نەوزادى موهەندیس: موقتەدا صەدر، دیاردەیەکى نامۆ لە دونیاى سیاسى عێراقدا!

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لەدواى ساڵى 2003و ڕووخاندنى ڕژێمى بەعسى صەدامیەوە لە دونیاى سیاسى عێراقدا کۆمەڵێک کەسایەتى و کاراکتەر و دەموچاوى نوێمان پێ ئاشنا بوون کە پێشتر زۆریان نەناسراوبون و هیچ ڕۆڵێکى ئەوتۆیان لەگۆڕەپانى سیاسى عێراقدا نەبوە. کە بەداخەوە هەموانیان لە ئێستادا و دواى 19 ساڵ حوکمڕانى زۆرینەى شیعە مەزهەبى عەرەبى، نموونەیەکى زۆر ناشیرین و شکستخواردوویان پێشکەش بەگەلانى عێراق بەسەرجەم پێکهاتە نەتەوەیى و ئاینى و مەزهەبیەکانەوە کرد و هەرئەم دزێوى و قێزەونى سیاسەت و بەرنامەیەیان بوو کە لە ئێستادا زۆرینەى جەماوەرى گەلانى عێراق خۆزگە بە سەردەمى ڕژێمى لەناوچووى بەعس و سەرکردەکەى صەدام حسێنى گۆڕبەگۆڕ دەخوازن.
لەناو ئەو سەرکردە نەدیو و نەناسراوانەشدا موقتەدا صەدرە، کە لە ئێستادا یەکێکە لە سەرکردە سیاسیەکانى ڕەوتێکى سیاسى بەناوى ڕەوتى صەدرەوە و هەوڵیش دەدات هەم لەلایەنى سیاسیەوە و هەمیش لە ڕووى دینیەوە ببێتە سەرکردەیەکى سیاسى و مەرجەعێکى ئاینیش، و گەرەکێتیشى هاوشێوەى حەسەن نەصروالله لە لوبنان و تەنانەت ئایەتوڵا خامنەئیش لە ئێران هەموو دەسەڵاتى سیاسى و ئاینى لاى خۆى کۆبکاتەوە و حەز و ویستى کەسیشى بریتیە لە خۆ سەپاندن و بونە تاکە سەرکردە و مەرجعیەتى باڵا، بەشێوەیەک هیچ بڕیارێکى ڕەتنەکرێتەوە و ئەوەى ئەویش ویستى و دەیڵێ وەک دەڵێن بە یەک وشە جێبەجێبکرێت. (جۆرێک لە تاکڕەوى ئاینى و سیاسى). لەکاتێکدا گەرەکێتى کە شیعەى عێراق دووربخاتەوە لە پاشکەوتەى ئێرانى فارسى و بیگێڕێتەوە بۆ فەلەکى عەرەبى و نەتەوەییەکەى و ئەوەتا دروشمى (حکومەتى زۆرینەى نیشتیمانى نە ڕۆژهەڵاتى و نە ڕۆژئاوایى) بەرزکردۆتەوە.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئەرێ موقتەدا صەدر ئەو کەسایەتییە کە بتوانێت ئاوها شێوازێک لە حوکمڕانى عێراقدا پیادە بکات و سەرکەوتوش بێت؟ ئایا عێراق بەوێنەى ئێران و لوبنانە کە موقتەدا گەرەکێتى نموونەکەى ئەوان پیادە بکات؟ ئایا موقتەدا سیاسیەکى موحەنەک و بیرتیژ و سەنگین و پشوودرێژە و لەولاشەوە مەرجعیەتێکى گەورە و بەئارام و دووربینە کە بتوانێت هەموان بخاتە ژێر کاریگەرى و دەسەڵاتى سیاسى و ڕۆحى خۆیەوە؟ و دەیان پرسیارى تریش.
پێش وەڵامدانەوەى ئەو پرسیارانە گەرەکە کەمێک لە پاشخانى سیاسى و ئاینى و بنەماڵەیى و قۆناغەکانى ژیانى موقتەدا صەدر بڕوانین ئەوسا بڕیار بدەین کە ئەو هەڵسوکەوت و بڕیارە نامۆیانە و سەرپێیانەى کە لەماوەیەکى کورتدا دەیدات و دەینوێنێت لەچ ئاڕاستە و سەرچاوەیەکەوە سەریان گرتوە. بەشێوەیک وەک دەوترێت شەو خەون بە کارێکەوە دەبینێت بۆ بەیانى دەیەوێت جێبەجێی بکات بەبێ گوێدانە ئاسەوارە خراپەکانى.
موقتەدا بۆخۆى لە 4/8/1974 لە نەجەف((حەنانە)) لە بنەماڵەیەکى ئاینى بەناو و ناوبانگى شیعە مەزهەبى 12 ئیمامى لەدایک بوە کە بە ئالى صەدر ناسراون و لە ئێستادا تەمەنى تەنها 48ساڵە و پێگەو و ناوبانگى گەورەیان هەیە لەناو شیعەکانى عێراقدا و درەختى بنەماڵەشیان دەچێتەوە سەر ئیمام حوسەینى کوڕى ئیمام عەلى و پەیامبەر و بنەماڵەى هاشمى قوڕەشى. کە ئەم پێگە و ناوبانگەیان وایکردوە جێگەى ڕێز و تەقدیر بن و بۆخۆشیان کەمیان نەکردوە لە پاراستن و گەشەپێدانى مەزهەبى شیعە لە عێراقدا، باوکى محمد محمد ێادق الێدر بەئاشکراو و بەنهێنى دژى صدام حسێن و ڕژێمى بەعس هەڵوێستى هەبوە و هەر ئەمەش وایکرد کە ڕێژێمى بەعس باوکى و 2 براى شەهید بکات لە 19/2/ 1999دا لەتەمەنى 55ساڵیدا بەتیرۆر و گولەبارانکردنیان لەشارى نەجەف. ئەمەش بوە هۆى هەڵایسانى ڕاپەڕینى جەماوەرى لە مەدینە الصدر و پارێزگاکانى ترى عێراقى ئەو کاتەدا، و باپیریشى لەلایەن ڕژێمى بەعسەوە محمد باقر الصدر لە 9/4/1980دا لەتەمەنى 45ساڵیدا لەسێدارەدراوە. بۆخۆشى لەگەڵ باوکى و براکانیدا لەدواى ڕاپەڕینى شەعبانی ساڵى 1991دا لە بەندیخانەى ڕەزوانیە بەندکراوە. موقتەدا کوڕى چوارهەمى باوکێتى و ژنى هێناوە کە کچى مامێتى (اسماء) محمد باقر صەدر و منداڵیان نیە تاکو ئێستا. لەساڵى 1988دا چۆتە حەوزەى عیلمى نەجەف و زانکۆى نەجەفى ئاینى خوێندوە. باپیرە گەورەشى محەمەد حەسن صەدر لەساڵى 1948دا سەرۆک وەزیرانى عێراق بوە.
هەربۆیە موقتەدا لە بنەماڵە و ناوەندێکى حەوزەیى و ئاینى و سیاسیشدا گەورەبوە و بناغەى فکر و سیاسەت و ئایدۆلۆژیاى داڕشتوە و لەتەمەنێکى لاوێتیەوە لەلایەک سەرپەرشتى نوسینگەى باوکى کردوە و کتێب و چاپکراوەکانى سەرپەرشتیکردوە و سەرنوسەرى گۆڤارى (الهدى ) بوە و لەلایەکى تریشەوە سەرپەرشتى باڵێکى چەکدارى شیعە مەزهەبى کردوە و هێرش و پەلامارى کردۆتە سەر بنکە و بارەگاکانى ڕژێمى بەعس. بەم شێوەیە یەکێکە لەو سەرکردە شیعیانەى کە عێراقى بەجێنەهێشتوە لەسەردەمى بەعسدا و بە نهێنى کارى سیاسى و دینى ئەنجامداوە بە پێچەوانەى زۆرێک لە سەرکردەکانى ترى ئێستا وەک مالکى و حەکیم و جەعفەرى و عادل عبدالمهدى و عەبادى وعامرى و خەزعەلى و … هتد.کە هەموانیان زۆرترین ماوەى ژیانیان لەدەرەوەى عێراق بردۆتە سەر.
لەدواى ساڵى 2003شەوە موقتەدا زیاتر دەرکەوت و کەوتەخۆ و هەر لەسەرەتاوە دژى لەلایەک هەموو هێزە بیانیەکان و بەتایبەتیش ئەمریکابوە و لەلایەکى تریشەوە دژى دەسەڵاتى ئەنجومەنى حوکمیش بوە. لەڕێگەى بەکارهێنانى هێز و پێکەوەنانى گروپ و میلیشیاى چەکداریەوە. ئەوەتا لەساڵى 2003دا میلیشیایەکى چەکدارى بەناوى ((جەیشى مەهدیە))وە پێکەوەناو کەوتە چالاکى چەکدارانە دژى سوپاى ئەمریکا و هەرئەمەش وایکرد کە بخرێتە لیستى داواکراوەکانى ئەمریکاوە و جۆرج بۆشى سەرۆکى ئەمریکا ڕایگەیاند کە صەدر دوژمنى ئەمریکایە و داواى گرتن یان کوشتنى کرد. موقتەدا صەدر لەساڵى 2004وە بەئاشکرا دەیویست خۆى و هێزەکەى بەزۆر بسەپێنێتە سەر هەموان و لەگەڵ حکومەتى مالکى یەکەمدا کەوتە جەنگەوە و شەڕى گەورەى نەجەفى ئەنجامدا کە بۆماوەیەک دەستى گرتە سەر حەوزەى نەجەف و مەرقەدى ئیمام عەلى و تەنانەت تۆمەتباریش کرا بە کوشتنى مەرجەعیەتى عبدالمجید الخوئى لە 10/4/2003دا لەناو مەرقەدى ئیمام عەلیدا و ئەم کارانەى بەدرێژایى ساڵانى 2004 تا 22/2/2008 بەردەوام بوو. تا ئەوکاتەى تۆمەتبار کرا بەهەڵایسانى شەڕى تایەفى.
دواتر جەیشى مەهدى هەڵوەشاندەوە و لەجێگەیدا میلیشیایەکى ترى بەناوى( لیواى یوم الموعود )ى دامەزراند لە 2009-2011 و جارێکى تر بەشێوەى چەکدارانە کەوتەوە دژایەتى هێزەکانى ئەمریکا و حکومەتى دووەمى مالکیەوە و بەهەمان شێوەى جارى یەکەم شکستى هێنا بەتایبەتى دواى شەڕى گەورەى لە بەسرەدا. ئیدى لەوکاتەوە تاکو ئێستا موقتەدا و مالکى ناکۆک و دژبەیەکن و هەر ئەم ململانێ کەسیە بوە هۆکارى ئەوەى کە تاکو ئێستا و بۆماوەى 9 مانگە نەتوانراوە کە حکومەتى نوێى عێراقى پێکبهێنرێت و عێراق بکەوێتە گێژاوێکى سیاسى قوڵەوە و بەشێوەیەک مالکى و صەدر ناتوانن لەنێوماڵى گەورەى شیعیشدا هاوکارو پێکەوەکاربکەن.
هەر لەساڵى 2009وە پەیوەندى کردە حوسیەکانى یەمەنەوە دژى حکومەتى یەمەن و دواتریش دژى سعودیە و ئەوانى تر. لە ساڵى 2014شەوە (سەرایى سەلام) ى دامەزراند کە میلیشیایەکى چەکداریە لەدواى داگیرکردنى موصڵ و شارەکانى تر لەلایەن داعشەوە.
لەلایەنە ئاینیەکەشیەوە و دواى تۆمەتبارکردنى بەکوشتنى خوئى. لەلایەن ئێرانیەکانەوە بردیانە ئێران و چوە حەوزەى قوم و خوێندنى تەواو کرد و لە ئێستادا پلەى (حجە الاسلامى) هەیە و دەخوێنێت بۆئەوەى پلەى (موجتەهید) وەربگرێت و ئەوکات دەتوانێت ببێتە مەرجەعێکى باڵاى هاوشانى على سیستانى و ئەوانى تر و فتوا بدات.
بەم شێوەیە موقتەدا صەدر حەوزەى عیلمى نەجەفى کردە دوو بەشەوە، بەشەکەى خۆى بە (حەوزەى ناتیقە/ قسەکەر یان باڵى شۆڕشگێڕى وهەڵۆکانى شیعەکان) و بەرامبەرەکەشى بە (حەوزەى ساکتە/ بێدەنگ یان باڵى کۆترەکانى شیعەکان) ناودەبران لەبەر هەڵوێستە دژ و ئاشکراکانى دژى حکومەتى عێراق و ئەمریکیەکان.
بەم شێوەیە موقتەدصەدر باکگراوندێکى تێکەڵ و پێکەڵى سیاسى و ئاینى و توندوتیژى هەیە و ڕەنگە شەهیدکردنى باوکى و براکانى و هەڵگرتنى لێپرسراوێتى ئیشوکارەکانى بنەماڵەى خۆى لە زەمەنى بەعس و دواتریشدا و لەتەمەنێکى کەمەوە هەموو ئەمانە جۆرە فشارێکى دەروونى قوڵیان کردبێتە سەر گوتار و کردار و هەڵسوکەوتەکانى،هەربۆیە کەسایەتیەکى نادیار و ڕاڕاو و نەفەس کورت و توڕە و توندوتیژى لێدەخوێنرێتەوە.کە لە دونیاى سیاسەتدا ئەم جۆرە کەسایەتیانە کەسێکى سەرکەوتوو نابن و دەکەونە هەڵەى گەورەى سیاسى و ئاینى و ئابورى و سەربازیەوە کە کاریگەرى خراپ دەکەنە سەر جۆرى حوکمڕانى و کۆمەڵگاش. بۆیە موقتەدا صەدر لەماوەى ئەم 19 ساڵەى ڕابووردوودا هێندەى وەک سەرکردەیەکى سیاسى و سەربازى و جەماوەرى توندڕە و بێ ئارام و ڕاڕا دەرکەوتوە نیوهێندە وەکو کەسایەتیەکى هێمن و سیاسیەکى موحەنەک و لەسەرخۆ و جێگە باوەڕى سەرکردە و حیزبە سیاسەکان و تەنانەت هاوپەیمانەکانیشى و دواجاریش دواکەوتە و جەماوەرەکەشى دەرنەکەوتوە. هەربۆیە سەرکردەیەکە کە جێگەى بڕوا و متمانەى تا سەر نیە بۆ هیچ کەس و لایەنێک. ئەوەتا هەر لەساڵى 2022دا و دواى هەڵبژاردنە پێشوەختەکەى 2021 چەندین هەڵوێست و گوتارى جیاجیاو دوورلەیەکى نواندوە کە تەنانەت هاوپەیمانەکانیشى ئیحراج کردوە لە کورد و سونەکان.
بۆیە بەهەق دیاردەى موقەتدا صەدر لەدونیاى سیاسى عێراقیدا نمونەیەکى زۆر جیاواز و دوورە لەهەموو نەزم و ئەتەکێت و شارەزایى و ئەزموونى سیاسى لەگەڵ ئەوەى کەلە بنەماڵەیەکى ئاینى و سیاسى دێرینیشەوە هەڵکەوتوە.بەبڕواى ئێمە تاکە چەکى بەهێزى دەستى موقتەدا صەدر تەنها ناوبانگە گەورەکەى بنەماڵەکەیەتى لەڕووى ئاینى و سیاسى و ئیداریەوە و هەڵوێستە شۆڕشگێڕانەکانیانە دژى ڕژێمى بەعس و ژمارەى شەهیدەکانیان و دواتریش ئەمریکیەکان و هەر ئەمەش کردویەتیە خاوەنى شەقام و جەماوەرێکى پانوپۆڕى گوێڕایەڵ و گەورەى شیعەکان بەتەنها و لەبەرامبەر دەیان هێز و حیزب و سەرکردەى سیاسى ترى شیعەکاندا. ئەگینا لەڕوى کەسایەتى و کاریزمایەتى سیاسى و دووربینى و پشوودرێژى و ئەزمونەوە موقتەدا صەدر نمونەیەکى شکستخواردووى سیاسەت و سیاسیەکى نامولتەزیم و ناهاوسەنگى شیعە مەزهەبى عێراقیە و هیچى تر.