بەختیار نامیق و سەرکەوتی جیهاز: جیهان لەبەردەم شەڕەکانی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکاندا.

بەختیار شارەزوری

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئەگەر قۆناغەکانی ململانێ و شەڕەکانی جیهان بە چەند قۆناغێک پۆلێن بکەین، ئەوا دوای هەردو شەڕی جیهانی و شەڕەکانی تر و شەڕی سارد، جیهان کەوتوەتە بەردەم کۆمەڵێ شەڕی ترەوە کە دەکاتە پێشکەوتنی تەکنەلۆجیای سەربازی شەڕی ناوکی و بایۆلۆجی کە دەتوانین بڵێین ململانێکان و شەڕە وردەکان و نمایشە سەربازییەکان ئەوەمان پێ دەڵێن کە جیهان لەبەردەم سێ هۆکاری شەڕی زۆر پێشکەتو وێرانکەردان، ئەوانیش شەڕی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکانە، لە پەنای ئەمانەدا بونی چەکی ئەتۆمی کە بە پلەی سەرەکی دێت یەکێکە لەو ململانێیانەی کە وڵاتان هەوڵی بەدەست هێنانی دەدەن و فۆکسی سەرەکی لەسەر دەست گەشتنە بە چەکی ناوەکی، ئەگەرچی ئەم چەکە تا ئاستێک ڕێککەوتنێکی جیهانی لەسەرە نەهێڵن هەندێ وڵات جگە لە بواری پزیشکی دەستیان بگات بە چەکی ئەتۆمی، بەڵام لە پەنای ئەمەدا دەست گەشتن بە هۆکارەکانی شەڕی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکان تا ئێستا هیچ ڕێککەوتنێکی جیهانی لەسەر نیە کە بتوانرێ وەک ڕێنماییەکان و بەرگرتنەکانی چەکی ناوەکی ڕێ لەم چەکانە بگیرێت، ئەمە دەکاتە ئەوەی لەبەردەم گۆڕانکاری و پێشکەوتنی درۆنەکان و شەڕی سایبەر و ئەگەری زیاتری شەڕی بایۆلۆجی جیهان بە دۆخێکی ترسناکدا تێدەپەڕێ ، کە دەکرێت هەمو وڵاتانی دنیا لەسەر مێزی گفتوگۆ و ترسی هاوبەش کۆبکاتەوە.

لێرەوە دەتوانین یەک بە یەک قسەی سەرەتایی لەسەر بکەین:
شەڕی بایۆلۆجی
ئەگەر چی ئەم جۆرە شەڕە ماڵوێرانکەر دەبێت بۆ ئەو وڵاتەی کە هەڵدەسێت پێ ی خۆشی دەگرێتەوە، بەڵام جیهان لەبەردەم هەڵکشانی ململانێ و بەرکەوتنی بەرژەوەندیەکاندا بەدەر نیە لەم ترسە، یەکەم شەڕی بایۆلۆجی مەغۆلەکان پێ ی هەڵسان کاتێک سەربازەکانیان توشی تاعون بون لاشەکانیان فڕێ دایە ناو شاری دوژمنەکانیان و لەوێوە بە هۆی مشکی سەر لاشەکان تاعون بڵاو بویەوە و هەمو جیهانی گرتەوە و ناسرا بە تاعونی ڕەش، لە ئێستادا جیهان بە ترسەوە چاودێری شەڕی بایۆلۆجی دەکات بە تایبەت ململانێ ی نێوان چین و ئەمریکا لە دوای بڵاو بونەوەی سارس و کۆرۆنا، ئەگەر چی چین و ئەمریکا یەکتر تاوانبار دەکەن بەڵام هێشتا جیهان دوای کۆرۆنا بەدەر نیە لە هەڕەشەی جۆرەکانی تری شەڕی بایۆلۆجی بەتایبەت ئەگەر گروپە ئیرهابیەکان دەستیان بگاتە ڤایرۆسەکان و بڵاوبونەوەیان ، وەک ئەوەی ئەیمیەن زەواهیری لە چاوپێکەوتنێکیدا دەڵێ چەند ملێون دۆلارێکت پێ بێت دەتوانی لە بازاڕی ڕەشی ئاسیا ڤایرۆسی بایۆلۆجیت دەست بکەوێ، ئەم بازاڕی ڕەشانە کە بە جۆرێک زل هێزەکانی بە قاچاخ تێدایە ئەگەری هەڕەشەی گەورەن لە داهاتوی جیهان ، ئالێرەوە ململانێکانی چین و ئەمریکا و ئەگەری شەڕی بایۆلۆجی ئامادەیە کە لە کۆڤید 19 دەدا یەکتریان تاوانبار دەکرد ئەگەری ئەوەی هەیە جارێکی تر جیهان توشی نەخۆشیەکی تری وەک تاعونی ڕەش بکاتەوە ، بۆیە بونی سیستەمێکی تەندروست لەهەر وڵاتێکدا بونی بەرگریە بەرامبەر بە ئەگەری شەڕی بایۆلۆجی و بڵاوبونەوەی ڤایرۆس.

شەڕی سایبەر
شەڕی سایبەر کە بەشەڕی نێوان کۆمپیتەرەکان ناسراوە یەکێکە لەو شەڕانی کە لە ئێستادا بوە بە ئەولەویەتی ململانێی نێوان ئەمریکا و چین و ڕوسیا، ئەم هاککەرانە لە ڕێی ئەنتەرنێت و کۆدەکانەوە هێرش دەکەنە سەر یەکتر و کۆنتڕۆڵی بەرامبەریان دەکەن بە شێوەیەک دەتوانن سیستەمی بانکی و تەکنەلۆجیا پێشکەوتوەکانی وڵاتانی بەرامبەر بوەستێنن یان کۆنتڕۆڵی بکەن، لە ئێستادا شەڕی سایبەر لە ئەولەویەتی شەڕی ئەمریکایە بەرامبەر نەیارەکانی وەک چین و ڕوسیا و ئێران، تا ئەو ئاستەی سوپای سایبەریان دامەزراندوە کە کار لەسەر درۆنەکان و کۆدەکان دەکات، ئەمریکا لە زاری بایدنەوە ڕوبەڕوبونەوەی شەڕی سایبەری ڕاگەیاند، ئەوەی پێشتر بە جەنگی ئەستێرەکان ناوزەند دەکرا تا ئاستێک سەرەتاکانی دەرکەوتوە ئەویش لەبەر ئەوەی سایبەرپێویستی بە تێچوی زۆر نیە تەنها شەڕی نێوان کۆمپیترەکانە لە ڕێگەی ئەنتەرنێتەوە ئەوەی پێویستی پێیەتی تەنها عەقڵە و ئەزمون و دۆزینەوەی دەروازەکانی کۆدی بەرامبەرە ، چی تر ئەم شەڕە لە شەڕی وشکانی و دەریایی و ئاسمانیەوە دەگواسترێتەوە بۆ شەڕی ئاسمانە بەرزاکان بە شەر نەوەی پێنجەم دادەنرێت، سایبەر زۆربەی بوارەکانی شەڕ و ململانێ دەگرێتەوە لە ئێستادا تورکیا و ئێران دو دەوڵەتن خاوەنی سوپای سایبەرن و پەرەی پێ دەدەن، خۆ ئەگەر کوردیش کاری لەسەر بکات ئەوا دەتوانێ لە داهاتودا بچێتە ناو شەڕی سایبەرەوە بەتایبەت لە ئێستادا عێراق خەریکی بونیاد نانی سوپای سایبەرە.

شەڕی درۆنەکان
وردە وردە لە بونی سوپایەک کە قەبارەی گەورەی کلاسیکی هەبێت دەگۆڕدرێت بۆ سوپای پشکەوتوی تەکنەلۆجیای سەربازی لەگەڵ بونی شەڕی سایبەر و شەڕی درۆنەکان، بوەتە سەرەکی ترین تەکنەلۆجیا و وڵاتە زل هێزەکان زۆر بەخێرایی کار بۆ دروستکردنی درۆن لە بچوکترینەوە بۆ گەورەترین دەکەن، شەڕی ئێستا و ئەم بیست ساڵەی پێشتریش ناسرا بو بە شەڕی درۆنەکان کە ئەمریکا لە شەڕی ئەفغاستاندا بەکاری هێنا و دواترینیان تورکیایە لە لیبیا و قەرەباخ بەکاری هێنا، لێرەوە شەڕی درۆنەکان ئێستا بوە بە سەرەکی ترین هەواڵی هێڕش و ململانێکان، لە ڕوی بەرهەمهێنانی درۆنەکانەوە وڵاتە گەورەکان لە هوڵی فرۆشتنی ئەم درۆنانە بە هەمو جۆرەکانیەوە بە وڵاتاکانی تری دنیا، کە بوە بە سەرباسی میدیا جیهانیەکان، هەرێمی کوردستانیش بەردەوام لە بەردەم شەڕی درۆنەکاندایە و دەبێت هەرێم ببێتە خاوەن درۆن و سیستەمی بەرگری تەکنەلۆجیای پێشکەوتو بۆ بەرپەرچدانەوەی درۆنەکان ، بەڵام تا ئێستا نەک ناتوانێ ببێتە خاوەن درۆنەکان بەڵکو وەک پاشکۆی وڵاتانی ناوچەش لە هیچ هێرشێکی درۆن ناپارێزرێ و بگرە بوە بە شوێنی بەریەککەوتنی درۆنەکانی وڵاتانی دژ بە یەک لەم ناوچانەدا، ئەگەری ترسی زیاتری هەیە بە تایبەت کە درۆن بکەوێتە دەستی گروپە ئیرهابیەکانەوە.

کۆتایی
جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمو شوێنێکی ئەم دنیایە لەئەگەری بونی هەر یەک لە شەڕەکانی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکان بەدەر نابێت، جا کەوتوەتە سەر دامەزراوەیی و بونی سوپایەکی تەکنەلۆجی و تەندروستیەکی بەهێزی خۆپارێزی بۆ مانەوە و بەردەوامی دانی خۆی لەبەرامبەر ئەم شەڕانەدا، بە گشتی جیهان لەبەردەم جۆرێکی ترە لە پێشکەوتن و جۆری شەڕی ماڵویرانکەر کە ڕەسمی بیرۆکەی دەوڵەت و کۆمەڵگاش دەگۆڕێ.