رەزا شـوان: پیـرۆزبێـت رۆژی جـیهـانی مامۆسـتایـان.
مامۆستایان بەنـرخترین و گەورەترین ژیـرخـانی فـێرکاری و پەروەرەدەیی رۆشـنبیرین.
پیشەی مامۆسـتایی لە جیهانـدا، پیـرۆزتـرین پیشـەیە و بە دایـکی هەمـوو پیشەکـانی تر دادەنرێـت. مامۆسـتایـان خـاوەنی پیـرۆزتـرین پـەیـامن و مـژدەبـەخـشـن بۆ هـێنانـەدیی ژیـانـێکی بـاشـتر و داهـاتـوویـەکی گـەشـتر و جـیهـانـێکی ئـاسـوودەتـر. مامـۆسـتایـانی سەرکـەوتـوو کۆڵـەکـەکـانی بنیـاتنـانی فـێرکـردن و پەروەردەکـردنێـکی سەرکـەوتـوون.
(جـبران خەلیـل جـبران) دەڵێـت:” نیشـتمانەکـان لەسەر شـانی سێ کەس بنیاتدەنـرێـن: مامۆستا پەروەردەی دەکات، جووتیار خۆراکی بۆ دابین دەکات، سەربـاز دەیپارێزێت”.
لـەم پێودانـگەوە، ئەوە دەزانـین کە مامۆسـتایان چی ئەرکـێکی قـورس و پیـرۆز و چی بەرپـرسیارێـتیەکی هەسـتیار و گـرنـگ و چـارەنـووسـازیـان لە ئەسـتۆگـرتـوون. هـەر هەڵـەکـردنێک لە فـیرکـردن و پەروەردەکـردنی قـوتابییەکـانیانـدا، دەشێ کـارەساتـێکی نەخـوازراوی لێبکەوێتـەوە و راستکـردنەوەی زۆر ئاسان نابێت و زۆری تێـدەچـێت.
(ئەلیـزابێـت مـاخ) دەڵێـت:”لە کـاتی ئەنجامـدانی پەروەردەکـردنی منـداڵەکانمانـدا، هەر هـەڵـەیـەک بکـەیـن، دەبێـتە هـۆی دۆڕانـدنی جەنـگـێک، کە لە پێـناوی داهـاتـوویەکی باشـتردا دەسـتمان پێ کـردووە “.
لە ساڵی (١٩٩٤) ەوە، هەموو ساڵـێک لە رۆژی(٥/ ئوکتۆبەر) کە بە (رۆژی جـیهـانی مامۆستایان) دانراوە، بەم بۆنەیەوە لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا، بە گەرمی پیـرۆزبایی لە مامۆستایان دەکەن و گوڵیان پێشکەش دەکەن. لە قوتابخانەکان و لە شوێنانی تریشدا ئاهەنگی خۆشی و چەندین چالاکی هەمەجۆرە و هـۆنراوە و پەخشان پێشکەش دەکرین، هەر لەم رۆژدا، کۆمەڵێک لە مامۆستایانی لێهاتوو خەڵات دەکرێن. ئەم یادەش رێکەوتی راگەیاندن و واژۆکردنـی ئـەو راسپاردانـەن، کـە رێکـخـراوی نەتــەوە یـەکگـرتـووەکـان (یۆنسکـۆ) بۆ پەروەردە و زانیاری و رۆشنبیری، بە هـاوبەش لەگەڵ رێکخراوی کـاری نێودەوڵـەتی (ئیدیۆکشن ئینتەرناشیۆناڵ) دا، کەلە کۆنگرەی (پـاریس) دا، هـاوهەڵوێست بـوون لە راگەیانـدنی کۆمەڵێک راسپاردە. لە پێـناوی ئـاوڕدانـەوە و بایەخـدانی پێویست بە پیشەی مامۆستایی و بە وانە وتنەوە. بۆ باشکردنی باردۆخی مامۆستایان و پارستنی مافەکانیان لە هەموو جیهانـدا. چونکە فـێرکردنێکی باش و پەروەردەکـردنێکی دروست، هـیوا و مـژدەبەخـشی ژیـانـێکی باشـتر و خۆشـتر و داهاتـوویەکی گەشتـر و شیاوتـرن.
لە کۆنگـرەی پێنجـەمی نێـودەوڵـەتی بۆ پـەروەردە، کە لە ساڵی (١٩٦٦) دا، لە شـاری (جنـێڤ) لە سویسرا بەسـترا، لەسەر رۆشنایی راسپاردەکەی (یۆنسـکۆ) و (ئیدیۆکـشن ئینتەرناشیۆناڵ) یەکێک لە بڕیـارە گرنگەکـانی ئەم کۆنـگرەیە ئەوەبوو، کە بۆ یەکەمین جار بڕیـاری ئەوەیـان دا، کە رۆژی (٥/ ئوکتۆبەر)ی هەموو ساڵێک، بکـرێت بە رۆژی مامۆسـتایان لە هەمـوو جیـهاندا، بە نـاوی (رۆژی جیهـانی مامۆسـتایان). بـۆ یەکـەمین جاریش لە (٥/ ئوکتۆبـەر/١٩٩٤) دا، بە فـەرمی لە زیاتـر لە (١٢٥) وڵات لە جیهاندا، بەم بۆنەیەوە چالاکی و ئاهـەنگی شیاویان سزاکـرد. لەو ساڵـەوە تا ئەمـڕۆ، لەم رۆژ و مانـگەی هەمـوو ساڵـێکـدا، بە ئـەوپـەڕی رێـزەوە، یـادی ساڵـڕۆژی (رۆژی جـیهـانی مامۆستایان) کردۆتەوە. مەبەستـیش لەم یـادکـردنـەوەیە، دانــان و پێـزانینە، بۆ رۆڵی گـرنگ و بە قـوربانیـدانی مامۆسـتایان و بە پیـرۆزی پیـشـە و پەیـامەکـەیان.
رۆژی جیهـانی مامۆستایان لە هەموو وڵاتـانی جـیهانـدا، لە هەمـان رۆژدا ناکرێـت. لە هەندێ وڵاتـدا. لە رۆژان و مانگی تردا دەکرێن. رەنگە ئەو رۆژانەیان هەڵبژاردووبێت کە پەیوەنـدییـان، بە رۆژی تایبەتمەنـدی مامۆستاکـانیان یا نیشتمانەکانیانەوە هـەبێت.
مامۆستایان بە دڵسۆزی و لەخۆبووردن و ماندووبوونەوە خـزمەت دەکەن، بێ ئەوەی چـاوەڕوانی سوپاس و هیـچ پاداشـتێک بن. لە هـەموو وڵاتانـدا، مامۆستایـانن بـەردی بناغـە و کۆڵـەکەکانی شارسـتانی و پێـشکەوتـن و داهـێـنان و گـۆڕانـکارین. رابـەر و چـرای گـەشی رووناکـردنەوەی شـەوەزەنـگی تاریکـین. مـۆم ئاسـایی دەسـووتـێن بۆ ئـەوەی رێی سەرکـەوتـن و پێشکەوتـن و داهــاتـوو بـۆ رۆڵـەکـانی نیشـتمانەکـانیـان رووناک بکەنەوە. مامۆستایان هـەنگ ئاسایین و شیلەی گوڵانـی زانیاری و زانسـتی دەمـژن و هـەنـگـوێنی زانیـاریمان پێشـکەش دەکـەن. مامۆسـتایـان هـێـندە رێـزدار و شکۆدارن و پایەبەرزن، تا ئەو رادەیەی کە بە میراتگر و بە جێگـرەوەی پێغەمـبەران ناوزەنـد کراون. میری شاعـیرانی عەرەب (ئەحمەد شەوقی) کە (بە رەچەڵەک کوردە) دەڵێ:”هەڵسە بۆ مامۆستا شکۆدارییە.. هـێندەی نەمابوو مامۆستا ببێت بە پەیامبەر”
مامۆستایان لە مێژووی هەر نەتەوەیەکدا رۆڵێکی گرنگ و کارتێکەریان هەیە. چونکه مامۆسـتایان نـەوە لە دوای نـەوە پێـدەگەیـەنن. هـێـمایەکـن لە هـێماکانی پێشکـەوتن و شارستانی. گەر گەلان شانازی بە زانا و دانا و بیرمەند و بلیمەت و داهێنەرەکانیانەوە بکەن، دەبێ ئەوە بزانن کە هەموو ئەم هەڵکەوتووانە لە پێشا قوتابی مامۆستا بوونە.
ئێمەش لە پـڕێک، نەبـووینە بە کـچ و کوڕێـک. مامۆستایانی کوردپەروەری دڵسۆزمان فێری ئەلفوبێی کوردایەتی و کوردستان پەروەری و تێکۆشان و گەشبینی و هیوادارییان کـردین. هـۆشی ئێـمە زەوییـەکی بەیـار بـوو. مامۆستاکـان کـێڵایـان و تـۆوی زانسـت و زانیاریان لێ تۆوکرد. لە چی پایە و پۆستێکـدابین، هەمیشە قەرزاری مامۆستاکانمانین. پشکی شانازی بۆ دڵسۆزی و رەنج و ماندووبوونی ئەوان دەگەڕێتەوە. ئەوان رۆڵێکی گرنگـیان لە بنیاتنانی دروستکـردنی کەسێـتی ئێمـەدا بیـنی.
مامۆستایانی خۆشەویست، پێشمەرگە گیانبەخشەکانی گۆڕەبانی فێرکردن و پـەروەردە، ئێوە شایەنی ئەوپـەڕی سوپاس رێـز و پێـزانین. ئێوەن منـداڵانی گـەلەکەمـان بە باشی فـێردەکەن و بە دروستی پەروەردەیـان دەکەن. ئێوەی دایک و باوک و خوشک و بـرا ئاسایین، دەستی سۆز و خۆشەویستی و رێز بە سەر منداڵە چاوگەشەکانماندا دەهـێنن. ئێوە خۆشـەویستی و هـاوبەستەبـوون بۆ کوردسـتان و کورد لە لایان شیرینتر دەکەن. لە راستیدا ئێوەی مامۆستایانی دڵسۆز پارەیەکی دەگمەنن کە بە ئاسانی دەست ناکەون.
مامۆستایانی دڵسـۆز، ئەو منداڵە چاوگەشـانەی کە تـا دوێـنی قـوتـابی ئێـوە بـوون، لە ئەمـڕۆدا: مامـۆسـتان، نووسـەرن، هـونەرمەنـدن، پارێـزەرن، پزیشـکن، ئەنـدازیارن، بەڕێـوەبـەرن، تێکـۆشـەرن، رۆژنـامەنـووسن، راگەیـانـدنکـارن، چـالاکـوانـن،.. هـتد. ئەمـانە ئەو تـۆوانەن، کە ئێـوە تۆتـان کرد و پێیانتان گەیـانـد و هاتـوونـەتە بەرهـەم.
مامۆستایانی فـرە بەڕێـزمان، ئێوە شوێنێکی تایبەتیتان لە دڵماندا هەیە، خۆشەویستی و رێزمان بۆ ئێوە بێسنوورن. هەردەم لە یادتان ناکەین، هەرگـیز رێـز و خۆشـەویستیتان لە دڵماندا کـاڵ نابـنەوە. نەک تەنها لە رۆژی جیـهـانی مامۆستایان دا، بەڵکو لە هەموو رۆژەکـانی ساڵدا، رووخسـاری گـەش و شـیرینی ئـێوە لەبـەر چاومـانە. وشـە ناسـک و جوانەکـانتان، رێنماییە دروست و بەسوودەکانتان، زەردەخـەنە شیرینەکانتان، چـێژێکی تایبەتییان لە یادەوەرییەکانماندا هەن. لە ئێوەی دڵسۆزەوە فێری تێکۆشان و کوردایەتی و کوردستان پەروەری و گەشبینی و کۆڵنەدان و هـیوا و ئومیـدی سەرکـەوتـن بوویـن. لە ئێـوەوە فـێربـوویـن کە لە بـەردەم بـڕوا و متمانە بەخـۆبـوون و ئیرادەی پـۆڵایـین و خۆڕاگـری و کۆڵـنەدانـدا، بۆ گـەیشـتن بە هـیوا و ئاواتـەکـانمان، ئەستەم بوونی نیـیە.
مامۆسـتایـانی دڵسـۆز و کوردسـتان پـەروەر، وشــەی سوپـاس و سـتایـش شەرمـتان لـێدەکەن. چونکە ئێـوە زۆر لـەوە گـەورەتـر و جیـاوازتـر و شایستەتـرن، کە وشـە و رستەی شیرین، بتـوانن ببن بە پارسەنگ و هـاوسەنگی دڵسـۆزی و شـکـۆداریتـان.
مامۆستایانی کوردستان، زیادەڕۆیی ناکەم کە دەڵـێم بە راستی ئێوە جیاوازن. لـە کـاتی شـۆڕش و راپەڕینەکـانی کوردستانـدا، ئێـوە رابـەر و پێشـڕەو و پێـشەنگ بـوون، بـە دەستێکتان چەکی بەرگریتان هەڵگرتبوو، قـارەمانانە و سەرسەختانە لە سەنگەرەکانی پێشـەوەدا بەرگریتان لە خـاکی پیـرۆزی کوردستانمـان دەکرد. بە دەسـتەکەی تـریشتان پێنـووس و پەرتـووکتـان هـەڵگـرتبوون. لە دێیـەکان و لە پەنـای کێوە سەرکەشەکان و ئەشکەوتەکانی کوردستانـدا، منـداڵانی گەلەکەمانتان فـێری خوێندنەوە نووسـین دەکرد. فـێری چـڕینی سـروودی (ئـەی رەقـیب) و (دەمی راپـەڕینـە) تان دەکـرد. لە خـەبـاتی نهـێنی ناو شارەکـانـیشـدا، ئێـوە دینـەمـۆی هـانـدان و هـۆشیارکردنەوەی گەلەکەمـان بـوون. بە رۆژ شـانە تێکـۆشـەرەکـانی نـاو شـارەکـانتـان رێکـدەخـسـت. بـە شـەوانیـش سەرپـەرشتی چالاکییەکـانی دژ بە رژێـمی داگـیرکەرتـان دەکرد. ئێوە لە هەموو شۆڕش و راپەڕینەکانی کوردستاندا، سەری رم بـوون و پشـکی شـێری تێکـۆشـان و خـەبـات و گیـانبەخـشیـنـتان هـەبـوو. مـێژووتـان پـاکە و پـڕە لـە سـەروەری و لە شکـۆداری و لە هـەڵوێستی بەرز. ئێـوە لە شۆڕشەکانـدا پێـشـمەرگـەی هـەڵمەتبەری شـێر ئاسـایین. لە ئاشتیـشـدا هـەڵگـری چـڵە نێـرگـزی خۆشـەویسـتی و ئاشـتین. ئەمـە باوەڕتـان بـووە و باوەڕتانە و نەگـۆڕاون و ناگـۆڕێـن.
ئێـوە بەبێ مووچـە و بە نیـوە مووچـە و بچـارەگە مووچـە، خـۆڕاگـربـوون و بایکۆتی خوێندتـان نەکـرد و قـوتابخـانەکـانتان بەجێ نەهـێشت. بە کـوێـرەوەری و بە نەبـوونی درێـژەتـان بە خوێنـدن و بە پەیـامـە بەرز و پیـرۆزەکەتـان دا. بۆیـە لە هەمـوو کەسێ ویـژدان ئاسوودەتـرن. بەم خۆڕاگرییەتان، لاپەڕەیـەکی شکۆداری و سەروەریی ترتان لە مێـژووی مامـۆسـتایانی کوردسـتان تـۆمـارکرد. رێـز و پێـزانـین و خـۆشــەویسـتی راستیی گەلەکـەمـان بۆ ئێوەی مامۆستایانی دڵسۆزمان، بەرزتـرین میـدالیای پێزانین و رێـزلـێـنانە.
بە داخـەوە کە دەسەڵاتـدارنی سەرکوتکەری هـەردوو حـیزبی دەسەڵاتـدار لە هـەرێـمی کوردستانـدا. لە جیـاتی پاداشتکـردن و پێـزانین و سوپاس و رێـزلـێنان بۆ تێکـۆشان و خۆڕاگری و بۆ خزمەتی پیرۆزتـان. کەچی زۆر نامەردانە، بە شـەق و بە تێـڵا لێـدان و گـوللـەبـاران و بـە قـسەی سـووک و بـە جـوێـنی ناشـیریـن، وەڵامی مـافـەکـان و داوا رەواکانتانیان دایەوە. ئەمەش ئەوپەڕی بێڕەوشتی و ناپیاوییە. پەڵەیەکی قـیزەوەنیشە
بە تەوێـڵی دەسەڵاتی خۆسەپێـنی شکستخواردوو و هـیچ لەبـاری هەرێمی کوردستان.
رۆژی سێ شەممە (٥/ ئوکتۆبەر/٢٠٢١) یادی (٢٧) تەمین ساڵڕۆژی (رۆژی جیهانی مامۆسـتایـان) ە. مامۆسـتایـانی کوردسـتانیش بەشێکـن لە مامـۆستایـانی جـیهـان. بەم بۆنـەیەوە، پـڕبەدڵ جـوانتـرین پـیرۆزبایتـان لێـدەکـەیـن. دەسـتە پیـرۆزەکـانی یـەک بە یەکتـان مـاچ دەکـەین و جـوانـترین چەپـکە گـوڵی خـۆشـەویسـتی و رێـز و دڵسـۆزی و ئەمەکـداری و پێـزانیـنمـان پێشکـەشـتان دەکـەیـن. ئەمـەش کەمـترین شـتە لـە ئاسـتی دڵسـۆزی و شـکـۆداری بەرخـودانی ئێـوەدا. گـەشـبـیـنیـن کـە لـە سـایـەی دڵسـۆزی و پەرۆش و مانـدووبوونی ئێـوەدا، داهـاتـووی گەشـتر بۆ کورد و کوردســتان دێـتەدی.
بەم بۆنەیەوە، ئەم پارچە هـۆنراوەیەی خۆم، کە بە ناوی قوتابییە بە ئەمەکەکانتانەوە نـووسـیومە. پێـشکەشی سـەرجـەم ئێـوەی مامۆسـتایـانی کوردسـتان دەکـەم:
هـەڵـسـن مامـۆســتا هـات
هـەڵـسـن هـەڵـسـن مامـۆســتـا هـات
پـێـشــڕەومـــانـە بــــــەرەو ئــــاوات
مامـۆســــتـایـە پـەیــــــام پــــــیـرۆز
لـێو بە خـەنـدە و هـێمـن و بـەسـۆز
بـە رووخـۆشـی و زمــانی شــیـریـن
زانـســـتـی زۆری پـێ بـەخـــــشـیـن
مـامـۆســـتامـان پـشـەنـــــــــگـمـانـە
خـوشــک و بــرا و هـاوڕێـــــــمـانـە
بـۆ تـۆی مامـۆســتای دڵـسـۆزمـــان
پـێـزانـــیـن و ســـپـاس و رێـزمـــان
