵام کە مامۆستا گوێزرایەوە بۆ کۆڕی زانیاری کوردی , بە هەوڵی هەندێک دۆست ئەو تارمایی قەدەغە کردنەم لەسەر لاچوو و ئیدی کتێبی زۆرم بەسەردا باری . دووبارەی دەکەمەوە و دەڵێم لەمرۆڤایەتی بێ بەری بم دۆستایەتیی ئێوەم لێ حەرام بێ ئەگەر درۆم کردبێ و ئەوەی دەینووسم کاردانەوەیەکی نەرێیانە نییە بەرانبەر مامۆستای خوا لێ خۆشبوو , بەڵکو منیش ڕاو بۆچوونی خۆم دەربڕیوە و ئاماژە بۆ ڕای ئەو دەکەم و منیش قسەی خۆم هەیە و ئێوە سەر پشک بن و ڕای خۆتان دەربڕن .
کە مامۆستا شکوری خوا لێ خۆشبوو هاتە هەولێر , پێشوازییەکی گەرمی لێ کرا کە شایانی بوو و ڕیزە گۆشەیەکی لە ڕۆژنامەی برایەتیی بەڕێز نووسی بە ناوى
با بە سەبکی کوردی بنووسین کە هەموویانم لای خۆم پاراستبوو و ئێستا بۆم نادۆزرێنەوە . من ڕەنگە لەگەڵ هەندێکیان بووبم , بەڵام تێ بینیشم لەسەر هەندێکیان هەبووبێ و منیش ئەو ئازادییەم هەیە کە ڕای خۆم دەربڕم با مامۆستاش نەبم , بەڵام خۆ منیش وەک ئەو و هەموو خەڵکی دیکە مرۆڤم . جارێکیش بەبۆنەی یادی دامەزرانی یەکێتیی نووسەرانی کورد , پێم وایە شوباتی ساڵی 1996 بوو , هەندێک قسەى کرد و گوتی نانبدە لە ناندەر ڕاستترە . ناندەر لە ( نان) و ( دەر ) کەناوی بکەر( اسم فاعل ) نانە و لە یەکێک لە گوتارەکانی پێشووم ئاماژەم بەوە کردووە کە ناوێکی لێکدراوە . لە زمانی عەڕەبی ( مشتقات ) هەیە کە لە ( فعل ) وەردەگیرێ وەک ( اسم فاعل , اسم مفعول , صفة مشبهة , صیغة مبالغة و گەلێکی دیکە) کەنامەوێ سەرێ ئێوەى پێ بێشێنم . بۆ نموونە ( رازق ) کە ناوی بکەرە(اسم فاعل) واتە ناندەر , بەڵام ( رزاق ) ( صغة مبالغة) یە واتە زۆر ناندەرە. ڕەنگە مەبەستى مامۆستا ئەوە بووبێ و کاریگەری زمانە عەڕەبییەکەى بەسەرەوە بێ . دوای ئەوە ئێمە وشەی دیکەمان هەیە وەکو ( ڕەنجدەر , هەوڵدەر , پیشاندەر ) , ئایا دەکرێ ئەوانیش وەکو ناندەر مامەڵەیان لەگەڵ بکرێ ؟ ئینجا , بە داوای لێ بوردنەوە گاندەر و قووندەر چ لێ بکەین ؟ هەروەها لەسەر پێش خستنی ئاوەڵناو , ئەو دێرزەمانی بە نموونە هێنابووەوە , واتە زەمانی کۆن و گوتبووى ئەمە هەڵەیە و دەبێ بگوترێ لە زەمانی زوویەوە , یان زووەوە و ئاماژەى بەوە کردبوو کە ئەم جۆرە داڕشتنە تورکییە فەرمایشتەکانی مامۆستا شکور لەبەر ئەوەى تورکییەکی باش دەزانێت و شارەزاییەکی باشى لەو زمانەدا هەیە کە چاوی بەو لێک چوونە کەوتووە پێی وایە کە کوردی کەوتۆتە بەر کاریگەریی زمانی تورکی . من پێم وایە ئەو ڕایە ڕاست نییە , چونکە کورد لەم ناوچەیە لە تورک کۆنترە , بۆیە ئەو ڕایەم پێ ڕاست نییە و دواى ئەوە بۆنەڵێین کوردیی کاریگەریی لەسەر زمانی تورکی هەبووە ؟ پێش کەوتنی ئاوەڵناو و دواکەوتنی ناو و دروست بوونی وشەی ڵێکدراو لە زمانی کوردی زۆر ئاساییە و تورکیش لەم ڕووەوە چاوى لە ئێمە کردووە , یان ئەوانیش وەکو ئێمەیان کردووە . بۆ نموونە تورک دەڵێت : گویزاڵ قز ( جوانە کچ ) . بەیوگ قارداش ( گەورە برا , یان برا گەورە ) .
ئەمە سەبارەت بە ناو و ئاوەڵناو , سەبارەت بە ( مضاف و مضاف الیە ) یش ئەوان هەر ئەو جێگۆڕکێیە دەکەن , وەکو ( کرکوک کبابی, واتە کەبابی کەرکوک , مال مدیری , واتە مدیر مال ) .
ئینجا دەڵێم ئەگەر ئێمە لەم ڕووە چاومان لە تورکان کردبێ , دەبێ ئینگلیزیش چاویان لە تورکان کردبێ چونکە ئەوانیش زۆر جار ئاوەڵناو پێش ناو دەخەن و دەڵێن ( goldenapple ,redstar . bluesky ). بەرپرسێکی گەورەی وەزاڕەتی دەرەوەی ئەمریکا ناوى ( redman ) بوو . هەروەها یەکێک لە دیپلوماتکارەکانی ئینگلیز ناوى ( whitehead ) بوو , و حاکمى قوبروس پێش ئەوەى سەربەخۆیی خۆی وەدەست بێنێ ناوى میستەر ( hugefoot ) بوو . وەکو دەبینی ئەمانە هەموو ئاوەڵناون پێش ناو کەوتوون . من ئەم تێ بینییانەم خۆم نووسى و بە ڕێکەوت تووشی کاک زاهیر ڕۆژبەیانی بووم و گوتم وەڵامی مامۆستا شکورم داوەتەوە . گوتی زۆر باشە بۆمانی بنێرە و منیش ناردم و گوتارەکە تایپیش کرا , بەڵام لەبەر هەر هۆیەک بێ بڵاو نەکرایەوە و تەنانەت کاک زاهیر گوتی لە لوولەی شووشەکە قورگیت گرتووە . سەرەتا زۆرم پێ ناخۆش بوو , بەڵام دوایی زۆر سوپاسم کردن کە بۆیان بڵاو نەکردمەوە , چونکە ئەوسا کەمێک پەلەم کردبوو , بەڵام دوایی , گوتارەکە هەندێک پەلی دیکەی لێ بووە وە کە زووتر باسم نەکردبوون و ئێستا لێرە لێیان دەدوێم و هیوام وایە کە لەم نووسینەدا شتێکی بە سوودم باس کردبێ و لە هەردوو حاڵەتەکەدا , بەدڵتان بێ , یان بەدڵتان نەبێ , ئەگەر بەریشمى دابەنەوە هەر سوپاستان دەکەم . تکایە چاوەڕوانی بابەتی دیکە بن . لە کۆتاییدا دەڵێم ئەم گوتارەم لە ساڵی 1998 نووسیوە و بڵاوم نەکردۆتەوە و لێم یزر بوو بوو و بەم دواییانە دۆزیمەوە و بەزنجیرە لێرە بڵاوم کردەوە . بۆ ئینگلیزییەکانیش لەبەر ئەوەى شارەزایی تەواوم نییە نەمتوانی یەکەم پیتى ناوەکان بە ( کەپیتەڵ ) بنووسم داواى لێ بوردن دەکەم .
- بابەتەکانی تری عەبدولکەریم شێخانی
عەبدولکەریم شێخانی: خرتکەو پرتکە – بەشی چل و نۆ.
-عەبدولکەریم شێخانی: خرتکەو پرتکە – بەشی چل و هەشت.
-عەبدولکەریم شێخانی: خرتکەو پرتکە – بەشی چل و حەوت.
- All Posts