لیودمیلا کۆتلیارۆڤا: ئەردۆگان چۆن دەیەوێت گازی عێراق بگەیەنێتە یەکیەتی ئەوروپا لە کاتێکدا هێشتا هاوکاری پۆتین دەکات.
liudmila kotlyarova – Berliner Zeitung
پێش ئەوەی موستاشاری نەمساوی کارل نیهامر رۆژی یەک شەمە لەگەل پۆتیندا بەیەک بگەن، بە تەلەفون لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆگان پێکەوە دووان. بەپێی ئەو بڵاوکراوەیەی کە لە ڤیناوە بڵاوکراوەتەوە،کانزلەر نیهامر داوای لە تورکیا کردوە، ئەوەی پێیدەکرێت بیکات لەپێناو ئاشتی نیوان رووسیاو ئۆکرانیادا. پێدەچیت ئەو دانوستانانەی کە لەئەستەموبڵ کراوە سەریان نەگرتبیت.
ئەردوگان لەتەلفونەکەدا دیسانەوە داوای لابردنی ڤیزەو، بەشداری گومرگی لەگەڵ یەکیتی ئەوروپادا کردووە، ئەردۆگان رایگەیاندووە کە بەشداری دەکات لە ناردنی وزەدا بۆ ئەوروپا، چ لە رۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەراستداو لە رۆژئاوایدا لەڕێگای توررکیاوە. ئەردوگان دەڵێت: کە تورکیا دەتوانێت لەم رێگەیەوە لەگەل نەمسادا کە بنکەی سەرەکی گەیاندنی گازە بەئەوروپا کاربکات.
تورکیا دەیەوێت ببێتە بنکەی دابەشکردنی گاز لەکۆتایی مارسدا، رویتەرز نوسیویەتی کە ئیسرائیل و تورکیا هەوڵدەدەن کە بۆری ناردنی گاز دروستبکەن، لە کێڵگەکانی ئیسرائیل لەگەل لوبناندا و بەوپێیە ئیسرائیل گاز بداتە لوبنان و هەروەها ئەردەن و میسر. خاوەندارانی کێڵگەی گازەکە کە هەرسێ کۆمپانیاکانی وزەی ( شیڤرۆن و کۆمپانیای وزەی نیومیدی ئیسرائیلی و ریتشۆ ئۆیلەیە ) دەیانەویت کە بەرهەمەکەیان لە 12 ملیارەوە بگەیەنینە 21 ملیار متر سێجا.
تورکیا ساڵانە 60 ملیار مەتر سێجا گاز هاوردەدەکات، بەشی زۆری ئەم گازە لە رووسیاو ئازەربایجان و ئیران و قەتەرو وڵاتە یەکگرتوەکانەوە بووە، ئێستا ئەنقەرە دەڵێت: لەماوەی چوارساڵی رابردوودا ئەو رێژەیەی لە رووسیاوە هێناومانە کەممان کردوەتە بۆ %40 ڕیژەکە.
یەکیەتی ئەوروپا لەساڵی 2020دا 155 ملیار مەتر سێجا گازی لە روسیاوە هیناوە، ئەمە نزیکەی لە %40 ئەو گازەیەکە بەکاری دەهێنێت. لە کۆتای ئەم مانگی سێیەدا رۆژنامەی Business Insider بڵاوی کردەوە کە لە بنکەی (( Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS). تورکیاوە، هەواڵێکی پێگەیشتوە، کە پێش هێرش و شەری ئۆکرانیا، ئەردوگان دەستی کردوە بە وت وێژکردن لەگەڵ عیراقدا بۆ کارێکی سەرکەوتوو کە دەسکەوتێکی باشی تێدایە کە ناردنی گازە بۆ ئەوروپا.
نیلس لانج لێکۆڵەر لە گازی تورکیا، لە رۆژنامەی بەرلینە تسایتۆنگدا نوسیویەتی، مەرجەکانی هێنانی گازی ئێراق ئامادەیە، بۆری گاز لە پارێزگای شیرناقەوە ئامادەیەو تا سنوری ئێراق درێژ دەببێتەوە، ئەم بۆریانە لە توانایدایە نزیکەی 16 ملیار مەتر سێجا گاز لەساڵێکدا بنێرێتە دەرەوە.
رۆیتەرز دەڵێت: گفتوگۆی نێوان ئەنقەرەو بەغدا بووە هۆی تووڕەکردنی ئێران، ئەمە وایکرد ئێران لە 13 مارسدا بە ساروخ هێرش بکاتە سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردی.
لیکۆڵەر نیلس لانج دەڵێت: ئێران ئەم کارەی بەدڵنیەو دەیەوێت رێگری لەم کارە بکات، گرێبەستی گازی نێوان تورکیاو ئیران ساڵی 2026 کۆتای دێت. لانج دەڵێت: لەسەر ئەردۆگان پێویستە کە چۆک بە بەغدا دابدات و وازبهێنێت لە رێگریکردن لە گرێبەستەکانی هەرێمی کوردی، لەگەڵ ولاتانیتردا بۆ ئەم کارە پیویستی بە هاوکاری وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا هەیە تا ئێراق رازیبکات. بێگومان بۆ ماوەیەکی زۆرە هێنانی گازی عێراق هەرزانتر دەبێت لە هێنانی Leviathan لیفیسهان، بە وتەی لانج دەکرێت کەگازی ئیسرائیلیش ببێتە بەشێک لە بۆری گازی،TANAP بەرەو ئەوروپا گەر زیاتر دەرهێنرا بەپێی سیاسەتی رۆژ. بەم کارەش تورکیا دەتوانێت خۆی بکاتە خاوەن وزە، نەک پردی گەیاندنی وزە بە ئەوروپا. لەگەڵ ئەوەشدا کە تورکیا هێنانی گازی لە رووسیاوە کەمکردووە، هێشتا پشت بە گازو نەوت و تەنانەت خەڵوزی رووسیا دەبەستێت، پشت بەستنی ئەنکەرە بە رووسیا لەسیاسەتی وزەدا، پێدەچێت سیاسەتێکی جێگیربێت. لانج دەڵێت: پێناچێت لەسەردەمی ئەردۆگاندا ئەم سیاسەتە گۆرانی بەسەردابێت.
نیهامر چووە مۆسکۆ و لەگەڵ پۆتیندا چاوپێکەوتنی کرد بۆ دروستکردنی پرد، ئەنقەرەش نایەوێت پردەکەی نێوان خۆی و رووسیا بسوتێنێت، تورکیا نەچووە بەرەی سزاکانی ئەمریکاو ئەوروپا کە بەسەر رووسیادا سەپاندیان، تەنها بەشداری سزاکانی نەتەوە یەکگرتوەکانی کرت. لانجی وتی ئەنقەرە پێیوایە ئەو سزایانەی سەر رووسیا هیچ بەرهەمێکی نابێت. تورکیا پێیوایە کە شەڕی ئۆکرانیا هۆکاریی بەرزبوونەوەی نرخی وزەو دابەزینی نرخی لیرەو هەڵاوسانی لە 61 % تورکیایە. ئێستا زەیتی گووڵە بەرۆژە کە لە رووسیاوە دەیهێنا نرخەکەی وەک گەنم بەرزبۆتەوە. بەهۆی سزاکانی رۆژئاواوە هێڵی فرۆکەوانی رووسیا هاتن و چوونیان کەمکردۆتەوە بۆ تورکیا، بەم هۆیەوە هاتنی گەشتیار بۆ تورکیا نەماوە، لەساڵی پێشوودا نزیکەی 4.7 ملێۆن رووسی گەشتیان بۆ تورکیا کردووە، ئەم ژمارەیە لە هی هەموو ولاتان زیاترە.
تورکیا نایەوێت ئەوانە لەدەست بدات، ئێستا تورکیا لە ئەنتالیاوە هێڵێکی ئاسمانی تایبەتی خستۆتە کار تەنها بۆ گەشتیارانی رووسیا، رۆژنامەی سەباحی تورکی دەڵێت: دەسەڵات و وەزارەتی گەشتوگوزار دەیانەوێت کە هێڵەکانی فرۆکەوانی هاوکاری بکەن، بە پێدانی قەرزێکی 300 ملیون دۆلاری تا خەتەکانیان بخەنەوە کارو هەڵفرن بۆ رووسیا بۆ هێنانی گەشتیار. ئەم هێڵانە زیان بەرووسیا ناگەیەنێت، بۆیە تورکیا دەیەوێت بیانهێڵێتەوە لەخزمەتی خۆیدا.
رۆژنامەی میلیەت رۆژی دوو شەمە نوسیویەتی گەربێتوو کۆنگریسی ئەمریکی رازی نەبێت بەفرۆشتنی 40 فرۆکەیF16 لەجۆری 70 بە تورکیا، ئەوا ئەنقەرە رەفزی کرینی فرۆکەی شەرکەری رووسی مۆدیلی SU-57 ناکات. وە نوسیویەتی/ تورکیا دەیەوێت کە 80 فرۆکەی تازەی مۆدیلی ئێف 16 لە واشنتۆن بکڕێت.
لە مانگی حەوتی، 2019 ئەردۆگان دژە سارووخی S-400 لە مۆسکۆ کڕی بەنرخی 2.5 ملیار دۆلاری ئەمریکی، ئەمە بوە هۆی تورەکردنی ئەمریکیەکان و رەفزیان کردنەوەی فرۆشتنی 5 فرۆکەی شەڕکەری F-35 بەو وڵاتە.
لە 10 مارسدا، ئەردوگان داوای لەسەرۆکی ئەمریکی بایدن کرد، ئەو سزا نادادپەروەرانەی لەسەریان داناوە لابەرن،کە دژی پیشەسازی سەربازی تورکیان،رەنگبیت بایدن دژی لابردنیان نەبێت، بەڵام کۆنگریسی ئەمریکی ئامادەنیە لایانبەرێت ،
لە ئۆکتۆبەری 2021دا سەرۆکی پیشەسازی سەربازی تورکیا ئیسماعیل دەمیر وتی: تورکیا دژ نیە بە کڕینی SU-35 وە SU-57 ، رووسی وەک جێگرەوەیەک بۆ هەڵۆکانی ئەمریکا. رەنگبێت ئەم کڕینە راست نەبێت، تورکیا دەتوانێت لەباتی ئەوەی فرۆکەی رووسی بکرێت، فرۆکەی بەریتانی و فەرەنسی بکرێت. بەلام ئەمە دەکات بۆ دروستکردنی پاڵەپەستۆ لە سەر ئەمریکا تا پێی بفرۆشێت.
لەگەل ئەوەشدا تورکیا ئامادەنیە کە ئەو بنکەی دژە فرۆکە ئێس 400 رووسیانە بداتە ئۆکرانیا، بۆ لابردنی سزاکانی سەریی ئەم رێگە چارەیە ئەمریکا خستیە بەردەمی،بەڵام تورکیا دەڵێت: هیچ گفتوگۆیەک دەربارەی ئەوە ناکرێت، تورکیا خۆی رێگەی خۆی دیاری دەکات!
