رسول بۆسكێنی: ڕۆڵی خۆشخوانه‌كان له‌پاراستنی فۆلكلۆری كوردی دا.
فۆلكلۆری كوردی بەشێكی گرنگ و بایه‌خدارە لەفەرهەنگ و كەلەپووری كوردستان، گەنجینەیەكی پڕ بەهای لێوڕێژە لەوشەی سادەو تێكستی ڕەسەن، سەرەڕای ئەو هەموو نەهامەتیە زۆرەی بەسەر گەلی كورددا هاتووە، بەهەوڵ و تێكۆشانی دەنگبێژان و خۆشخوان و بەیتبێژانی نەتەوەكەمان، فەرهەنگ و كلتوورو هونەرو زمانی ڕەسەنی كوردی ڕۆژبەڕۆژ زیاترگەشەی كردووە.
خۆشخوان و ده‌نگبێژه‌كان هونەرێكی ڕەسەن بەزمانێكی پاراو و سادەی خەڵكی دێهات و گوندنشینەكانی كوردستان گۆرانی میللیان ده‌چڕی، خاوه‌ن ده‌نگێكی خۆش و دڵنشین و به‌سۆزبوون، بەهونەرە پڕ چێژو خەم ڕە‌وێنەكەیان گوێگری كەمەندكێش كردووه و هەست و نەستی داگیركردوون و تامەزرۆی بیستنی هونەرەكەی بوون، ئه‌و ئاواز و مۆسیقایە كاری تێكردوون و له‌هه‌ست و ده‌روونیاندا ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه.
ستران و گۆرانیه‌كان له‌لایه‌ن ده‌نگبێژو كه‌سانی نه‌خوێنده‌وار گوتراوه‌و له‌ڕێگای چڕینه‌وه ده‌ماو ده‌م له‌نه‌وه‌یه‌ك بۆ نه‌وه‌یه‌كی دیكه گوازراوه‌ته‌وه‌و له‌ڕابردوویه‌كی زۆر دووره‌وه به‌به‌یتبێژانی ئه‌مڕۆ گه‌ییشتووه، به‌یته‌كان گه‌نجینه‌یه‌كی زۆر به‌نرخن بۆ هونه‌ری كوردی وشه‌گه‌لی زۆر ڕه‌سه‌نیان له‌فه‌وتان پاراستووه.
هه‌تا ماوه‌یه‌كی زۆر دوای جه‌نگی دووه‌می جیهانیش زۆر له‌ئاغاكان و ئه‌وانه‌ی دیوه‌خانیان هه‌بوو، خۆشخوانێكیان ڕاده‌گرت، تا شه‌وانه له‌دیوه‌خان به‌یت و باوی بۆ بڵێ، له‌كاتی نووستندا حیكایه‌تی بۆ بكا، له‌شاییدا داوه‌ت و ڕه‌شبه‌ڵه‌كی بۆ بگێڕێ، له‌سه‌نگه‌ردا تانووتی لێ بدا، له‌ڕاودا له‌سه‌ر ته‌ماڵ پایزه و ئازیزه‌ی بۆ بڵێ، فران باوێته دوژمنی و به‌ندان به‌دۆستی هه‌ڵبڵێ و ته‌نانه‌ت پاش مردنیش شینی بۆ بگێڕێ.
خۆشخوان وه‌ك هونه‌رمه‌ندێك چاوی لێ نه‌ده‌كرا و ڕێزی لێ نه‌ده‌گیرا، به‌ڵام له‌كوێخا و گزیرو سه‌ركارو پاكارو باب نۆكه‌رو غولام و چاپه‌زو به‌رده‌ست، ماقوڵتربوو، هه‌قی بوو له‌دیوه‌خان له‌سه‌ر چۆك دانیشێ، خه‌نجه‌ر بچه‌قێنێ و ئانیشكی وێ بدا و جاگوتن بڵێ، خۆشخوان له‌حزووری ئاغا نانی ده‌خوارد و ده‌گه‌ڵ مام میرزا له‌سه‌ر سینی داده‌نیشت و به‌رماوخۆرنه‌بوو.
خۆشخوان به‌كوڕی ماڵێ حیساب بوو، ده‌یتوانی بچێته ئه‌نده‌روون، له‌ژووری نووستندا حیكایه‌ت بۆ ئاغا بڵێ تاخه‌و ده‌یباته‌وه، خۆشخوان ته‌نانه‌ت گۆرانی و به‌یت و باوی بۆ ئاغاژن و خێزانی ئاغا ده‌گوت، چونكه خۆشخوانه‌كان زۆربه‌یان دڵته‌ڕ و قسه‌خۆش و دڵپاك بوون، خه‌ڵك خۆشیان ده‌ویستن.
دیاره خۆشخوان له‌دێدا هه‌ر ناحه‌زێكی هه‌بوو، ئه‌ویش مه‌لای گوندبوو، كه‌م وابوو دانوویان پێكه‌وه بكوڵێ، مه‌لا وشكه‌كان خۆشخوانه دڵته‌ڕه‌كانیان خۆش نه‌ده‌ویست، ناویان نابوون چاوه‌ش، به‌چاوی سووك سه‌یریان ده‌كردن و تانه‌و ته‌شه‌ریان لێ ده‌دان، بێگومان ئه‌وانیش به‌شیعر به‌گژیاندا ده‌چوونه‌وه‌و به‌یت و بالۆره‌یان بۆ ڕێكده‌خستن و لاساییان ده‌كردنه‌وه.
دیاره زۆر مه‌لای هوشیارو ڕۆشنبیریش هه‌بوون، ئه‌وستران و به‌یت و حه‌یران و گۆرانیانه‌یان به‌سامانی نه‌ته‌وه‌یی زانیوه‌و ڕێزی شایه‌رو خۆشخوانه‌كانیان گرتووه، به‌ڵام له‌ئاستی پێویستدا نه‌بووه و كاریگه‌ری ئه‌وتۆی نه‌بووه، ئه‌گینا ئه‌گه‌ر مه‌لاو فه‌قێیه‌كانی زوومان نرخی هونه‌ریان زانیباو له‌باتی سوڵتان جومجومه و ئیسماعیلنامه، هه‌ر یه‌كی به‌یتێك، لاوكێك، حه‌یرانێك و گه‌لۆیه‌كیان نووسیباوه، ئێستا سامانی نه‌ته‌وه‌ییمان زیاترو فه‌رهه‌نگێكی ده‌وڵه‌مه‌ندترو گه‌وره‌ترمان پێكه‌وه‌ده‌نا.
له‌ناو له‌دێدا ئه‌و شایه‌رو به‌یتبێژانه‌ی هه‌ر بۆ دڵی خۆیان گۆرانیان ده‌یانگوت و خۆشخوانی ئاغایان له‌لا كه‌مایه‌تی بوو، یائه‌و شاگرده لاوانه‌ی هێشتا ڕووی مه‌جلیسیان نه‌بوو، له‌ماڵان و شوێنی تایبه‌ت بۆ كوڕو كاڵان و بۆ پیرانی دڵته‌ڕ تاشه و ڕاده‌شكاو خه‌و به‌لایدا ده‌بردنه‌وه ده‌یانگوت، زۆرجاریش گه‌ڕه لاوژه‌یان ده‌كرد، بلوێرئه‌نگێوو نایه‌ژه‌نی واش هه‌بوون، ئاهه‌نگی ڕه‌سه‌نی ئه‌و به‌یت و به‌ندو باوانه‌یان ده‌زانی و كۆڕه‌كه‌یان خۆشترده‌كرد.
هه‌ڵبه‌ت له‌شاره‌كانیش شه‌وانه خه‌ڵك له‌قاوه‌خانه كۆده‌بوونه‌وه‌و تاشه‌و دره‌نگ ده‌بوو، به‌یتبێژو خۆشخوان دیخافڵاندن، قاوه‌چی ئه‌و خۆشخوان و هونه‌رمه‌ندانه‌ی به‌كرێ ده‌گرت بۆئه‌وه‌ی قاوه‌خانه‌كه‌ی ڕمێن په‌یدا بكات و خه‌ڵك زیاتر ڕووی تێ بكه‌ن.
به‌ڵام دوای په‌یدابوونی گرمه‌فۆن له‌قاوه‌خانه‌ی شارو دیوه‌خانی ئاغا، جێی به‌خۆشخوانان لێژكرد، چیتر خه‌ڵك پێویستیان به‌گوتنی خۆشخوان و ده‌نگبێژان نه‌ما، چونكه قاوان و گرامه‌فۆن ئه‌و كاره‌ی بۆده‌كردن، هه‌ریه‌كه له‌خۆشخوان و ده‌نگبێژه‌كان ده‌ریایه‌ك هونه‌ریان ده‌گه‌ڵ خۆیان برده بن گڵ، دواترو پاش په‌یدابوونی ڕادیۆی پاتری له‌لادێ، فۆلكلۆری ئه‌ده‌بی كوردی به‌جارێك كه‌وته مه‌ترسییه‌وه، ئیتر ڕووناكبیرانی كورد هه‌ستیان به‌و مه‌ترسیه‌كرد، لاوانی زاناو وریا، ده‌ستیان به‌كاركردو كه‌وتنه كۆكردنه‌وه‌ی به‌یت و باوی كوردی، به كۆكردنه‌وه و تۆمار و چاپ كردنی ئه‌و به‌یت و باوه ڕه‌سه‌نانه‌ی وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی زوڵاڵ هونه‌ری كوردیان ڕازاندۆته‌وه، به‌مه‌ش زۆر وشه‌ی كوردی په‌تی و بێگه‌ردو ساكار، كه‌پڕه له‌ڕه‌سه‌نایه‌تی كوردو به‌ڕاستی فه‌رهه‌نگێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی زمانی كوردییه.
