یوسف محەمەد بەرزنجى: ڕۆمانى پاشاى گەورە وەک مێژوو.

یوسف محەمەد بەرزنجى

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

تێوەردان(مداخلە)
پاش کۆتایى جەنگى یەکەمى جیهان باشورى کوردستانى گرێدراو بەعێراقى عەرەبیەوە، لەڕووى ڕۆشنبیرو چاپ و چاپەمەنیەوە کەوتە دۆخێکى تایبەتى ڕۆشبیرییەوەو پارت و ڕێکخراوە سیاسییەکان سەریان هەڵداو نەریتى ڕۆژنامەگەرى ونوسین وبڵاوکردنەوە چەکەرەى کرد، ئەسـتێرەى بەختى لە درەوشانەوەدا بوو، منەوەرەکانى کورد بەهۆى داگیرکارى دەوڵەتى عوسمانى کەپەرتەوازەى ئەو دەوڵەتە گەورەیە بوون بۆ خوێندن و خوێندەوارى لەشارە گەورەکانى وەک ئەستەمبوڵ و ئەنقەرە بارگەو بنەیان دانابوو یان بەهۆى سەربازى و بەشداربونیان لەسوپاى عوسمانیدا، کەوتبوونە دۆخێکى کرانەوەو ڕۆشنبیرییەوەو دۆخى ئەوروپاى نزیک لە دەوڵەتى عوسمانى و سنورەکانى ئەم جۆرە ڕۆشنبیرانەى لە ئامێزى پێشکەوتن نزیک کردەوەو کاتێک دەوڵەتى تورکیاو کۆمارە نوێکەى دامەزراو دەوڵەتە نەخۆشەکە مەرگ لەئامێزى میهرەبانیدا توانییەوە، ئەم نەوە ڕۆشنبیرە چ وەک نێوەدى سوپا و چ وەک نێوەندىڕۆشنبیرى و مەدەنیەت بیریان لەگەڕانەوە بۆ زێدوخاکى نیشتمان کردەوە، بەکۆمەڵێک هیواو ئاوات و پەیوەست بەپێشکەوتنەوە، بەخاکى دایکى نیشتمانیان شاد بوونەوەو هەوڵى گۆڕێن و ڕێخۆشکەرى دۆخى ڕۆشنبیرى و پارتایەتى و حیزبایەتیان داو کەڵکەڵەى خەونى مەزنیان بۆ نیشتمانەکەیان بەدەرفەتزانى و دامەزراندى چاپ و چاپەمەنى و دەرکردنى ڕۆژنامەو ڕۆژنامەوانییان بە باشترین هۆکارى پێشکەوتن ناوزەد کردو هەوڵى ڕزگاربوون و دواکەوتنیان لەدابونەریت و کەلتوردا بەچراى خوێندن و خوێندەوارى و چاپەمەنیان بەئامانج گردو دەیانزانى، ئەوەبوو ڕۆژنامەو کارى حیزبیان لەپێش گشت خەونەکاناوە بۆڕزگارى کورد دەزانى، حوزنى موكريانى و گیوى براى لەڕەواندزو دەڤەرى هەولێر، پیرەمێردو هاوەڵەکانی لەشارى سلێمانى و دەوروبەرى بەهۆى دامەزراندنى چاپ و چاپەمەنى و کاریگەرى ئینگلیزەکانیش بەهاتنیان بۆ دەڤەرەکەو عێراق و خواروى ئێران، زیاتر دەرگاکەى بەڕووى ڕوناکبیرەکانى کوردا کردەوەو دۆخە ڕۆشبیرییەکەى

ڕۆمانى مێژوویى:
ڕۆمانە مێژووییەکان مێوژوویەکى کۆنى هەیە، پێش جەنگەکانى یەکەم و دووەمى جیهان لەئەوروپاو وڵاتانى دیکە بوونى هەیە، لەوڵاتە عەرەبیەکانیش پاش جەنگەکانى یەکەم و دووەم دەرکەوتن ئەمەش زیاتر پەیوەندیدارە بەگەشەو تەشەنەى چاپەمەنى و بڵاوکراوەکان لەئەوروپاو شوێنەکانى تر لە دونیادا، دواى هەدوو جەنگى جیهانى یەکەم و دووەم، لەسەردەستى جۆرجى زێدان و نوسەرانى هاوسەردەمى خۆى لەنێو دونیاى عەرەبى و روناکبیراندا دەستى بۆ براوەو سەرى هەڵداوە، لەناو فارس و دەوڵەتى ئێران و تورکەکان و دەوڵەتى تورکیادا، بەهۆى گەشەى گۆڤارو ڕۆژنامەو چاپەمەنییەوە، زیاتر دەست بۆ ئەم ژانەرە مرۆڤایەتى وئەدەبییەبراوەو گەشەى کرد. لاى ئێمەش نوسەران بەهەمان کاریگەرى نوسەرانى عەرەب و فارس وتورک و ئەوروپاییەکان و تێکەڵاوى نوسەرانى خۆمان و کاریگەرى ڕۆشنبیرى خۆمان و پەرتەوازە بونیان بەهۆى گەلێک هۆکارەوە لەو کیشوەرو ئەو ڵاتانەدا ئەم ژانەرە ئەدەبیە هاتە ناو ئەدەبیاتى کوردەوە.
بابەتەکانى نوسین لەڕۆژنامەو گۆڤارەکانى ئەوسەردەمەدا:
پێش هەردوو جەنگى یەکەم و دووەم، ڕۆژنامەوگۆڤارە کوردییەکان، گرنگیان بەوەرگێرانى ئەدەبیى بیانى و خۆماڵى داوە لەوانە کورتە چیرۆک و نوڤێڵت، و ئەم نێوەندە تا دەرچونى گۆڤارى گەلاوێژ (1939 ــ 1949) زۆر برەوى نەبوو، بەڵام لەسەردەمى گۆڤارى گەلاوێژدا کورتەچیرۆکى وەرگێڕاو خۆماڵى چووە قۆناغێکى برەودراو هەڵکشاوتر لەپێش ئەومێژووەداو، نوسەرانى کورد دەستیان بۆوەرگێڕان لەزمانەکانى ئینگلیزى و فەرەنسى و عەرەبیى و فارسیى… بردووە، لەسەردەمى گەلاوێژدا بابەتەکان برەویان پێدراو خوێنەریان زۆرتر لەدەورى خۆى کۆکردەوە، نوڤێڵتەکانى لەخەوما ( 1920 )و مەسەلەى وێژدان ( 1927 ــ 1928 )، کەلەلاین جەمیل سائیب 1887 ــ 13 ــ 10ــ 1951) و ئەحمەد موختاربەگى جافەوە (1897 ــ6ــ2 1935) نوسراون و باس لەسەردەمى شێخ مەحموود دەکات. بۆ نمونە لەم دونۆڤێڵتانەوە دەتوانین لە ململانێ سیاسییەکان دابونەریت و کەلتوورو فەرهەنگ، ئاستى خوێندەوارى شتەکانى تر تێبگەین، ئەم چیرۆکانەش زیاتر وەک بابەتى ڕەخنەو ناڕازیبوونى نوسەران لەدۆخەکە دەرکەوتن و وەک مێژووى قۆناغێک بابەتەکان لەلایەن نوسەرانى ڕەخنەئامێز و پەیام بەدەسەڵاتداراى ئەو سەردەمە دەرکەوتن و چونە قاڵبى میژووە، کەواتە نوسەر دەبێت لەسەردەم و کاتەکاندا دەرکەوتەو هەڵوێستى خۆى بەڕازى بوونیان ناڕازیبوون لەدۆخ و سەردەمەکە پەرچەڤەبکات، بەنوسینى وتار یان چیرۆک یان ڕۆمان یان هەربەبەتێکى ترى سەردەم بێت، کەواتە نوسەر بەهەر شێوەیەکبێت دەبێت وەک خوێندەوارو کەسێکى هەستیارو جیاوازتر لەخەڵکى گشتى دەبێت بۆچون و ڕەئى لەسەر سەردەم و قۆناخە جیاوازەکانى مێژوو هەبێت، بەچاک یان خراپ، بەڵام بەشێوەى واقیع بینانەوەو دروست و لۆژیکى بابەت و بۆچونەکانى بخاتە ڕوو، نوسەرى ڕاستەقینەو دڵسۆز لەکێشەو چارەسەرو ڕەخەنە ڕاستەقینەکان و جدیی بوون و پەرۆشیەکانى بۆگەلەکەى دەردەکەوێت، بەڵام بیرکردنەوەو نوسینەکانى دەبێت دروست و روون و ئاشکرا بن. نەک تەماوى وداپۆشراو خەیاڵى دەرکەون. نوسەرى ڕاستەقینەو واقیع بینانە تێکەڵ کایە سیاسییەکان دەبێت، بەشیعر یان بەچیرۆک، ڕۆمان، وتار بۆچون و ڕاو سەرنجى خۆى دیاری دەکات یان دەبێت بیخاتە ڕوو ئاڕاستایەن بکات لەپێناوى بەرژەوەندى گشتى، هەموو سەردەم و کاتە مێژووە تێپەڕەکان قابیلى توێژینەوەو لێکدانەوە و ڕاڤەکردن و پەرچەڤەکردنن لەپێناوى وەگەڕخستنى ڕاستییەکان و لادان وڕەوینەوەى تەمومژو گومان لەسەریان، ئەمەش وەڵام و پرسیار لەبەردەم خەڵک بەگشتى و خوێنەر دروست دەکات و وەڵامە دروستەکان دێتە پێشەوە، ئەمەش ئاستى پێشکەوتن لەهزرو ناوەوەى مرۆڤدا دروستدەکات و بەرهەمى داهێنراو پێشکەش دەکات.

بەهۆى کرانەوەو بەجیهانى بوونەوە:
سەردەمى بەعس نێوەندى ڕۆشنبیرى و ڕوناکبیرى داخراو بوو، زۆرێک لەچاپەمەنییەکانى وڵاتان بەهۆى سانسۆرەوە لەعێراق و باشورى کوردستان چنگ نەدەکەوتن ئەم جۆرە ڕۆمان و نوڤێلتانەش کەمتر خوێنەر پێیان ئاشنابوو، بەڵام لەم چەند ساڵەى پێشتردا گەشیان کردوو چیرۆکنوسانى لاى خۆمان چ وەک بەهەمى خۆماڵى چ وەک وەرگێڕانیش دەستیان بۆ ڕۆمان و نوڤێڵتى مێژوویى بردو برەو بە نێوەندەکە درا، لەخۆماڵییەکان خەسرەوجاف و میران ئەبرەهام، نەبەزگۆران و بەختیار عەلى و هەندێک نوسەرى تر لەپێشەنگى ئەم جۆرە ڕۆمانەن، ئەم جۆرە ڕۆمانە خوێنەرى زۆرە، بەڵام کەرەسەو خوێنەوەى نوسەر پێویستى بە پاشخانێکى باشى ڕۆشنبیرى وشارەزایى وتەکنیک و هونەرى ڕۆمان نوسینى سەردەمیانە هەیە، دەبێت نوسەر بەئەمانەت و ڕاستگۆییەوە دەستى بۆبابەت و مێژووەکە بەرێت و بەڕاستگۆیى ئاوێتەى نێوەرۆکى ڕۆمانەکەى بکات و جوانکارى ئەدەبیى و سەلیقە لەپێشینەى کارەکانى نوسەرەو زیادەڕۆیى نەکات و مێژوو نەشێوێنێت و وەک خۆیى بیخاتەروو جوانکارى زمان و ئەدەبیى تێکەڵ بکات و تێیدا بەکاربهێنێت و چێژ بەخوێنەر بگەیەنێت، قۆناغەمێژوییەکان ڕیزبەند بکات و بیانداتە دەمیەک و گومان لەسەرقۆناغە مێژووییەکە دروست نەکات و بە ئەوپەڕى ئەمانەت و ڕاستگۆیى بیگەیەنێت کەئەمە ئەرکى سەرکى ڕۆماننوسە.

ڕۆمانى پاشای گەورە:
ئەم ڕۆمانە ڕۆمانێکى مێژووییە نوسەرکەى ئارێز عەبدوڵڵایە، 356لاپەڕەی قەبارە نیو ئەى فۆڕە ساڵ. 2022 بەشێوەیەکى سەردەمیانەو چاپێکى جوان لەبەرگ و فۆنتا چاپکراوە، پێشتر چەند کتێبێکى ئارێز، عەبدوڵام بینەوەو خوێندۆتەوە، وەک (وەرزى تەمومژ، ساڵ 2019، 190 لاپەڕەى نیوئەیفۆڕە، سەرەتاتکێی سەربردان ــ بەرگى یەکەم، ساڵ 2019 ، 198 لاپەڕەى نێوئەیفۆڕە، ئەم دوکتێبەى زیاتر چیرۆکى بیرەوەرى و بەسەرهاتەکانى خۆیى و دەڤەرەکە بوون، وەک مێژووى سەردەمى پێشمەرگایەتى خۆیى بابەتەکانى بەزمانێکى ئەدەبیى جوان و بەرز پێکەوە چنیوە، مایەى چێژ بەخشین و جوان و سەنگین بوون، زمانەکەشى زمانێکى دەوڵەمەندو خۆشخوان بوو، بەڵام ئەوەى من تێبینیم کردبێت، ئەم رۆمانەى نوسەر سادەترو زمانى چڕى ناوچەیى گشتگیرى تێدا بەکار نەهێناوە، ڕەنگە زمانى ڕۆمان و تەکنیکى مێژوویى ڕێگربوو بێت لە زمانى جیاوازى کوردانەى دوو بەرهەمەکەى پێشوترى، یان مەبەستى بووبێت بەزمانى سادەو ساکار قۆناغ و ڕوداو قەوماوەکان، دۆخ و هەلومەرجە مێژووییەکان پەرچەڤە بکات و بیانخاتە ڕوو بۆئەوەى خوێنەر لەڕاستەقینەو ئەمانەتى مێژوو کەنارگیرو تەوەلانەکات و زیاتر سەرنج ڕاکێش و ڕایکێشێتە ناو بابەتەکانەوەو سەرنجى بخاتە سەر کەسایەتى و هەڵوێست و مێژووە درەوشاوەکەى پاشاوە، نوسەر کوڕى دەڤەرەکەیەو شارەزایى لەجوگرافیاو مێژووى ناوچەکەى هەیە، ئەم رۆمانە لەدەڤەرى لەدایک بوون و گەشەکردنى نوسەردا ئامادەیى هەیە من واى بۆدەچم نوسەر زۆر بابەتى میژوویى بەزمانى کوردى و عەرەبى و تورکى، فارسى بینێبێت و خوێندبێتەوە، بۆیە بەجوانى قۆناغبەندى و زمانى مێژووى لەڕۆمانەکەیدا بەکارهێناوەو جوان ڕووداو کارەسات و قەوماوەکانى پێکەوە گرێداوەو قسەو قسەڵۆک و مێژووشى پارسەنگ کردووە، ئەم بابەتەش زیاتر ڕۆڵى یان ئاستى ڕۆشنبیرى وزانیارییەکانى نوسەر پێشاندەدات لەنێوەڕۆکى ڕۆمانەکەدا. بەڵام ڕەنگە نوسەرى ئەم جۆرە ڕۆمانە مێژووییانە گەر خاوەنى پاشخان و خوێنەوەى مێژوو زانیارى و کەرەسەى گرنگ و ڕاستگۆیانەو باوەڕپێکراو نەبێت، لەنووسینى لەم جۆرەو ڕۆمانێکى ئاواوە، ڕەنگە تووشى هەڵەو کەموکورتى و بەلاڕێدابردنى خوێنەرو گومان دروستکردن بێت و خوێنەر توشى ڕقلێبوونەوە لەمێژووى کەسایەتییەکان ببینێت و لەتەمومژى نائومێدى و گوماندا بەجێیبهێڵێت. بۆیە زانیارى دروستى نوسەر بۆمێژوو هەڵهێنجانى گرنگەو ڕاستیەکان و لایەنە زانستییەکەى مێژوو سەرچاوەى سەرەکى مێژووە لەم بابەتەى ڕۆمان نوسیندا.

1813ـــ 1838:
ئەم ڕۆمانە لەناوەرۆکدا باس لەمێژوو قۆناغێکى دیارى کراوى مێژوو سەردەمى پاشامحەمەد کوڕى میر مسەفا یان میرایەتییەک دەکات کە دراوسێیى دوو دەوڵەوت و دوو ئیمپراتۆریەتى ناوچەکە بوون یەکێکیان عوسمانى تورکى و ئەوی دیکەیان قاجارى فارسییە، ڕۆمانەکە مێژوویەکى ڕاستەقینەو دروست و بێ پێدا گوتنى نادروست و هێڵەگشتییەکانى دیارى کراوە، بۆیە ناوى بەپاشا بردووەو میرى فەرامۆشکردووە، وەک حکومەت و دەسەڵات مامەڵەى کردووە، خاوەنى سکەو پارەو سوپاو تۆپ و جبەخانەو سنوور و دەستوورو یاساى خۆی بووە، قەڵەمڕەوى ئەم پاشایە پشتاوپشت لەباوکەوە بۆ کوڕ ماوەتەوە، محەمەد پاشا سەرۆکى دەڤەرەکە بووە سنورى دیارىکراوى هەبووە. خاوەن دەسەڵات و تواناو هێزى سوپاو لەشکرى هەبووە، پاراستنى سنوورەکانى وەئەستۆ گرتووە، سنورەکانى لەموکریانەوە تاکەرکوکى ئێستا درێژبۆتەوەو لەئەستۆیدا بووە، چەند میر لەژێر دەسەڵات و قەڵەم ڕەویدا بوون و فەرمانیان لەپاشاى سۆران وەرگرتووە. دوژمنەکانیش بەئینگلیزو تورک و فارسەکانەوە ڕکەبەرى سەرسەختى ئەم فەرمانڕەوا عادیل و دادپەروەرەیان بەدرێژایى مێژووە دیاریى کراوەکەى کردووەو هەمیشە لەبۆسەى ڕۆژگاردا بوون بۆى بەمامەکانیشیەوە کەپێشتر دەست و پەنجەیان لەگەڵ دوژمنانى وەک بابان و ئێران و تورانیشەوە، نەرم کردووە، وەک یەحیا بەگ و تەمەرخانى براى باوکى پاشا میرمستەفا.

وەزیرو وەزارەت:
پاشا محمەمەد ئەرکى بەشێوەیەکى کارگێڕىو ڕێکخستنێکى تۆکمە دابەشکردووە، دژى دزى و ناعەدالەتى و خراپەکارى وەستاوەتەوە، ڕێکوپێکى لەکارو فەرماندا بەلاى دوژمنانى کوردەوە جێگەى سەرنج و مەترسييە بۆ دەوروبەرو بۆ سەر پێگەو دەسەڵاتییان، بۆیە هەمیشە لەمەترسى و گەورە بوونى پاشا سڵەمیونەتەوەو بەمەترسى بۆ سەرخۆیان داناوە، مەلاعزیز رەواندوزى وەزارەتى پیشەسازى لەئەستۆ بووە، وەستا ڕەجەب وەزارەتى بازرگانى، مستەفا بەگ هەنارى وەزارەتى ئاوەدانکردنەوە، ئبنوئادەم ئابوورى و دارایى، فەقێ ئەحمەد گەنجینەدار، محەمەد شاترى کاروبارى تایبەت، رەسوڵ براى میر محەمەد سەرلەشکر، چەند پێگەیەکى تریش.

پارێزگارى و ئاسایش:
لەسەردەمى مێژووى میرمحەمەد ئاسایش و ئارامى زۆر تۆکمەو بارودۆخ سەقامگیرى زۆر هەبووە، خەڵک پشتیوانى سەرەکى پاشاو دەسەڵات بوون، کاروبارو یاسا باش بەڕێوەبراوە زوڵم و ستەم یەکجار کەمکراوەتەوە، کێشەکان زۆر کەم بوون، چارەسەر بەدەسەڵاتى حەکیمانەو یاساى میرنشینەکەو پاشاى بەهێز بەڕێوەبراوە، کێشە هەبوون، بەڵام ناوخۆیى و کەم بوون و سەرەکى نەبوون، پاشا لەدوژمنان گەیشتووەو زاناو راوێژى کردووە، گوێیى لە زاناو حەکیمەکان گرتووەو خاوەنى بریاى دروست بووە، هەڵەى کردووە، بەڵام کەم بووەو خویشى دان بەهەڵەو کموکورتیدا دەنێت، کەسێکى لەسەرخۆ و لوتبەرزو لەخۆبایى نەبووە، هەمیشە لەئامێزى خەڵک و لێیانەوە نزیک بووە، زۆرکەسیش خیانەت و ملکەچى لەسەردەمى فەرمانڕەواتیى ئەم پاشایەدا تێکەڵ بەخوێن و جەستەیان بووەو لەبۆسەى دوژمنایەتیدا بوون بۆى، وەک محموودخانى برادۆست، لەعلیخان… ئەمانەو کەسانى شارەوەى تر بەنمونە دوژمنى ناوخۆ بوون و لەگەڵ ڕاپۆرت نووس و ئەڵقەلەگوێ و سیخوڕانى ناوخۆ لەپشت پەردەو بەنهێنى خەریکى نەخشەى پلانسازى و بۆسەو دەرفەتى گونجاوبوون بۆ پشت لەئەرزدانى پاشاو تێکشاندنى و دڵخۆشبوونیان بەداڕمانى دەسەڵات و پایەى پاشاو گرێدانى بەرژەوەندییەکانیان بەدوژمنانى سەرەکییەوە.

گەشەکردنى حوکمدارى:
لەم رۆمانەدا کە زمەن و مێژووەکەى دیارى کراوەو بە سەردەم و کاتێکى دیاریکراوەوە پەیوەستکراوە، باس لەحوکمدارى دەڤەرەکەو پاشایەکى ئارام و عەقڵمەند دەکاو سودوکەڵکى بەڕاوێژ لەزانای و داناییی هاوەڵانى وەرگرتووە بۆ حوکمڕانى خۆیى و دەڤەرەکەى و دەسەڵاتەکەى.
لەسەردەمى ئەم میرو پاشایەدا، وڵات لەڕووى ئاوەدانکردنەوەو ڕێگاوبان، چاکسازى و باشکراوەو گەشەى پێدراوە، پردەکات، لەسەردەستى وەستا برایمى ماویلى بەناوبانگى ئەرمەنى و قەڵاکان چاکراون و نۆژەنکراونەتەوەو هى سەرلەنوێ دروستکراون، مزگەوتى نوێ و قوتابخانەى دینى دروستکراون و خوداپەرستى و رێزى دینودیندارى زیاتر گیراوەو گەشەى کردووە، ڕێز لەمەزهەب و دابونەریتى گشتى گیراوە بەکەمینەو زۆرینەوە، یاساو ڕێساکانى فەرمانرەوایەتى باشکراوە، بازرگانى و دارایى ئاستى بەرزبۆتەوەو پێشکەوتنى بەخۆوە بینیوە. ئارامى و دڵنییاى و ئاسایش و سەقامگیرى دەڤەرەکە هۆکار بووە بۆ گەشەى ئابوورى و پێشکەوتن و چونە پێشەوەى دەسەڵات.

پێگەى ژن لەحوکمڕانیدا:
ڕەنگە هەرباسى ژن بکرێت ئەویندارى و داستانە ئەویندارییەکانمان بەر زیهن بکەوێت، بەڵام ڕاستە ئەم بابەتەش فەرامۆش نەکراوەو وێناى ئەم بابەتە بەجوانى لەناو ڕۆمانەکەدا، لەچەند وێستگەیەکدا کراوەو گرنگى و ڕۆڵى ژن لەرۆماناکەدا پیشاندراوەو بەکەم سەریرنەکراوە، زۆر بەگرنگى و جوانى گەورەیى ژنى خستۆتە ڕوو، وەک جەنگاورو حوکمڕانى و سیاسەتیش باس لەمیرەژنى دەڤەرەکە خانزادو، سوپاو میرنشینەکەى ئاوێتەى ڕۆمانەکە کراوەو سەردەم و کاتەکەى خستۆتە پێش چاو، تاقیکردنەوەو مێژووەکەى خانزادى لە چاوى نوسینەوە لەڕۆمانەکەدا وێنەگرتووە، وەک قارەمان و ژنى ئازاو بەتوانا ئەزمۆنەکەى پیشانداوە، ناونانى کانى و قەڵاو شوێنە گرنگەکان بەناوى ئەم ژنەوە نیشانەى ئازایەتى و سەرکەوتن و پێشکەوتنى ژن و خانزاد بەنمونەى جوان دەخاتە ناو مێژووى سەردەمى خۆیەوەوبە دادپەروەرێکى گەورەى سەردەمەکەى خۆى و پاش فەرمان ڕەوایەتى میر سلێمانى براى، بەیەکێک لەژنە میرە مەردو کاریگەرەکانى دەچوێنێت. لەمیرانى پیاوان زیاتر بەگرنگییەوە، لێیدواوە. هەروەها لەسەردەمى میر محەمەد پاشادا باس لەکاریگەرى و هەڵبژادنى میر دەکات بەمیرێکى دادپەروەرو هەڵبژاردەى کەسیەتییەک، هەرچەند گەنجولاوە و ئەزمۆنى تەواوەتى لەحوکمڕانیدا نیە، وەک میر محەمەد لەلایەن دایکیەوە (شازەمان خاتوون) دیاریکراوە بۆ ئەوپۆستە، ئەم ژنەش لەدەسەڵات و فەرمانڕەوایەتیدا شارەزا بەئەزمۆن لەڕووى تەمەنەوە هەیە، هەمیش کاریگەرى لەسەر مێردەکەى و دەوروبەرى لەفەرمانڕەواتیدا هەبووەو گوێیلێگیراوەو قسەو ڕاوێژەکانى بەهەند لەلایەن مێردەکەیەوە میر مستەفا وەرگیرکراوە، ئەم ژنەش کەسایەتییەکى ژیرو بەتوانا تێگەیشتوو سەرکردەو هەڵبژاردنى میرو پاشاى نوێ میر محەمەدى کوڕى و خستنە سەر کورسى دەسەڵات جوان وێناکراوە، هەڵبژاردنى کوڕەکەى جگە لەبراکانى میر مستەفا، یەکێکە لەباشترین هەڵبژاردەکان کەلەلایەن ئەم ژنە مەزنەوە(شازەمان خاتوون)وە کراوەو بەدروستى وەک مێژوو خراوەتەوە ڕوو، کەواتە نوسەر بەجوانى ڕوداوەکانى چنیوەو جوان وێناى ژنى سەردەمەکەى ئاوێتەى ڕۆمانە مێژووییەکەى کردووە.

کۆتایى داو و بۆسەى مێژوو:
ململانێ ناوخۆیى و دەرکییەکان، زۆرکاریگەرى گرنگى لەسەر دەسەڵات و فەرماڕەوایی و خۆبەڕێوەبردن لەکوردستاندا داناوە، پێوەرە مێژووییەکان بۆ سەدەکانى پێشتر لەحوکمڕانیدا بۆ ئێستاش بەپێى هەلومەرج و سەردەمەکە ناڵێین هەمووى بەشێکى دروست و ڕاستن، ئەوەى سەیرى مێژووى کورد بکات جگەلە پەرتەوازەیی ململانێ زەقەکانى ناوخۆ زیاتر کوردى توشى کەوتن و وێرانکارى کردووە، دوژمنەکان ڕەق و توندو بەزەبرى هێز کێشەکانیان یەکلایى کردۆتەوە، خۆشمان سادەو ساکارو بەبەزیى و لاوازو بێ پلان و بەرنامە لەمێژوودا دەرکەوتوین، ئەوەندەى ململانێ و سڕینەوەمان لە بەرانبەر یەکتردا هەیە، نیو ئەوەندە لەبەرانبەر دوژمناندا پلان و هێزو بەچاوڕونیمان نییە، یان بڵێبن: لاوازە ڕەنگە ئەمە بۆ سروشتى هەڵکەوتەى تاکى کورد بگەڕێتەوە، کورد پێى کەم نەنگییە لەبەرانبەریەکدیدا دڵفراوان و سەخى تەببیعەتى سیاسیى بێت و بەشتێ کەمتر بۆیەکترى گفتگۆو ڕێکەوتن و یەکترى بەبرا سەیربکات، بەڵام لەئاست دوژمنەکانیدا پێچەوانەکەى دروستە، بۆیە کەوتن و هەرەسەکان هەمیشە بەباڵاى شۆرش و فەرمانڕاواو سەرکردەکاندا بڕاوە، گەر مل کەچکردن بۆیەکترى سەرکەوتن بێت زۆرباشترە لەوەى دوژمنان بەگشتى خارومارمانکات و لەیەکتریمان جیابکاتەوە، ئەوەى سەرلەبەرى دوژمنە، دوژمن وەک نیشتمانپەروەرەکە سەیرى دەکات و خوێنەوەى بۆ بەرهەمدەهێنێت و زوتر بەژەهەرى لەناوبەر قەڵاچۆى دەکات، میرەکانى ئێستاو ڕابردوو، بەبەڵێنى دوژمانان شاگەشکەو مەستن و بەبەڵینى ناتەبایى نزیک بەمەرگن، حکومدارى کوردو قارەمانەکانى کەپێشڕەوەکەیان (میر محەمەد)ە لەم ڕۆمانەدا، لەنێو ململانێکانى ناوخۆو دوژمندا بۆ بەزەییى پێداهاتنەوەو پارێزگارى لەدەسەڵات و پاشایەتى بەرەو پیرچونى دوژمن بەدەرفەتى مانەوەو دەسەڵاتى خۆى هەڵدەبژێرێ و مانۆڕى سیاسیى و پشتکردن لەبراکانى لە لەباکورو باشور لەبابانەکانەوە بۆ ئەوانیتر بەسەر شۆڕى و زەلیلى دەزانێ، ئەمە مێژوو کۆتاییى دەسەڵات و فەرمانڕەوایەنى کوردە، ئەو بەپێى خۆیى و شوێنکەوتنى هەوادارەکانى خۆیى بەگێلى و سادەیى دەچێتە بەردەم تەڕبوبش بەسەر والییەکانى عوسمانیى و بەهێواشى و بێدەنگى لەداو بۆسەى مێژوودا لەناویان دەبەن، لەم میرەوە بۆ دواتر بۆ سەید ڕەزاو شێخ سەعید و شێخ مەحمود، ئیسماعیل ئاغاى شکاک سمکۆ، قازى و بارزانى و… ئەمە مێژووى ئێمەیە، بەڵام کەى وانەکانى مێژووى فێردەبین و لەدڵڕقى دوژمنان و سادەیى و خەیاڵدانى شاعیرانەو ئەم ڕۆمانەو شتەکانى تر بەهەند وەردەگرین، ئەمە بەرئەنجامى ڕۆمانى پاشاى گەورەیە.