عیماد عەلی: ئیسلامەکەی کورد و ئیدیعای بانگەشەکاران؟
لەم دواییە کتێبی( ئیسلامەکەى کورد)ی نوسەر (توهامی ئەلعەبدولی) سەرۆک وەزیرانی پێشووتری تونسم وەرگێرٍا و بڵاوم کردەوە. ئەوەی تێبینیم کرد لەم کتێبەدا ئەوەبوو کە خەڵکی غەیرە کورد باشتر کورد وەک خۆی دەناسن و دەزانن کەلتوری کورد چۆنە و چیە و جیاوازیەکانی لەگەل سەرجەم گەلانی دونیادا چیە. ئەم نوسەرە بەرٍێزە زۆر شتی روونکردۆتەوە کە بە راستی ئێمەی کورد لێی نائاگاین و بەلایدا نەرٍۆیشتووین کەچی زۆر پێویستمان پێیە، چی لە تێگەیشتنی کەلتورەکەمان وەک خۆی و ناوەرۆکەکەی یان ئەو جیاوازیەی هەمانە لەگەڵ خەڵکانی دیکە بەتایبەتی عەرەب، لەهەمان کاتدا ئێمەی کورد چۆن پەیرەوی رێنماییە راستەقینەمانی ئیسلام دەکەین( لێرە قسەمان لەسەر قسەی ئیسلامی سیاسی نیە)، بەڵێ ئەگەر وەک دەڵێن ئاینەکەمان کورداندبێت یان نەتەوەکەمان ئیسلامماندبێت، ئەمەش لەدەرئەنجامی کاریگەری کەلتوری رەسەنی کوردایەتیەوە بووە و بە هۆکاری فاکتەری بارودۆخی بابەتی و خودیی کوردیەوە تێکەڵبونێک روویداوە، بۆیە بە تێپەربونی قۆناغەکان جیاکردنەوەی مەحاڵ یان سەختە بووە و بواری لێکدابرٍانی زۆرکەم هێشۆتەوە ( بەڵام ئیسلامی سیاسی لە هەوڵی ئەوەدان لەم بارەشەوە دەیانەوێت غەدر لەم نەتەوە داماوە بکەن).
ئەوەی جێگەی وتنە لێرەدا و تاوەکو ئەم چرکەساتە زۆر مشتومرٍی لەدوای خۆیدا هێناوە، ئایا پاش دروستبونی ئەو ئیسلامە تایبەتیەی کورد، هیچ هەوڵی پاراستنی نەتەوەکەی پاش ئیسلامبوون دراوە. گەلانی جیهانی ئسلامی هەر یەکەو بە شێوەو شێوازێک توانیویانە کیان و نەتەوە و نیشتمانی خۆیان بپارێزن و ئیسلام وەک ئامرازێک بۆ ئەو مەبەستە بەکاربێنن، بەڵام کورد تا ئێستا بەلای ئەم ئەرکەدا نەرۆیشتووە و نەیتوانیوە تایبەتمەندیەکانی بۆ پاراستنی حۆی بەکاربێنێت و بەڵکو بە خشکەیی سیفەتەکانی سریوەتەوە و وەکو نەتەوە زیانیشی لێکردووە. ئەمەش توێژینەوەی وردی دەوێت و ئەم کتێبە سودی باشی دەبێت بۆ ئەو مەبەستە، واتە ناسینی کەلتورەکەت و کاریگەری نیمچە فەلسەفەی نامۆی هاوردە لەسەر ژیانی گەلەکەت. پابەندبون بە کەلتوری تایبەتی نەتەوەکەت رێگەی راست و فراوانت بۆ فەراهەم دەکات بۆ مانەوەی رەسەنایەتی و لابردنی خەڵتەی تێکەڵبووی ئەم و ئەو بە کەلتور و ژیانی گەلەکەت، بە دڵۆپاندنی رەوتی ئاوێتەی کاروانی مێژوو و کەلتورە رەسەنەکەت سپی و رەش لەیەک جیادەکرێتەوە واقعی کەلتوری و رۆشنبیریی تایبەتی گەلەکەت بە بێگەردی بمێنێتەوە و، دەتوانیت رووی درەوشاوەی رەسەنایەتی گەلەکەت بە دوور لە کاریگەریەکانی مێژوو و کەلتوری نامۆی ئەویتری هاوردە وەکو خۆی پیشان بدەیت.
بارودۆخی گشتی و هەمەجۆریی پێکهاتەی نەتەوەیی و نەبوونی کیان و روون نەبوونی جوگرافیای سیاسی نەخشێنراوی تایبەت یان دزرانی و گرنگینەدان بە فەرهەنگ و رۆشنبیریەکەی، کاری توێژینەوە لە دۆزینەوە و دەلاخستنی راستیەکانی ئاڵۆز و زۆر قورس کردووە. بەڵێ بوونی ئەو جیاوازیە گەورەیەی لەسەرجەم روویەکیەوە لەگەڵ گەلانی موسڵمانی دونیادا وای لێکردووە کاریگەری سەلبی نامۆیی زۆر لەسەر رەسەنایەتی کەلتور و تایبەتمەندی ئەم میلەتە نەبێت، بەڵام بە رۆیشتنی زەمانە، زەمینەی پێکەوەلکاندنی کەلتور و عەقیدە هاوردەکان لەگەڵ ئەوەی نێوخۆ فەراهەم دەکات و تاتیبەتمەندیەکەت دەسرٍێتەوە ( لەگەڵ هەوڵی نەزۆکانەی ئیسلامی سیاسیی ئەم سەردەمە بۆ سرینەوەی تایبەتمەندیەکانی کورد)، سەرەرای ئەوەی کورد بەدوور لە هەر میلەتێکی دیکە بە خۆرٍاگری و دان بەخۆداگرتن و پشودرێژی و پابەندبوون بە رەسەنایەتی و ژیانی تایبەتی خۆی ناسراوە، کەچی گەلانی دیکەی خاوەن کیان و دەوڵەت جگە لە کورد، خۆیان بە مەزهەب و ئاراستەیەکی تایبەتی لە فەوتان پاراستووە( تورک بە سونە گەراو فارس بە شیعەگەرا).
بۆیە ئێمەی کورد لە دۆخێکداین رۆژ نیە خەڵکانێک لە پرٍا وەکو دۆمەڵان لە بن زەویەوە بە مەبەستی جیاجیا و لەپێشەوەی هەمووش ئامانجی سیاسی هەڵنەتۆقێن و بە ناوی ئیسلامەوە رێنمایی نەدەن بێ ئەوەی واقع و مێژووی کورد لەبەرچاو بگرن و تەنها پشت بە عەقیدە و فکری ئەویتر دەبەستن و بەس. کەچی تا ئێستا ئێمە خۆمان وەکو خۆی بە جوانی نانانسین و خەڵکی دڵسۆزی وەکو (توهامی ئەلعەبدولی بی هیچ مەرام و نیازێک وبە بێلایەنانە خۆمانمان پێدەناسێنێت و جیاوازیەکانمان لەگەڵ ئەویتر بە روونی دەردەخات.
ئەم کتێبە حەقیقەتی کورد وەکو خۆی دەردەخات و ئەو ئیدعایەی ئیسلامگەرا و مەزهەبگەراکان بە ناراستەوخۆش بێت لە بێژنگ دەدات و ئیسلامەکەی کورد بە پوختی روون دەکاتەوە. ئەوەی ماوە کورد خۆی بزانێت چۆن دوژمنی خودیی نێوخۆیی بناسێت و هەوڵی بێپایانی دەرەکی سرینەوەی کۆتایی پێبێنێت و ئەو تایبەتمەندیانە بپارێزیت و وەکو نەتەوە ببوژێتەوە.
