سامانی وەستا بەکر: دەست بۆ ناوەکان مەبەن.
ئەبوو پاش 31 ساڵ لە حوکمڕانی خۆماڵی ئێستا باس لە ئەموونی سەرکوتوو و مۆدیرنی کوردستان بکرایە نەک تا ئێستاش چاومان لەسەر ئەزموونی خۆجێی و بەڕێوەبەری وڵاتانی تری دنیابێ.
گەلی کورد گەلێکی بندەست و چەوساوەی ناوچەکە بووە لە مێژەوە، زۆر تامەزرۆی ئازادی و حوکمی خۆماڵی کوردی بووە، ئەبوو هەر بەو تامەزرۆییەش، شێلگیرانە هەڵپەی بووایە بۆ دروست کردنی موئەسەسات و حومێکی ڕەشید کە شایستەی گەلێکی ستەمدیدە و بندەست بووایە. حوکمێک کە تاکی کوردی هەستی بەچێژی ئازادی و سەربەخۆی بڕیاردانی خۆماڵی بکردایە، حوکمێک کە بەتەمەنەکان بەنەوەکانیان بووتایە دەستمان دامێنتان نەکەن ئەم سەربەخۆییە لەدەستبەن و بگەڕێنەوە ژێردەستی شۆڤێنی و ڕەگەزپەرستەکانی نەتەوەکانی سەردەست، بەڵام مەخابن کەمن ئەو بەتەمەنانەی پڕکێشی داوایەکی لەو جۆرە لە نەوەکانیان بکەن، چونکوم سەردەمی بندەستی حوکمی سۆڤینیەکان ئازادی نەبوو، بەڵام سک تێربوود مەخابن ئێستا هەم سک برسییە و هەم ئازادیش سنوردار و لەقاڵب دراوە.
دەسەڵاتی قوڵی خێڵەکی:
دەسەڵاتدارانی هەرێم بێزارئەبن و پێیانخۆش نیە پێیان بوترێ کە بە هزری خێڵەکی وڵات بەڕێوەئەبەن، بگرە بە نەنگیشی ئەزانن، بەڵام چەن نیشانەیەکی زۆر دیار هەیە کە تابێت ئەو جۆرە لە حومکڕانیە ڕژدتر و توندوتۆڵتر ئەکا و بەردەوامیش کاری لەسەر ئەکەن کە ئەیسەلمێنێ جۆری حوکمڕانی هەرێم خێڵەکیە بەپلەی نایاب.
ئەگەر سەرنجێک بخەینە سەر شێوازی بەڕێوەبردنی هەرێـم زۆر بەڕوونی هەست بە بوونی “دەسەڵاتی قوڵ” ئەکەی، جەوهەری بابەتەكە ئەوەییە كە كەسانێك لە پشتی دەزگا و دامەزراوەكانەوە بڕیارئەیەن و هیچ پۆستێكی فەرمیان نییە لە دەزگاكانی تەشریعی، جێبەجێكار و دادوەریا. كۆمەڵە كەسانێكن بۆ خزمەتی بەرژەوەندی تایبەتی سیاسیی و دارایی و كۆمەڵایەتی خۆیان كارئەكەن، كۆسپن لەبەردەم بەدیموكراتیزەكردنی دەسەڵات و دەستاودەستكردنی دەسەڵات، كۆسپن لە سەر پروسەی سیاسی و حوكمی یاساو مافی مرۆڤ و ئازادییەكان، لە سەرووی لێپرسینەوەی فەرمی دەسەڵاتیان.
تورکیا لەسەردەمی کەمال ئەتاتورکی نەتەوەپەرست و فاشیا هەندێ دەسەلاتی لەسەروی دەسەڵاتەكانی تر بەخشیە سوپا و جەنەراڵەكانی، بە پاساوی پارێزگاری كردن لە علمانیەتی توركیا، بەڵام نەی بەخشییە کوڕ و براو کەسە نزیکەکانی خۆی بەجیاوازی ئەوەی لای ئێمە.
ئەوەی لای ئێمە جۆرێکە لە حکومڕانی وێنەی زۆر کەمە تا ئاستی نەبوون، دوورنیە حکومەتی هەرێم تاکە دەسەڵاتبێت لەو جۆرە ئەویش ئەوەیە کە خێزانی زاڵ و لەپێشترە لە تایەفە و تایەفەش لە پێشترە لە خێڵ بۆ جێبەجێکردنی “دەسەڵاتی قوڵ” لەناو “دەوڵەتی قوڵ”دا، کە ئەمە بابەتێکی ناوازەو سەمەرەی بەڕێوەبردنە.
ئەگەر ڕاستگۆبین لەناو خێزانە دەسەڵاتدارەکانی هەرێما ئەتوانین بەڕوونی خێزانی بەرزانی وەک داهێنەری ئەم جۆرە لە بەڕیوەبردن و دەسەڵاتداری دیاربکەین، کوردەواریش ئەڵێ: گەورە ئاو ئەڕێژێ بچوک پێی تێئەنێ.
خێزانی بەرزانی زۆر بەپەنهانی و بێ سڵەمینەوە بەردەوام خەریکی جێبەجێکردنی دەسەلاتی قوڵن، بەناچاری لێرەیا دوو نموونە وەرەگرین کە تازەترین کارەکانی خێزانی بەرزانین بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی قوڵی خێڵەکی.
یەکەم/ لەسەروبەندی کاندید کردن بۆ پۆستی سەرۆک کومار پ.د.ک وشیار زێباری کاندیدکرد، پ.د.ک لە هەموو کەس باشتر ئەیزانی کە زێباری تێناپەڕێ، بەحوکمی ئەوەی متمانەی لێوەرگیراوەتەوە وەک وەزیر، بەڵام هەر کاندیدیان کرد. دڵگرانیش نەبوون کە دادگای فیدراڵی کاندیدبوونەکەی هەڵوەشانەوە، چونکوم پارتی یان ڕاستر بڵێین پارتی نا، بەڵکو خێزانی بەرزانی کاندیدە دڵخوازە شاراوەکەی خۆیان ئامادەکردبوو کە ئەویش ڕێبەر ئەحمەد بارزانی وەزیری ناوخۆیە. ئاخر لەدیدی خێزان و خێڵا بۆ جێبەجێکردنی دەسەڵاتی قوڵ باشترین کەسەکان ئەندامانی خێزان پاشان تایەفە و دواتر خێڵ و هۆزن بەپلەبەندییە، هۆشیار زێباری ڕاستە خاڵی سەرۆکی پارتیە، بەڵام بارزانی نیە. بەڵام ڕێبەر ئەحمەد بارزانیە واتە لە ڕیزبەندی پلەبەندیا خاڵێک لەپێشترە، واتا لەکاتێکا کە زۆربەی دەسەڵاتە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لای خێزانی بارزانین و ئەوانەی بەفەرمیش لەژێر دەسەڵاتی خۆیانانیە ئەوان لەڕیی جێبەجێکردنی دەسەڵاتی قوڵەوە کەسێکی خێزانی خۆیان بۆ پۆستە گرنگ و پڕ بەهاکان داناوە، بۆیە بۆ توندوتۆڵکردنی دەسەڵاتی قوڵ پێویستیان بە کەسێکی خێزانی خۆیان یان خێڵی خۆیانە بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار، کە ئەویش ڕێبەر ئەحمەدە.
ئەگەر بابەتەکە چەسپاندنی دەسەڵاتی قوڵ نیە، خۆ لەناو پارتیا بێجگە لەو هەموو کادێرە پێشکەوتووە، ئەو هەموو پرۆفیسۆر و مامۆستای زانکۆیە، ئەو سەرکردایەتیە فراوانەی پارتی، ئەو خەڵکە نوخبە و رۆشنبیرەی کە پارتین و بۆ پارتی کارەکەن، لەوانەش لەپێشتر مەکتەب سیاسی پارتی خەڵکێکی تیایە کە شیاوی ئەو پۆستەن، هەر بۆ نمونە فازیل میرانی کە لای عێراقیەکان ناسراوە و گونجاوترە بۆ ئەو پۆستە، بەڵام بەتێڕوانینی تەسکی خێزانی بەرزانی میرانی ناکەوێتە ناو چوارچێوەی چەسپاندنی دەسەڵاتی قوڵەوە لەناو دەوڵەتی قوڵا. هەرچی سەبارەت بەکادێر و ئەندام و سەرکردیەتی سلێمانی پ.د.ک هەیە، ئەوانە نەک ناکەونە چوارچێوەی چەسپاندنی دەسەڵاتی قوڵەوە. بەڵکو ئەوان بەر “نەفرەتی سلێمانی بوون” کەوتوون، ئەگەرنا چەندین کەسانی شیاو بەئەزموون و سەرکەوتوویان تیائەدۆزرێتەوە.
دووەم/ ماوەیەکە ناوبەناو مێردمناڵێک بەناوی “مەلا مستەفا”وە لە شوێنە فەرمی و کۆڕو داودەزگاکانا بەشداری ئەکا و دەرەکەوێ، لە کۆبوونەوە گرنگ و چارەنووسازەکانا بەشدارئەبێ، ئەم مێردمناڵە یەکێکە لە دیاریترین دەرکەوتەی چەسپاندنی دەسەڵاتی قوڵ، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئامادەش ئەکرێ کەببێ بە کەسی یەکەم و گرنگی هەرێم، لەم خاڵەیانا خێزانی بەرزانی غەدر لە بەرزانی باپیر ئەکەن، چونکە لەگەڵ هەر دەرکەوتنێکی ئەم مێردمناڵەیا چەندین ووشەی نەشیاو جنێو ئەوترێت و ڕوو لە بەرزانی باپیرئەکات، بەمەش لە شکۆو خەبات و ماندووبوونی مەلا مستەفای باپیر ئەدرێ. بەناڕاستەوخۆش لەبەهای یەکێک لە سەرکردە مێژوویەکانی میلەتی کورد ئەهێنرێتە خوارێ، کە ئەمەش باش نیە بۆهیچ میلەتێک، چونکوم ئەگەر بتەوێ گەلێک بڕوخێنی ئەتوانرێ بەسێ هۆکار ئەو کارەبکرێ کە یەکێکیان سوککردن و کەمکردنەوەیە لە خەبات و تێکۆشانی سەرکردەکانی گەلێک، دووانەکەی تریشیان بێ بەهاکردنی مامۆستا و لەبەرچاونەگرتنی ڕۆڵی دایک و باوکە.
دەسەڵاتی خێڵەکی:
خێڵ هەمیشە گرنگی بە چواردەورەکەی خۆی ئەیا کە پێکهاتوون لە خەڵکانی خێڵ و هۆزەکەی خۆی، لەناو ئەوانەشا گرنگی زیاتر بە خزم و تایەفە ئەیات، لەناو ئەونیشا گرنگی هەرە زۆر بۆ خێزانە، ئەمەش یەکێكە لە دیارترین سیماکانی حوکمڕانی هەرێم.
دەسەڵاتی هەرێـم دەسەڵاتێکی خێڵکییە، خێڵ گرنگی بەچواردەورو شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی ئەیا ئەگەرچی لەسەر شان و حسابی خەڵکی تر و ناوچەیەکی تریشبێ.
ئەگەر شوێنی نیشتەجێ بوون و هاتوچۆی خۆیان ببینی زۆر بەڕوونی ئەزانی کە ئەمانە خەڵکێکن بە هزری خێڵ وڵات بەڕێوە ئەبەن، چاویان تەنها ئەو شوێنانە ئەبینێ کە کۆڕو کۆبوونەوەی تیائەکەن و کۆشک و تەلارو باڵەخانەی پێشوازی میوانەکانیان و ڕێگەی هاتوچۆی سەردانیکەرە دەرەکییەکانیان گرنگی پێئەیەن، لەباشترین کارەکانیشیان ئاوەدانکردنەوەی ناوچەیەک و وەلانانی ناوچەیەکیترە تا ڕق و کینە لەناو خەڵکا دروستبێت، بۆ نمونە گرنگیان بە هەولێر و وەلانانی سلێمانی کاری حکومەتێکی ڕەشید نیە، هێندەی سیمای خەڵکانێکی خێڵەکی و کاڵفامی سیاسی پێوەدیارە.
ناشرینکردنی ناوە جوانەکان:
یەکێک لەقێزەونترین کارە نابەرپرسەکانی دەسەڵاتدارانی هەرێم ناشرینکردنی ناوەکانە، تاکو لەبری ئەوەی خەڵکی نەفرەت لە سیاسیەکان بکات بکەوێتە داوی پلان بۆداڕێژراوی دەسەڵاتدارە سیاسیە بازرگانەکانەوە و ئەوان لەبیربکرێن و تاوان بکرێتە ملی شارەکانەوە.
لە دنیای سیاسیا دوو وڵات کاتێ لەسەر هەر بابەتێک گفتوگۆبکەن ئەوا لە نوسین و دەربڕینەکانا ناوی پایتەختی وڵاتەکە بەکارئەهێنن، چونکە واباوە دەسەڵاتی جێبەجێکارو حکومەت لە پایتەختە. بەڵام لە کلتوری سیاسی هیچ وڵاتێکا نەبینراوە کە دوو شاری ناو وڵاتێک هاوشێوەی دوو وڵاتی سەربەخۆو جیاواز بەناوی شارەکانەوە بانگی یەکتربکەن و لەو ڕێیەوە هەڵە و چەوت و چەوێڵی خۆیان بەیەخەی شارەکانا بسوێن.
پارتی و یەکێتی ماوەیەکە زۆر بەڕوونی هەرچی دزی و گەندەڵیەکانیانە، هەرچی نەزانی و نەشارەزایی بەڕێوەبردنیایە، هەرچی ڕق و تۆڵەیانە بەناوی سلێمانی و هەولێرە ئاڕاستەی یەکتری ئەکەن. بۆ نمونە داهات دیارنیە و حکومەت بەشە بودجەی سلێمانی نانێرێت، بەشە بەنزین و نەوتی سلێمانی نانێرێت و لەبازاڕی ڕەشا ساغی ئەکاتەوە، پارەی دەرمانی نەخۆشخانە و پرۆژەکان واژۆ ئەکات و پارەکەی سەرف ناکات، کەچێ دەسەڵاتدارانی زۆنی سەوز ئەڵێن “هەولێر” گەمارۆی خستۆتە سەر سلێمانی، لە ڕاستیا ئەمە دەربڕینێکی هەڵەیە.
پارەی سلێمانی دیار نامێنێت و بانکەکان چۆڵکراون و سویلەیان نیە بۆ دابەشکردنی مووچە، داهات ناگەڕێتەوە خەزێنەی حکومەت، کەچی دەسەڵاتدارانی زۆنی زەرد ئەڵێن “سلێمانی” داهات ناگێڕێتەوە، لەڕاستیا ئەمەش دووبارە دەربڕینێکی هەڵەیە، ئەمە ئەوەیە کە دەسەڵاتدارانی هەردوو زۆنی زەردو سەوز کاری بۆئەکەن، تا لەو ڕێگەیەوە کەمتر ناوی خۆیان بهێنرێ و هەدوو ناوی شاری سلێمانی و هەولێر ناشرینکەن و خەڵکی هەردوو شار بکەن بە دوژنی یەک و سەرقاڵبن و ڕق و بوغزیان لەدڵا لەدژی یەکتر دروستبێ، بەوجۆرەش ئەوان لەدزی و گەندەڵی خۆیان بەردەوام ئەبن و دەستەچەورەکانیشیان بەناوی هەردوو شاری سلێمانی هەولێرا ئەسوون.
بەداخەوە بەشێک لە مێدیاکارەکان جا بەنەزانیبێ یان بەرنامە بۆ داڕێژراوی حیزبەکانیان هەمان هەڵە ئەکەن و هەموو ئەو هەڵە و تاوانانەی پارتی و یەکێتی دەرهەق بەخەڵکی هەرێمی کوردستانی ئەکەن بەناوی سلێمانی و هەولێرە ئاماژەی پێئەکەن، هەروەک ئەوەی ئەو دوو شارە دوو مرۆڤی تاوانباربن، ئەمە لەبری ئەوەی هەموو جارێ ناوی خودی دز و گەندەڵکارەکان بهێنرێ. لەڕاستیا ئەگەر خەڵکی ئاسای و عەوام بکەونە هەڵەیەکی لەو جۆرەوە و تێپەڕێ بەسەریانا تا ئاستێک ئاساییە، بەڵام کاتێک نوخبە و ڕۆشنبیرو مێدیاکار ئەو هەڵەیە بکات ئەوا ئەبن بەبەشێک لەو تاوانەی کە دز و گەندەڵکارەکان دژی ناوە جوانەکان ئەیکەن.
ئەوەی دڵخۆشکەرە ماوەیەکە هەندێ کاری هونەری و درامای هاوبەش لەنێوان هونەرمەندانی سلێمانی و هەولێرا ئەکرێ کە ئەکرێ ببێتەوە هەوێنی گرێدانەوەی ئەو دوو شارە کە پارتی و یەکێتی بەزۆر لەهەوڵی دابڕانیانان.
