ئەحمەد ڕەزا: حولحولێتیی/ کەسێتیی حولحولیی.

ئەحمەد ڕەزا

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

متقلب المزاج ” الشخصیة المزاجیة”

دەروونناسیی:
حولحولێتیی یان کەسی حولحولی لە زانستی دەروونناسیدا، بە دیاردەیەک ئەوترێت، کە بۆ وەسفکردنی خێرایی و زۆریی هەست و سۆز دەرپەڕاندنی مرۆڤەکان بەکارئەهێنرێت و کار ئەکاتە سەر باری دەروونیی و هەستیان.
زۆرتر بۆ وەسفکردنی ئەو کەسانە بەکاردێت، کە باری دەروونییان لە گێژەندایەو گۆڕانکاریی بەردەوامی بەسەردا دێت، لە نێوان هەستە دژبەیەکەکانی دڵخۆشییەکی بێ ئەندازەو ڕازیی بوونێکی زۆردا، کە لەپڕدا ئەگۆڕێت بۆ تووڕەیی و پەستیی و تا ڕاددەی خەمۆکیش.
هۆکارەکان:
کەسی حولحولیی لە دەروونناسیدا، لە ئاڵۆزترین کەسایەتییەکانن لە ڕووی تایبەتمەندێتییە ڕەفتاریی/ سلوکیة یەکانەوە، کە شپرزەیی دروست ئەکات. زیاتر لە 20 جۆری هەیە، جیاوازیی لە چەشنی کەسایەتییەکانیدا، یان هاوشێوە بوونی تیادا هەیە، کە هەریەکەو بە هۆکارێک دروست بوون، وەک ڕێگەکانی پەروەردە، یان لە مناڵیی و بەهۆکاری بۆماوەیی، یان بەهۆی ژینگەو کۆمەڵگەو دەوروبەرەوە.. هەندێکیشیان بەهۆی نەخۆشییەکی ئۆرگانیکیەوە تووش ئەبن و هەندێکیشیان بە بێ هیچ هۆکارێک پێوەی موبتەلا بوون.
هەندێک هۆکاریتریش هەن، ڕەنگە لە پشت ئەم شپرزە بوونەوە بن:
1- زۆر خواردنی شیرینیی.
2- کەمخەویی.
3- نەخۆشیی کاتیی جەستەیی وەک: لووتگیران و تاو ئازاری زۆر لە شوێنێکی لەشدا، هەموو نەخۆشییەک وزەیەکی زۆری لەش کارئەکات و ئیشتیها کەم ئەکاتەوەو ئەبێتە هۆی وشکبوونەوەی لەش، کە ئەبنە هۆکاری تێکچوونی هۆرمۆنەکان ئاستی شەکرەو فشاری خوێن، کە لە کۆتاییدا ئەبێتە هۆی ناهاوسەنگیی باری دەروونیی و مرۆڤ حولحولی ئەکات.
4- کەمخۆراکیی.
5- بەسەربردنی کاتی زۆر لەگەڵ ئەو کەسانەی وزەی زۆریان پێویستە، وەک کەسانی ڕەشبین و ئەوانەی لە دڵەڕاوکێی بەردەوامدا ئەژین، یان شپرزەیی دەروونییان هەیەو بەهیچ شتێک دڵخۆشت ناکەن.
هەرکات مرۆ هەستی بە دەرکەوتنی ئەم دیاردەیە کرد لە خۆیداو زانی کە پە یوەندییەکانی لەگەڵ ئەوانیتردا بەرەو گرژیی و ئاڵۆزیی ئەچێت، پێویستە بە خێرایی چاو بە چالاکییەکان و خووەکانی ڕۆژانەی خۆیدا بخشێنێتەوەو بەدوای هۆکارەکەیدا بگەڕێت.. دەنا کەسەکە ئەکات بە کەسێتیەکی شەڕەنگێز ڕەفتار، کە بەهۆی ئەو شپرزەییە دەروونییە بەردەوامەوە، خەڵکیی لێی تەوەلا ئەبن و دوورئەکەونەوە.
سیما دیارەکانی:
سیماکانی ئەم شپرزەییە لە دەروونناسیدا، بەم چەند خەسڵەتە دیاریکراوە:
1- تەقینەوە لە کاتی تووڕەییدا.
2- خێرا تووڕە بوون.
3- هەستیاریی زەوەندو گرنگییدانی زۆر بە هەستی خۆی.
4- ئەگەر بابەتەکە پەیوەندیی بە هەستی خۆیەوە هەبێت، بایەخ بە هەستی کەسیتر نادات.
5- ڕەخنە لێگرتن قبوڵ ناکات.
6- شپرزەیی و دڵەڕاوکێی بەردەوام.
7- باوەڕ بەخۆنەمان.
8- نەمانی توانای هیچ جۆرە داهێنان و دۆزینەوەیەک.
9- بە پەلە بڕیاردان لەسەر شتەکانی خۆی و دواتر پەشیمان بوونەوە.
10- نەمانی زمانی ئاخاوتن و دایالۆگ لەگەڵ ئەوانیترو دەوروبەری.
11- بەرگەنەگرتن و نەمانی سەبر.
12- پێویستیان بە ڕووبەرێکی تایبەت.. واتە لە شوێنێکی تایبەتدا بژین و کەس توخنیان نەکەوێت، لەبەرئەوەی هیچ جۆرە گفتوگۆیەک لەگەڵیاندا بەردار نابێت و ئەوان هەرکات ویستیان ئەوە ئەکەن کە خۆیان ئەیانەوێت بیکەن، ئەم خەسڵەتە نزیکە لە گۆشەگیرییەوە.
13- بیرکردنەوەی زۆرو بێ پسان.
مامەڵەکردن لەگەڵ حولحولیدا:
کەسی حولحولیی پێویستیی بە جۆرە مامەڵەیەکیترە، کە جیاوازە لەگەڵ ئەوانیترو زۆر ماندووکەرە، هەم بۆ کەسی نەخۆش و هەم بۆ چواردەورەکەشی.. بەڵام خۆ ناکرێت ئەم کەسە بە تەواوەتیی دوور بخرێتەوە، لەبەرئەوەی هەندێجار لە هەرە نزیکەکانی کەسی هاوسەنگەو ناکرێت حوکمی کوێرانەو توندوتیژیان بەسەرا بدرێت.. بۆیە ئەم چەند ڕێگەیە، یارمەتیدەرە، هەم بۆ گێڕانەوەیان بۆ دۆخی هاوسەنگیی و هەم بۆ وەڕس نەبوونیش بە دەستیانەوە.
1- تێیبگە:
ڕەنگە باری حولحولیی بوونەکە لابەلا بێت، یان بەهۆی ئەوەوە بێت کەسەکە بە دۆخێکی دژواردا تێپەڕێت، واتە بەردەوام نەبێت.. بۆ نموونە تەمەنی هەرزەکارێتیی کێشەی هۆرمۆنییان هەیە بەدرێژایی ماوەی هەرزەکاریی، لەبەرئەوە ناتوانێ کۆنترۆڵی هەستەکانی خۆی بکات.. یان کەسێکیتر لە دۆخێکدا شکستی هێناوە، یان نەخۆشە، پێویستە کەسی هاوسەنگ لە هۆکارەکە تێبگات و بە هێمنیی مامەڵەی لەگەڵ بکات.
2- کاتی پچڕپچڕ وەرگرە:
ڕەنگە کەسی تووشبوو یەکێک لە ئازیزان بێت، لەبەرئەوە ناکرێ هاوسەنگ لێی دابڕێت، هەروەک ناشکرێت بەردەوام کاتی خۆی بۆ تەرخان بکات، لەبەرئەوە واباشترە کەسی هاوسەنگ ناوبەناو پشوو وەربگرێت.
3- ناکرێ لەگەڵیاندا دەمارگیر بیت.
4- ئەگەر کەسەکە زۆر جێی مەبەست نەبوو، ئەکرێت لە ژیانتی بکەیتە دەرەوە.
5- نەکەویتە داویانەوە:
هەندێک لە حولحولییەکان، بەهۆی ئەوەوە کە بۆیان ئەلوێت، هەل ئەقۆزنەوەو بەرامبەرەکەیان ئەخەنە داوەوە.. ئەبێت کەسی هاوسەنگ لە داواکانیان تێبگات و نەرم بێت لەگەڵیاندا، بەڵام ناکرێت مست لە گوێ، یان گوێڕایەڵ بێت بۆ سەرجەم داواکانیان و جێبەجێی بکات.
6- بەڵام ئەوی بەدمیزاجە، پێویستە مرۆ لێی دوور بکەوێتەوە.
7- ڕووبەڕووی ڕەفتارەکەی ببەرەوەو هەوڵی چارەسەرکردنی بدە، واتە بێبایەخ تەماشای مەکەو قۆناغ بە قۆناغ لەگەڵیا بڕۆ.. زۆرێک لە حولحولیەکان کە هەست بە خۆیان ئەکەن، بەردەوام باسی ئەکەن بە ئومێدی چارەسەرکردنی، ڕەنگە هەندێ کردەوەی نەشیاویشیان لێ بوەشێتەوە، کە ڕەنگە بەهۆی شتێکەوە بێت کە لە دەسەڵاتی خۆیدا نەبوو، پێویستیی بە لێخۆش بوون و فەرامۆشکردنە، بەڵام هەندێکیان ئەیکەن بە بیانوویەک بۆ تێپەڕاندنی داواکارییەکانیان.
8- پێویستە لەگەڵ گۆڕانکاریی ئەواندا، تۆش گۆڕان بەسەر کاروکردەوەتدا بێت.
چارەسەر:
سێ ڕێگە هەیە بۆ چارەسەرکردنی حولحولیی، بۆئەوەی ببنەوە بە کەسی هاوسەنگ و لەو شپرزەییە دەروونییەو بەردەوام ڕاگۆڕکێیە ڕزگاریان بێط:
1- وەگرتنی چارەسەر لە ڕێگەی دەرمانەوە:
دەرمانەکانی دژە تێکچوونی مێشک و جێگیرەکانی حاڵەتی حولحولێتیی و بەکارهێنانی لیثیۆم، کە ڕێژەی خۆکوشتنی ئەمجۆرە شپرزە بوونە کەم ئەکاتەوە.
2- چارەسەری کلینیکیی دەروونیی، لە دانیشتنە تاک و بەکۆمەڵەکاندا، لەژێر چاودێریی و سەرپەرشتیی پزیشکی تایبەت و چاودێریی کردنی بەردەوامی بەرکەوتەکە.
3- چارەسەری ڕەفتاریی:
بەکۆکردنەوەی زۆرترین زانیاریی لەسەر کەسی شپرزەو دەرکەوتە کلینیکییەکانی، بۆ ئەوەی لە بارەی ڕەفتارو هەڵوێستەکانی ژیانییەوە ئاراستە بکرێت و هاوسەنگ ببێتەوە.
سەرچاوە:
* موقع الفرصة للتعلیم في کانون الثاني/ ٢٠٢١ – الشخصیة المزاجیة: سماتها وکیفیة التعامل معها.
* دینا مندور- موقع الحرة- الشخصیة المزاجیة في علم النفس.