بێستون شەهیدجەبار و بەختیار نامیق: هەرێمی کوردستان لە نێوان حکومەتی ڕەشید و پاشەڕۆژی دەوڵەتداریدا.

بەختیار شارەزوری

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

دەوڵەت بە مانا گشتیەکەی بریتیە لە چوارچێوەیەکی دانپێدانراوی جیهانی کە خۆی لە گەل و خاک و ئاڵا و زمان و مێژو و فەرهەنگ و چیوارچێوەیەکی جوگرافیدا دەبینێتەوە، ئەم چوارچێوە گەورەی دەوڵەت کۆی دامەزراوەکانی تری حکومداری دەگرێتە خۆی و لەسەر بنەمای دەستور و مافە سیاسی و ئابوری و مێژویی و فەرهەنگیەکان دروست دەبێت، ئەمەش بە گرێدراوی نێوان هاونیشتمانیانی ناو ئەم چوارچێوانە کە بنەماکەی لەسەر متمانەی نێوان هاونیشتمانی و دەوڵداریدا کۆدەبێتەوە، لەسەر ئاستی جیهانیش دەبێتە ئەندامی نەتەوە یەکگرتوەکان، بەڵام ئەوەی جێی پرسیارە ئایا دەوڵەت چی جۆرە مۆدێلێك بێت کە خۆی لە کارنامەی سیاسی و دەستوردا دەبینێتەوە، کە بەداخەوە تا ئێستا لای خۆمان تێکەڵیەك هەیە لە نێوان حکومەت و دەوڵەتدا، دەوڵەتداری زیاتر لە پرسە گشتیەکاندا خۆی دەبینێتەوە بە پێی دەستوری ئەم دەوڵەتە، پرسی پاراستنی سنور و هێزە چەکدارەکان و پرسە جیهانیەکانی وەك ئاو و سامانی سروشتی و سنور و پرۆتۆکۆڵە ناوچەیی و جیهانیەکان، بەڵام لەسەر ئەرزی واقع دەبێت جیاوازی بکرێت لە نێوان دەوڵەتەکاندا بە پێی دامەزارەوەکانی وەك حکومەت و پەرلەمان و دەسەڵاتی دادگەری و حکومەتە خۆجێیەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، ئەڵبەت چی دەوڵەت و چی ئەم دامەزراوانە وەك لاشەیەک بەدەر نابن لە نەخۆشی و کەم و کوڕی، بە پلەی یەکەم لەم لاشەیەدا دڵی لاشەکە حکومەتە، ئەڵبەت حکومەت لەسەر دوو ئاستی گشتی کار دەکات (مافی گشتی و مافی تاك) ئەگەر لە ڕوانگەی خزمەتگوزاریەوە سەیری بکەن کە حکومەت یەکێکە لە پێنج دەسەڵاتەکە و دەسەڵاتی جێبەجێ کردنە، ئەوا بۆ هاوڵاتی لە ڕوی خزمەتگوزاریەوە گرنگە بە شێوەیەکی یەکسان بە پێی یاساکانی پەرلەمان و کارنامەی حکومەت ئەولەویەت بۆ مافەکانی خزمەتگوزاری و تەندروستی و کار و بیمەکانە، لەسەر ئاستی گشتیش ڕێگاوبان و ژینگە و ئاسایش و…هتدە، خۆ ئەگەر لایەنەکانی تری وەك سنور و هێزی چەکدار و بوارەکانی تر وەك فڕۆکەوانی و دارایی و هتد ئەوا لەسەر ئاستی گشتی دەبێت، ئێستا لە کوردستان بنەماکانی دەوڵەتداری هەیە و دامەزراوەکان لەسەر ئاستی هەر پێنج دەسەڵاتەکە بونی هەیە (جێبەجێ کردن (حکومەت )، دادوەری (ئەنجومەنی شوارو دادگاکان)، پەرلەمان (یاسادانان و چاودێری)، ڕۆژنامەوانی (بڵاوکراوەکان بینراو و بیستراو و نوسراو و تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان)، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی (ڕێکخراو و سەندیکا و کۆمەڵەکان) وە دەکرێ چەند حکومەتێکی بچوکی تر هەبێت وەك ئەنجومەنی پارێزگاکان، ئەوەی گرنگە ئالیەتی بەستنەوەی کاری ئەم دامەزراوانە و چۆنیەتی بەستنەوەیان پێکەوە بە پێی هەیکەلی ئیداری و ڕێکخستن و دەسەڵاتەکان کە بۆ ئەمەش دەتوانین لەسەر ئەرزی واقع خوێندنەوە بۆ ئەم چەمك و دامەزراوانە بکەین بە پێی هەلومەرجی ناوخۆیی پەیوەندیە ناوچەیی و جیهانیەکان.
دەکرێ دوای ئەم خوێندنەوەیە ئەو پرسیارە لە خۆمان بکەین، ئایا لە هەناوی دەوڵەتدا کە دامەزراوەکان بە پێی کارنامە و کاری خۆیان ئەکتیڤ بوون، وە ئایا ئەم کارگەی دامەزراوانە چی بەرهەمێکیان بەرهەم هێناوە؟ بۆ ئەمەش لایەنی چاکە و خراپەی ئەم لێکەوتانە هەیە، بەتایبەت لەسەر ئاستی خزمەتگوزاری خێزان و تاك کە پەیوەستە بە کۆمەڵیک وەزارەتی دیاریکراوەوە، پێش ئەوەی بێینە سەر ئەم باسە دەکرێت دەستنیشانی نەخۆشی و کەموکوڕییەکان بکەین، کە دبێتە هۆی لاوازکردنی متمانە لە نێوان دامەزراوەکان وهاونیشتمانیدا.
لە ئێستادا ئەم هەرێمەی ئێمە هەرێمێکی فیدڕاڵیە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقیدا بە پێی دەستوری عێراقی ماف و ئەرکی دیاری کراوە کە کۆمەڵیک ئازادی تایبەتی هەیە، لێرە لە هەرێم هەرێمێکی نێمچە سەرۆکایەتیە لە نێوان سیستەمی پەرلەمانی و سەرۆکایەتیدا و دەسەڵاتەکان دیاری کراوە، ئەوەی بە پلەی یەکەم وەك نەخۆشی دەردەکەوێ و هەموو حیزب و کاربەدەستان لە سەرۆکایەتی هەرێمەوە تا ئەنجومەنی وەزیران دان بەوەدادەنێن کە بەڵێ گەندەڵی هەیە، “ئەمە ئەو پرسیارەیە کەڕۆژانە چەندین جار وەڵامەکەی بەبەڵێ بەگوێماندا دەدرێتەوە لەلایەن بەرپرسانی ئەم هەرێمەوە، بەڵێ، تائێرە زۆرباشە، بەو مانایە باشە کەهەموومان لەسەر ئەم وەڵامە کۆکین کەبەڵێ (گەندەڵی هەیە)، هیچ ناکۆکی و ئارگیومێنتێكی لەسەر نییە، لێرەوە وادەخوازێت کە سەرجەم کاربەدەستان و لایەنەسیاسیەکان میکەنزمێك یاخود ئەجندەیەکی هاوبەش دروست بکەن بەبێ موزایەدە و نادیدەگرتنی ئەم واقیعەی ئێستای هەرێمی کوردستانی پێدا گوزەر دەکات و تەنها مەبەستیان بەرژەوەندی گشتی و لەدەست نەچونی دەسکەوتەکانمان بێت (سەرەرای کەموکورتیەکان) کە تا ئێستا بەدەست هاتوە بەخوێن و ماندوبوون و ئەرەقەی سەدان هەزاران شەهید و پێشمەرگە و هاونیشتمانی دڵسۆز، بۆیە زۆر گرنگە لێرەوە دەست لەناودەست کار بۆ ئایندە بکرێت و دڵنیای بەتاکی کورد بدرێت کەبەڵێ بە جدی مەبەستمانە بەگژی گەندەڵیدا بچینەوە”. دامەزراوەکان وەک پێویستی کارنامە و ڕێنمایەکان نین و شۆڕبونەوەی دەسەڵات و ڕێنمایەکان بە هاوکێشەیەکی ماتماتیکی لەسەرەوە تا ژمارە یەک شۆڕ نابێتەوە، بەڵێ ناشەفافی هەیە لە داهاتی گشتی و لە سامانی سروشتی و چۆنیەتی خەرجی و داهات و داهاتی ساڵانە لە ڕوی ژمێریاریەوە، ئەوەشی بە پلەی یەکەم کە هاوڵاتی توڕە کردووە خزمەتگوزاریە سەرەتاییەکانی وەک (کارەبا و ئاو و غاز و کار و …هتد) .
ئەوەی هەمو لامان لە هەرەمی دەسەڵاتەوە تا شەقام درکی پێدەکەین نەبونی عەدالەتی کۆمەڵایەتی و دورستبونی چینێکی گەورەی سەرەوە و ڕوخاندنی چینی ناوەڕاستە، ئەم ڕاستیانە لە سەرۆک وەزیرانەوە تا شەقام دەزانن و باسی دەکەن، هۆکاری سەرەکی دابەشکاری و ئەو مێژووەیە کە پێشتر ئەم هەرێمەی لەسەر بونیادنراوە بە تایبەت دوو زۆنی و دابەشکاری بەسەر ئەجێندای دەوڵەتانی دراوسێدا، ئەمە بە مانای ئەوە نایەت کە هیچ نەکراوە، لە پەنای ئەمانەدا چەندین ئاراستە هەبوە وەك ژوورێکی نەشتەرگەری و مەتبەخێکی سیاسی و ئیداری بۆ دەرباز بوون لەم کێشانە، ئەوەش دەزانین کە دوای چەندین ساڵ پرسێکی گرنگی وەك کارەبا و نەوتی ماڵان چارەسەر نەکراوە، بەڵام لە بەرامبەردا کەم نین ئەوانەی کە لە ناو دەسەڵاتەوە بە تیم کار بۆ بنەبڕکردنی لادانە ئیداریەکان و چارەسەرکردنی نەخۆشیەکان دەکەن، حکومەت لە دوای حکومەت ئەرکی قورستر دەبێت، بەتایبەت (کابینەی نۆ) چونکە سەرەڕای کەڵەکەبوونی کێشە کۆنەکانی تر ڕووبەڕەوی چەندین ئاستەنگی وەك دابەزینی نرخی نەوت و کۆرۆنا و پاشان شەڕە جیهانیەکان و بەرزبونەوەی نرخی کاڵاکان لەسەر ئاستی جیهانی بوەتەوە، بەڵام هێشتا هێزێك هەیە، چەند تیمێک هەن کە لەناو دەسەڵاتەکانەوە دەیانەوێ بە پێی توانا ڕووبەڕووی ئاستەنگەکان ببنەوە.
دەوڵەت ئەگەر چی لە ئاستی گشتیدا نیمانە، بەڵام ئێمە دامەزارەکانیمان هەیە و کار دەکەن، لە ناو دامەزراوەکاندا ئالیەتەکان بە پێی دەستور کار ناکات بە تایبەت پەرلەمان و دادگاکان کە دەکرێت زیاتر کارا بێت و حیزبە براوەکان پابەندبن بە دروشمەکانیان کە خەڵك دەنگی داونەتێ، لە ئێستادا بەدەر لە کەم و کوڕیەکان کاری باش دەکرێت و ڕۆڵی بەرپرسیاریەتی لە ناو حکومەتدا بۆ ڕووبەڕووبونەوەی دەستی حیزب و گروپەکانی دەروەی یاسا هەیە، ئەگەر چی تا ئاستی پێویست و داواکاری شەقام نیە، بەڵام سەرەرای دنیایەك کێشە کە ئەگەر وەك سمپڵ وەری بگرین (مردن لەسەرەی موچەدا) دەری دەخات کە دامەزارەوەکان لە خوارەوە زیاتر توشی ئیفلیج بون بوەتەوە، لە بەرامبەردا کاری حکومەت بۆ ڕووبەڕووبونەوەی کێشەکان بەردەوامی هەیە و لەسەر ئاستی هەموو دامەزراوەکانیشدا ئەوەی ناو دەنرێت چاودێری گشتی و شەقام لای کۆی دامەزراوەکان مەقبولە و کاری بۆ دەکرێت.
کە ئەگەر بمانەوێت پاشەڕۆژێکی تەندروست بۆ ئەم هەرێمە دەستەبەر بکەین تا بتوانین زەمینە و پێداوستی دەوڵەتداری بەرهەم بێنین تا لە فرسەتی جیهانی و دەوڵەتداریدا ببینە دەوڵەت، ئەوا دەبیت لەناوەوە دامەزارەوەکان کار بۆ نەهێشتنی نەخۆشیە کوشندەکانی ئیداری بکەن، بە تایبەت حکومەت کار بۆ داخوازیەکانی هاونشتمانیان و شەقام بکات، چونکە حکومەت بێ هاوڵاتی ناتوانێ هیچ بکات، بۆیە ئێمە لە قۆناغێکی زۆر هەستیارداین هەم لەسەر ئاستی دەوڵەتداری و هەم لەسەر ئاستی حکومەتداری بەوەی بتوانین لە ئاستی هەم دروشمەکانی هەڵبژاردندا بین و هەم خواستی هاونیشتمانیان.