عوسمان عومەر: زەردەشتیەت و کاریگەریەکانى لەسەر پەیامبەرو ئاینى ئیسلام/ بەشى سێیەم و کۆتایی.
لە ئاڤێستادا هاتوە زۆر نەریت و بیروباوەر لەئەستۆى زەردەشتیان پێویستە کارى پێبکەن و جێبەجێى بکەن، بۆ نمونە” سەبارەت زیناکردن و کارى سیکسکردن لەگەل ژنانى سکپر یا ئەوانەى لەسوڕى مانگانەدان بەپێى دەقەکانى 18,16,15,14,13 لەبەر زۆرى دەقە عەرەبیەکان تەنها دەقى 11و12 دەخەمە ڕوو, هاتوە { إذا رجل بفتاة, عند أهلها أولم تکن عند أهلها}. واتە گەر پیاوێک زیناى لەگەل کچێک شوى کردبێ یا شوى نەکردبێ لەمالى باوکى بێت یا لەوێ نەبێ سکى پڕکرد نابێ زیان بگەیەنێ بەوەى لەناو ڕەحمى دایە لەبەرشەرمى خەلک. برگەى 12 {فإذا أتلفت جنینها خجلا} واتە کۆرپەلەکەى بەهۆى شەرمە زاریەوە بفەوتێنێ دایک و باوکى تاوانبارن دەبێ سزاى دادپەروەرانە بدرێن بەهۆى ئەو کوشتنە بەمەبەستە.
هەر لە ئاڤیسادا هاتوە ئەو ژنە زۆر بەپیرۆز دادەنرێ کەوەچەى زۆر بخاتەوە ژیانى هاوسەرى و مالدارى بەدرێژایی سالەکان لەنێوان ژن و مێرددا بەردەوام دەبێ. وا پێدەچێ قورئان ئایەتى 223 ى سورەتى بەقرەى لەوانەوە وەرگرتب کە دەلێت (نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُم مُّلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ)، چونکە لەبرگەى 24و 25ى ئاڤێستادا هاتوە الارض تکون حزینة یا زرادشت سیبتاما عندما تبقى الارض غیر محروثةلفترة طويلة. لەبرگەى 25 هاتوە الذى يفلح الارض يازرادشت سيبتاما باليد اليسرى واليمنى باليد اليمنى واليسرى سيحصل على الناتج. واتە ئەى زەردەشت ئەوەى بەدەستى چەپ و ڕاست زەوى بکێڵێ ئەوا بەدەستى ڕاست و چەپ ئەنجامەکەى دەست دەکەوێ.
لاى زەردەشتیان دەگوترێ زەردەشت فەرمویەتى: ئەوەى ژنى هەیە لەپێشترە لە سەلتەکان و ئەو باوکەش لەپێشترە کەخاوەن وەچەیە لەوەى کەمنالى نییە. بەپیى بیروباوەرى ئاینى زەردەشتى جیابونەوەى ژن و میرد هەرگیز رێگە پێدراو نییەو قەدەغەیە (يعتبر الزرادشتيون ان زرادشت يفضل المتزوج على الأعزب والوالد على من ليس لديه أولاد. كما ان الطلاق محرم في الديانة الزرادشتية).
لەلاى زەردەشتیان ئەوەى رێزى زۆرى هەیە ئەو مرۆڤەیە کە کاردەکات و بەرهەمى هەیە بەپێى دەقى ژمارە 2ى ئاڤیستا کە تێیدا هاتوە: أتضرع الى الانسان السید, المساعد محب نار اهورامزدا الى الاکثر اسیادا و نشطا. واتە لەو مرۆڤە بەرێزە دەپارێمەوە کە خۆشەویستى بۆ ئاگرى ئاهو ڕامزدا هەیە بۆ ئەوانەى بەرێز و چالاکن.
لاى زەردەشتیان خواردنى شتى بۆگەن و خراپ و لاشەى مردووى مرۆڤ یاساغە هەرگیز پاک نابێتەوە سزاکەى مردنە بەپێى برگەکانى 23و 24 ل 287 کتیبى ئاڤیستاى د.خلیل عبد الرحمن یاخالق العالم الدنیوى ایها المقدس هل یمکن للذى أكل من جثة كلب و… تاد. واتە ئەى ئافرێنەرى ئەم گەردون و جیهانە، ئەى پیرۆز ئایا دەتوانرێ گۆشتى سەگى مردارەوە بوو بخورێ؟ لەبرگەى 24 دا ئاهوڕامزدا هاتووە لایمکن ایها المقدس زرادشت ینبغى هدم حجرە. مزق قلبە وقلع عینە و… تاد. واتە نەخێر ناکرێ ئەى زەردەشتى پیرۆز، بەلکو پێویستە ناخى وێران کەى و دلى پارچە پارچەکەو چاوى دەربێنە بەو پێیە بێت قورئان ( إنما حرمت علیکم المیتتة والدم ولحم الخنزیر ) لەوانەوە وەرگیراو خزێنراوەتە ناو قورئانەوە بەهەندێ خستنە سەرى چەند ووشەیک.
چەند نەریتێکى هاوبەشى نێوان ئیزیدیان و زەردەشتیان
چەند نەریتێکى ئاینى هاوبەش لە نیوان زەردىشتیان وئیزیدیان هەیە هەردوو لایان ئەوەیان لا قەدەغەیە کە کەسى تربچێتە ناو ئاینەکەیانەوە، واتە ئەو دوو ئاینە تەبشیرى نین, هەروەها ڕێگەنادرێ لەئاینەکانى دیکە ژن و ژنخوارى بکرێ, هەردوو ئاین رێز لە ئاژەلە ماڵیەکان دەگرن وەک ئەسپ, مانگا,گا و سەگ و هەردولایان ئاگر بەپیرۆز و رەگەزێکى روناکى دادەنێن و هەردوولا لەوانەى باوەریان بەو ئاینە هەیە دارودرەخت بە پیرۆز دەزانن و هەرگیز چلە دارێکى سەوز نابرن یا ناشکێنن ولێناکەنەوە.
زەردەشتیان وکشتوکاڵ
زەردەشتیەکان کشتوکالیان زۆر بەلاوە گرنگ بووە بەپلەى یەکەم و بەپلەى دووەم بەخێوگرتن وراگرتنى ئاژەلە ماڵیەکان و هەندێ جاریش هەردوکیان هاوتاى یەکتر کردون لەگرنگى پێدان و بەلایانەوە گەورەترین تاوان دەرحەق ئاژەل کوشتنیەتى یا ڕاوکردنیەتى بەمەبەشتى خۆشى وکات بەسەربردن و وەک پێشتر ئاماژەم پێدا (گا) لاى باوەردارانى زەردەشتى بەپیرۆز دادەنرێ لەدەقێکى ئاڤیستادا هاتووە خوادوەند ئاهورامزدا دەلیت ( خلق الانسان والثور فى أن واحد واتە مرۆڤ وگا لەیەک کات وساتدا ئەفرێنراون) بۆیە گا بەپیرۆز دادەنرێ, هەر بویەشە ئاهورامزدا ڕاسپادەى هەیە دەلێت( إذا أنجبت المرأة طفلا ميتا أن تتخذى لثلاث ليال على الحليب و القمح و الخمر وبعد إنقضاء اليالى الثلاث عليها أن تغسل جسدها و ملابسها ببول الثوروالماء وهكذا تصبح طاهرة )واتە گەر ژنێ منالێکى مردوى بوو پێویستە بۆ سێ شەو شیرو گەنم و شەراب بخوات, دواى سێ شەوەکە پیویستە لەسەرى خوى جلەکانى بە میزى گا وئاو بشوات ئینجا پاک دەبێتەوە. وادیارە پەیامبەرى ئیسلام فەرمودەیەکى لەسەر رۆشنایی ئەوە گوتوە کە لەهەردوو صحیح و نسائى گێراویانەتەوە( فبول الابل دواء نافع لبعض الامراض أمر بشربە للتداوى. واتە میزى حوشتر دەرمانێکى باشە بۆ هەندێ نەخۆشى بۆیە فەرمانى کردوە بخورێتەوە) گوایە دووهۆز بەناوى غرینەو عگل هاتونەتە لاى محەمەد و پیان گوتوە ئیمە ناسغین ئەویش گوتویىەتى برۆن میزى حوشتر بخۆنەوە وەک نسائى و صحیح دەلین ( فصحوا و سمنوا واتە چاک بونەوەو قەلەویش بوون بۆیە على کەلەک لەو ڕوانگەیەوە میزى وەک بیرە داوە بەخەلک ئایا هیچ بەڵگەیەکى زانستى سەلمێنراو لەسەر ئەوە هەیە؟
دیاردەى شاردنەوە مردوو لاى زەردەشتیان:
زەردەشتیان مردویان وا دادەنێن کە ڕووی لەخۆر بێت کە پێگەیەکى پیرۆزى لایان هەیە لە بیروباوەرەکانیان دا, لەگەل ئیزیدیەکان هاوبەشن، چونکە ئیزدیەکان کاتێ خۆرهەلات نوێژێک دەکەن و کە ئاواش بوو نوێژێکى دیکە دەکەن و هەردوو لاشیان جلى سپى دەپۆشن وەک هیمایەک بۆ پاکى و سافى و بێگەردى، بەلام زەردەشتیان رێۆڕەسمێکى تایبەت بەخۆیان پەیرەو دەکەن, لاشەى مردوەکە دەبەنە شوێنێکى بەرز کە پێى دەگوترێ داهمە یا داخمە شوێنێکە بەشێوەى بازنەیی لەسەر لوتکەى شاخێک یاگردێک و دوور لە شوێنە نیشتەجێیەکان تا بالندە گۆشتخۆرەکان بین گۆشتەکەى بخۆن، چونکە بەبیروباوەرى زەردەشتیان مردوو جەستەکەى گلاوە وتا ئەو لاشەیە لەگەل هەر سێ ڕەگەزەکە ژیان تیکەل نەبێ کە ئەوانیش ئاو, خاک و ئاگر تا پیسى نەکات, کاتێ بالندە گۆشتخۆرەکان گۆشتەکەیان تەواو کرد و ئیسک و پروسکى مایەوە کۆدەکرێتەوەو دەخرێتە شوێنێکى کراوە بەمەرجى دانەپۆشینى. ئەم رێورەسمە لە سەرەتاکانى سەدەى بیستەم وەستێنراوە بەهۆى زیاد بونى ژمارەى دانیشتوان و زۆربونى کۆمەلگا نیشتەجێیەکان رێگایەکى تریان پەیرەو کرد ئەو جەستەى مردوەکە دەخرێتە ناو تابوتێکى کانزایی و بەمەحکەمى دادەخرێ.
زەردەشتیەکان و باوەڕبون بەخریەتى زەوى:
ئەوەى جێکاى سەرنج و تێرامانە زەردەشتیەکان بەیەکەم ئاین دەژمێردرێ کە گوتویانە زەوى خرە لەباسێک هاتوە چون زەردەشت بەرەنگارى ئیبلیس بۆتەوە و بەردى تێگرتون لەو برگەیەدا ئاماژەى پێدراوە و دەلێت: { من أي مكان على هذة الارض المستديرة واتە لەهەرشوێنێکى ئەم زەویە خرە}لە برگەیەکى دیکەدا هاتووە { أن ترمى هذه الحجارة التى تمسكها وانت واقف على الضفة العليا من نهر دارزا باروشاس سپا}لاپەرە 370 کتیبى ئاڤیستا لەنوسین و ئامادەکردنى دکتۆر خلیل عبد الرحمن.
کاتێ سەلمان فارسى موسلمان بونى خۆى راگەیاند کە پێشتر یەکێک بووە لە کاهینەکانى زەردەشتیان بەپەیامبەرى ڕاگەیاند کە خەندەق لێبدا بەدەورى جولەکان لە شەرى خەندەق. بەپێى سەرچاوە ئیسلامیەکان سەلمان فارسى هۆکارى دابەزینى ئایەتى 62ى سورەتى مانگا کە دەلێت: (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ) کاتێ بەپەیامبەرى راگەیاند کە هاورێانى پێش موسلمان بونى لەزەردەشتیان نوێژو رۆژوو دەگرن و بروایان وابوە کە تۆ دەبی بەپەیامبەر لەوەلام دا پەیامبەر گوتویەتى یا سلمان هم من أهل النار لایکونوا من المسلمین فأشتد ذلك على سلمان, وقال ( لو أدروك صدقوك ووأتبعوك) فحاول النبى أن يواسى ويخفف عنە قال (وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ) واتە ئەوانە موسلمان نین، بەلکو کەسانى دۆزەخین سەلمان ئەوەى لەدڵ گران بوو بەپەیامبەرى گوت گەر بزانن باوەرت پێدەهێنن و دوات دەکەون, لیرەدا پەیامبەر بۆئەوەى دلى چاک بکاتەوە (وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ. لێرەدا پرسیارێک خۆى دەخاتە ڕوو لەوکات و سەردەمە زۆربەى وولاتى فارس زەردەشتى بوون چۆن پێیان نەزانیوە ئەى خۆى چون هاتوە؟ بەسەردا کەوتوە, بۆبازرگانى گەیشتۆنە مەدینە.؟ عائیشە دەگێرێتەوەو دەلێت: سەلمان فارسى بەتەنها لەگەل پەیامبەر شەوانە تا درەنگ دادەنیشتن وکاد یغلبنا على رسول اللە واتە پەیامەرى لەئێمە دابرابوو, ئەوەش پێما دەلێت: کە سەلمان فارسى لەو دانیشتنە دوورودرێژەى زۆرێک لە بیروباوەر ونهێنیەکانى زەردەشتیەت هەیە پێى ڕاگەیاندبێ, بەهۆى ئەو هەموو وێکچونەى ئاینى زەردشتى لەگەل ئاینى ئیسلامدا تا ڕادەى هاوشیوەبون لەزۆرێک لەگەل بیروباوەرى زەردەشتیەت بەرچاو دەکەوێ.
زەردەشتیەت و یەکتا پەرستى:
ئاینى زەردەشتیەت تاکە ئاینە لەمێژوودا کە باوەرى بەیەکتا پەرستى وبونى خوداو کۆتا ڕۆژوسزا و بەهەشت و دۆزەخ و فریشتەو شەیتان وزۆر شتى تر هەبووە, هەر بۆیەشە کاریگەرى زۆرى بەسەر ئاینە ئیبراهیمیەکانەوە هەبوەو زۆر شتیان لێ وەرگرتون.
لەکۆتایی ئەم بابەتە دەگەینە ئەوەى کە زەردشتیەکان ئاگر پەرست نەبوون، بەلکو ئاگریان لا پیرۆز بووە وبەسەرچاوەى روناکى دانراوە، چونکە زۆرێک لە موسلمانان بەهەلە خراوەتە بیروهزریانەوە کە زەردەشتیەکان ئاگر پەرستن. ئاینى ئیسلام زۆرجار و لە زۆر بونەدا تانەو تەشەرو گالتەیان بەهەندێ لە بیروباوەرى ئاینەکانى دیکە کردوە, زەردەشتیەکان ئاگر پەرست نین، بەلام پیرۆزە لایان چون موسلمانان بەردێکى شەش پالویان لا پیرۆزە کە بەبەرگێکى رەشى بەسەردا داروە تەوافى بەدەوردا دەکەن و بەردێکى دیکە پال پالێن ویەکتر شێلان وکەوتنە ژێردەست و قاچى هەندێ کەس چیە تا ئەو بەردە ماچ کەن گوایە ئەوبەردە لەبەهەشتەوە گەوتۆتە خوار ئەى ئەوە ساوێلکەیی و گەمژەیی نییە کە تۆ بەردێک ماچ بکەیت؟
