عیماد عەلی: ئایا کورد ئاگای لە سیناریۆی گۆرٍانکاریە نەرمەکەیە؟
وا سەت سال بەسەر رێککەوتنی سایکس بیکۆ تێدەپەرٍێت و کۆڵۆلیۆنیالی نوێ و خاوەن بەرژەوەندیە باڵاکانی جیهان بە خشکەیی و هاوبەشی لە ناوچەکە خەریکن لە دارٍشتنی چۆنێتی رێکخستنی ناوچەکە یەکلایی دەبینەوە و دەست بە جێبەجێکردنی پلانەکەیان دەکەن. بێگومان ئەوەی دڵحۆشکەرە لێرەدا و بە قازانج بۆ کورد دەکەوێتەوە، بە روونی دیارە بەر بە تورکیا دەگیرێت و رێگەی لێ دەگیرێت لە هەر جموجوڵێکی گوماناوی و لەو بارەوە هۆشداری توندی پێداروە و تەنانەت بە فەرمی هۆشداریشیان بە ئێرانیش داوە لە دەستوەردانە هەمەجۆرەکانی لە عیراق و خەریکی دووبارە رێکخستنەوەی ناوچەکە و خودی عیراقن وەکو چەقی ناوچەکە، بە شێوەیەک کە لە قازانجی خۆیاندا بکەوێتەوە و لەمەشدا وەکو چۆن پێشتر چەندین جار هاوارمان دەکرد کە خودی بەریتانیا دارێژەر و خاوەن بیر و پلانە و لەگەڵ ئەمریکا دەستەبەری بەرژەوەندیەکانی خۆیان کردووە و لە بارودۆخی نوێ و جیاواز دەستیان بەسەر هەموو موقەدەراتی ناوچەکەدا گرتووە و بە خێری خۆیان ئەو لایەنانە بەشداری پێدەکەن کە لە ستراتیجیاندا سوودیان پێدەگەیەنێت و سەدەیەک زامنی ئایندەی دەکەن، ئەوا ئەمرٍۆش لەو بارەوە بەردەوامن.
بەربەست خراوەتە پێش رێگەی ئاوریشمی چین وبە تەواوی رێگری کراوە کە لەم ناوچەیە جموجوڵی سیاسی و ئابووری بکات. ئەڵتەرناتیڤی رۆژئاوایی بۆ جێبەجێکردن لە چوغزی ناوچەیەکی دیاریکراو لەبەردەستدایە و وڵاتانی وەکو میسر و ئوردن و عیراق و بەشێک لە وڵاتانی کەنداو، یان هاوکارن یان بەشدارن لەو ئەرکە و ئەوەی روونە کە هەنگاو و قۆناغەکانی بە نەرمونیانی و بێ خوێنرشتن جێبەجێ دەکرێن و بە وردی لێکۆڵینەوەیان لەسەر کردووە و سەرجەم ئەگەرەکانیان خستۆتە بەرچاو و تەنها دیاریکردنی کاتژمێری سفر و کاتی خستنەبەردەستی هەمووان بە نهێنی ماوەتەوە.
ئەوەی جێگەی سەرسورمانە کە تەنها کورد لەمبارەوە خەمسارد و بێ ئاگا و بێ پلانە و لە گوێی گادا نوستووە و خەریکی شتی لاوەکیە لە ئاست ئەرکێکی گرنگ و زەبەلاحی لەم جۆرە کە پێویستە پێش هەموو لایەک سەرقاڵ بێت لەمبارەوە و هەوڵی ئەوە بدات کە ئەم هەلەی سەت سالڕ جارێک دێتە ئاراوە بە تۆپزی بێت یان بە عەقڵ و بیرکردنەوە و هەوڵی دیاریکردنی کونوکەلەبەرەکانی ئەوەی پێویست بێت بۆ ئایندەی نەوەکانی بەکاری بێنیت و ئەگەر لە پلانەکەشدا نەبێت خۆی تێدا بخزێنێت یان بەهەر شێوەیەک بێت ئامرازێک بدۆزێتەوە و رێگر بێت بۆ ئەوەی حسابی بۆ بکرێت، ئەگینا نەزانی و خۆگێل کردن و دورەپەرێزی دادی نادات و وابەستەیی بە دەوڵەتی عیراقەوە بەردەوام دەبێت و زیاتر پەراوێز دەخرێت و لە قۆناغەکانی داهاتووشدا پەنجە گەزین دادی نادات.
ئەو هەنگاوە پێویستانەی کە فەرزە لەسەر دەسەڵاتی کوردستان بۆ لەدەستنەچونی دواهەل جێبەجێی بکەن:
* یەکێتی و یەکریزی و هاوکاری و هەماهەنگی لایەنە کوردستانیەکان بەدوور لە لایەنە عیراقیەکان کارێکە بواری دواخستن و خۆلێلادانی نیە و فەرزە کتوپر ئەنجام بدرێت، ئەگینا ئەوەڵ و ئاخیریان لەدەست دەچێت و مایەپوچ دەبن و دەبنە پاشماوە و وابەستەی لایەنە عیراقیەکان و بەڵکو دەتوێنەوە و هیچ شتێک لە دوار رۆژدا دادیان نادات.
* هەوڵی خۆ کشانە و خۆدوور خستنەوە لە تورکیا و ئێران کە ئەو رۆڵیان لە پلانی گەورەی رێکخستنی سیاسی و ئابووری ناوچەکەدا نابێت.
* هەوڵی دارشتنی پلانی تایبەتی کوردستانیانە کە بەهەر شێوەیەک بێت یەکتربر لەگەڵ پلانەکەی بەریتانیا و ئەمریکا روونەدات.
* هەوڵی زانینی وردەکاریی نهێنی پلانە دیارەکە کە سەرەتای دەرکەوتووە، ئەگەر لە خودی یاریچیە سەرەکیەکانیش نەبێت لە وڵاتانی وابەستەی زلهێزەکانی ناوچەکە بێت زەرەری نیە لەم بارەوە.
* بە رێکخستنی وەزعی نێوخۆیی و یەکگرتوویی دەتوانن ببنە یاریچیەکی کاریگەر و بەهادار و ئەگەر شتی گرنگیش نەکەم دەتوانن لە یاریەکەدا رۆڵی دیاریکراو بگێرٍن.
ئەوەی گرنگە لمەم کاتەدا دوورە پەرێز نەبن و ئەم هەلە دوورمەودا و گرنگە مێژوییەی ئەم قۆناغە لەدەست نەدەن و بەهەر شێوەیەک بووە عەقڵمەندانە لەگەلڕ ئەم پرسە یەکجار گرنگە مامەڵە بکەن و کورد نەخەنە دەروەی هاوکێشە سیاسی و مێژوییە گرنگەکە کە سەت ساڵ حارێک دووبارە دەبێتەوە و هەمووان باش دەزانن لەدەستچوونی ئەم هەلە بەهیچ شێوەیک قەرەبوو ناکرێتەوە. ئەگەر بواری دروستبوونی دەوڵەت نەمابێت و لە ناوچوبێت هیچ بوارێک بۆ خۆسفر کردنەوە نەدرێت، مانەوە لەسەر بارێکی مامناوەندی زۆر گرنگە و وەستان و گەرٍاٍنەوە پاشگەزبونەوە لە نیوەی رادە و لە دۆرٍاندن قازانجە.
