نەوزادى موهەندیس: لەسایەى ناکۆکى و گرژیەکانى جیهانەوە، نرخەکانى نەوت بەرەو کوێ؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لەسەرەتاى دەستپێکى ململانێ و ناکۆکیەکانى نێوان ڕوسیا و ئۆکرایناوە نرخەکانى نەوت لە بازاڕەکانى جیهاندا بەرەو بەرزبونەوە ئاڕاستەیان گرتوە.. ئایا هۆکارەکان چین بۆ ئەم بەرزبونەوانە کە لەساڵى 2014وە بەم شێوەیە نرخەکانى نەوت بەرزنەبونەتەوە:
لەئێستادا ڕۆژى هەینى 4- 2- 2022 نرخەکان بەم شێوەیە بوون:
1. نرخى 1 بەرمیل نەوتى برنت 92.00 دۆلار
2. نرخى 1 بەرمیل نەوتى خاوى تەکساس 91.42 دۆلار

هۆکارەکان چین:
گەلێک هۆکار ڕۆڵ و کاریگەریان هەیە لەوانە:
1. زیادبوونى داواکارى و خواست لەسەر نەوت و غازى سروشتى: لەبەر ئەوەى دەرکەوت کە جۆرى گۆڕاوى ڤایرۆسى کۆرۆنا (ئۆمیکرۆن) ئەو کاریگەریە گەورەیەى نەبوە لەسەر گەشتو و گوزار و هاتۆچۆکانیشى پەکنەخستوە وەکو ڤایرۆسى کۆرۆنا-19 ساڵى 2020 لەبەر ئەوە دواکارى و خواست لەسەر سووتەمەنیەکان بۆ هۆکارەکانى گواستنەوە زیادیکردوە.
2. ڕێگریەکان لەبەردەم خستنە بازاڕى نەوتەوە: بەهۆى بڕین و وەستاندنى ناردنى نەوتى لیبیا و کازاخستان و ئەکوادۆرەوە بۆ ناو بازاڕەکان ئەمەش وایکردوە کە بڕى نەوت کەم ببێتەوە و خواستیش لەسەرى زیاد بکات. ڕێکخراوى ئۆپیک + ناتوانێت بڕى نەوتى زیادە بخاتە بازاڕەوە هەرچەندە هەریەکە لە سعودیە و ئیمارات و عێراق تواناى بەرهەمهێنانى زیاتریان هەیە.
3. ناکۆکى و گرژیەکانى نێوان ڕوسیا-ئۆکراینا: کاریگەرى گەورەى دەبێت و هەیە لەسەر بازاڕى نەوت چونکە گەر ئەو شەڕە هەڵایسێت ئەوا لەلایەک ڕوسیا و وڵاتانى هاوپەیمانى و لەملاشەوە ئەوروپا و ئەمریکا (ناتۆ) بەشداردەبن کە هەردوولایان هەم بەرهەمهێنەرى سەرەکى و هەم بەکاربەرى سەرەکیشن بۆ نەوت و غازى سروشتى و ئەمەش واى چاوەڕوان لێدەکرێت کە نرخەکان هێندەى تر بەرزببنەوە.
4. گرژیییەکانى ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست: مەبەست گرژیەکانى نێوان ئێران – سعودیە یە کە دوو ڕکابەرى سەرەکى و دوو بەرهەمهێنەرى سەرەکیشن بەهۆى هێرش و پەلامارە فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکان بۆسەر سعودیە و ئیمارات، هۆکارن بۆ ناجێگیرى و بەرزبونەوەى نرخەکان.
5. ململانێ و پێکدادانەکانى بازاڕەکانى دراو: بەتایبەتیش بازاڕى (وۆڵ ستریت) و بەرز و نزمى نرخى دراوەکان ئەمیش هۆکارێکى ترە.
بەم شێوەیە نرخەکان پەیوەستن بە ئاستى جێگیرى و سەقامگیرى سیاسى و ئابورى و تەندروستى و ئەمنیەکانى جیهانەوە بەتایبەتیش ناوچە پڕ ململانێکان و سەرچاوەکانى وزە لە نەوت و غازى سروشتى کە ئێستا خۆیان لەهەریەکە لە ناوچەى قەوقاز و کەنداوى عەرەبیدا دەبیننەوە.

پێشبینیەکان بۆ نرخەکان لە ئایندەدا:
هەموو پێشبینیەکان گریمانەیین و مەرج نیە ڕاست دەربچن، چونکە هەموانیان پەیوەستن بە گۆڕانکاریەکانى ڕۆژ و ناجێگیرى سیاسیەوە، بەڵام لە پەراوێزى هەموو ئەو گۆڕانکاریانەى ئێستا لە دونیادا گەرموگوڕن چاودێران لە کۆمپانیا نەوتیەکان و بانکە جیهانیەکان وایبۆدەچن کە لەم ساڵى 2022دا نرخەکانى نەوت 100 دۆلار تێدەپەڕێنێت بەهەمان شێوەى ساڵى 2014 کاتێک نرخى 1 بەرمیل نەوت بە 115 دۆلارەوە مامەڵەى پێوەدەکرا..

عێراق و کوردستان چى قازانج دەکەن لەم بەرزبونەوانەدا؟
بەکورتى هەردوولا قازانج دەکەن، چونکە هەم عێراق بڕێکى باش نەوت دەفرۆشێت مانگانە زیاد لە 100ملیۆن بەرمیل دەکات بەتێکڕاى 3 ملیۆن بەرمیلى ڕۆژانە و زیاتریش و نرخەکانیشى لە 7 ملیار دۆلار تێپەڕیان کردوە کە ئەمە داهاتێکى گەورەیە بۆ عێراق کە پشتى بەڕێژەى 93-95% بەستوە بە داهاتى نەوت و غازى سروشتى.
هەرێمى کوردستانیش گەر ڕۆژانە بڕى 500هەزار بەرمیل نەوت بفرۆشێت ئەوا لە 1 مانگدا دەکاتە 15 ملیۆن بەرمیل و گەر بە 10 دۆلاریش کەمتر لە عێراق بیفرۆشێت، ئەوا بۆ بەرزبونەوەى 1 دۆلار ڕۆژانە بڕى 500 هەزار دۆلار قازانج دەکات و داهاتى زیاد دەبێت، ئەگەر 15ملیۆن بەرمیل بە 82 دۆلار بفرۆشێت لە مانگێکدا ئەوا کۆى پارەکەى دەکاتە 1،230 ملیار دۆلار، بەڵام لەبەرئەوەى ڕێژەى 58% داهاتە نەوتیەکان دەدرێتەوە بە خەرجى کۆمپانیاکان کە دەکاتە 713400000 ملیۆن دۆلار و تەنها نرخى ڕێژەى 42% کە دەکاتە 516600000 ملیۆن دۆلار بۆ حکومەتى هەرێم دەمێنێتەوە.
بەڵام لەگەڵ:
• داهاتە نا نەوتیەکان 164000000000دینار
• 200ملیار دینارەکەى عێراق
• 31500000000 ملیاردینارەکەى هاوپەیمانان بەدڵنیاییەوە حکومەتى هەرێم دەتوانێت موچە و تەواوى خەرجیەکانى حکومەت و پڕۆژەکانیش دابین بکات و جێبەجێشیان بکات.
ئەى غازى سروشتى هەرێم چیە؟ و چەندە؟ و چیلێدەکرێت؟
بەپێی پێشبینى و خەمڵاندنەکان هەرێمى کوردستان زیاد لە 5 تریلیۆن مەترسێجا غازى سروشتى هەیە کە تاکو ئێستا وەبەرهێنانێکى سەرکەوتووى تیادا ئەنجامنەدراوە، هەرچەندە لە ساڵى 2015وە وەزارەتى سامانەسروشتیەکان لەهەوڵى دۆزینەوەى کۆمپانیاى تایبەتمەند بە ڕاکێشانى بۆرى و وەبەرهێنان لەو بوارەدا سەرقاڵى مامەڵە و ڕێکەوتن بوون، بەتایبەتیش لەگەڵ کۆمپانیاى بۆتاشى تورکیدا. بەڵام تائێستا زانیاریەکى وورد و باوەڕپێکراو نیە لەو بارەیەوە کە بە کوێ گەیشتوە. بەڵام خۆشبەختانە غازى سروشتى کوردستان هەم نرخەکەى هەرزانە و لەجۆرى زۆر باشى شیرینە و نزیکیشە لە بازاڕەکانى تورکیا و لەوێشەوە بۆ ئەوروپا و بەیەکێک لە سەرچاوەکانى هێڵى غازى سروشتى نابۆکۆش دادەنرێت کە پڕۆژەیەکى گەورە و گرنگى غازى سروشتیە بۆ ئەوروپا لەڕێگەى تورکیاوە کە دەتوانرێت بڕى 31ملیار پێ سێجا بۆ ئەو پڕۆژەیە ئامادە بکات،کە ئەمەش بۆخۆى هێندەى تر گرنگى هەرێمى کوردستان و بەستنەوەى بە بازاڕەکانى نەوت و غازى سروشتى جیهانەوە گەورەتر دەکات، بەڵام بەهۆى ڕاپەڕینەکانى بەهارى عەرەبى و شەڕى داعشەوە ئەو پڕۆژەیە دواکەوتوە کە بڕیار وابوو لەساڵى 2011دا تەواو بکرایە.
تورکیا کڕیارێکى گەورەى غازى سروشتیە و لە ئێستادا لە ئێران و ڕوسیا و ئازەربایجانەوە پێداویستى خۆى دابیندەکات، بەڵام بەهۆى سەرما و سۆڵەى لەڕادەبەدەرى ئەمساڵ و وەکو ئێران دەڵێت: بەهۆى کێشەى تەکنیکیەوە 10-15 ڕۆژ ئێران غازى سروشتى لە تورکیا بڕى و بەمەش کێشەیەکى گەورە بۆ تورکیا دروستبوو تەنانەت بڕیاریدا گەر درێژە بکێشێت غازى سروشتى ناداتە کارگە پیشەسازیە گەورەکان. هەربۆیە ئەردۆگان ڕایگەیاند بۆ جێگرتنەوەى ئێران دەتوانین کە غازى سروشتى لە عێراق و هەرێمى کوردستانەوە دابین بکەین.
بۆیە غازى سروشتیش بەسەرچاوەى دووەمى وزە دادەنرێت و هیچى کەمتر نیە لەنەوتى خاو و ئەویش گەر بە ڕێکەوتنامە و گرێبەستى عەقڵانى و یاسایانەى توندوتۆڵ بفرۆشرێت و هەرزان و تالان فرۆش نەکرێت، دەبێتە سەرچاوەیەکى ترى گرنگى داهات بۆ حکومەتى هەرێمى کوردستان. وەک مەزەندە کراوە ئەو بڕە غازە سروشتیەى هەرێمى کوردستان 5 تریلیۆن مەتر سێجا بەشى 50 ساڵى ئایندەى پێداویستى تورکیا دەکات.
بۆیە ئیدى هیچ بیانویەک بەدەست حکومەتى هەرێمەوە نامێنێت کە مووچە دوابخات و بازاڕ نەبوژێنێتەوە و کار و هەلى کار بۆ گەنجان نەڕەخسێنێت.
بەو هیواى ئەم بەرزبونەوەیە سەرەتایەکى دڵخۆشکەر بێت بۆ ئایندەیەکى گەشتر و ڕوونتر بۆ گەلەکەمان و وڵاتەکەمان.