بەهرۆز جەعفەر: عێراق و تورکیا.
یەکەم/ تایبەتمەندیی هەرە جیاوازی ئەم جەنگەی نێوان ئۆکرانیاو ڕووسیا کە جیای ئەکاتەوە لە جەنگە جیهانییەکانی تر ئەوەیە، ئەگەرچی ئەو دوو دەوڵەتە ڕاستەوخۆ لە جەنگدان، کەچی کاریگەرییە ڕاستەوخۆکانی و لێکەوتە نێگەتیڤەکانی ڕاستەوخۆ بۆ ووڵاتانی دیکەیە نەک بۆ ئەو دوو دەوڵەته. ئەم جەنگە هەموو ئەوروپای خستۆته بەردەم گرانی و هەڵاوسان و مەترسی و دڵەڕاوکێی لەڕادەبەر، هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تەنیوەتەوە.
دووەم/ بە پلەی ئیمتیاز وڵاتانی کەنداو (سعودییە، ئیمارات، قەتەر، عومان، کوەیت) قازانجێکی گەورەی ئابوریی و سیاسی و دیبلۆماسییان لە جەنگی ڕووسیاو ئۆکراینا کردووە، نەوت و گازی خۆیان بە نرخێکی زۆر بەرز ئەفرۆشن و تەنها سەیر ئەکەن و لە ژێر سمێڵەوە پێ ئەکەنن.
سێهەم/ هەمیشە بازاڕی نەوت نا سەقامگیرە. وا دیارە تەنها لەم شەش مانگەی ئایندەدا و شەش مانگی ڕابردووش نرخی نەوت وەها بەرز ئەبێت. عێراق وڵاتێکی داڕماو و بێ یاسای بودجەو، بێ سەروەری و بێ ئاسایشی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابورییە. ژمارەی فەرمانبەرانی کەرتی گشتی لە حکومەتی عێراق زیاترە لەو ژمارەیەی دەوڵەتێکی وەک ڕووسیا، یابان و تورکیا هەیانه! ئەکرا ئەم بەرزبونەوەی نرخ بکاتە دەرفەتێک و سودی لێ ببینێت، بەڵام وا دیارە وا ناکات، ئەوەتا خۆی ئاڵاندووە لە دەیان گرفتی ناوخۆیی، هاوشێوەی گرفتەکانی بەغداو هەرێمی کوردستان، بەزمی دادگا نێودەوڵەتییەکان و ڕکابەری لەگەڵ ئەملاولای دیکە.
چوارەم/ تورکیا تووشی قەیرانێکی وەهاقورسی ئابوری و دارایی بووە، ئاکامەکەی نزیک بە دە ساڵی تر بەردەوام ئەبێت، بانکی ناوەندییەکەی ( 30 ) ملیار دۆلاری تیا نییە، لە ماوەی دوو ساڵدا سێ جار سەرۆکی بانکی ناوەندیی لە تورکیا گۆڕدراوە. نزیکەی ( 1800) لیرەی تورکی بەرانبەر (100$) دۆلاری ئەمریکییە. دوای نزیکەی ( 8 ) مانگ لە بێدەنگی تورکیا لەسەر پرسی گازی سروشتی لە ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی، دیسانەوە تورکیا بە مەبەستی دەرهێنانی گاز یاسای دەریایی نێودەوڵەتی پێشێلکردو، دەستوەردانی لە ئاوەکانی قوبرسی یۆنانی کردەوە، ئەمەش جارێکی تر ئەوروپا تووڕە ئەکات و، وەک هەموو کاتێکی تر یەکێتی ئەوروپا سزای زیاتر بەسەر تورکیادا ئەسەپێنن.
دووری نابینم، بەهۆی قەیرانه زۆرو زەوەندەکانی ناوخۆی تورکیا وەکو ( ناڕەزایی خەڵک، گویلەنییەکان، مەسەلەی کورد)، هەروەها بەهۆی ئەو تەنگ و چەڵەمانەی تورکیا بۆ (سویدو فیلەندا) بە تایبەتی دروستی ئەکات بۆ ئەندامبونیان لە ناتۆ. وە ئەم دەستوەردانانەی تورکیا لە دەریای سپی ناوەڕاست “مێدیتریانە” لە ئاوەکانی یۆنان و قوبرسەوە تا ئەگاتە سوریا، پاشان ئەو ڕووکردنە ئێران و ڕووسیایەی بەمدواییە سەرۆک کۆماری تورکیا “ڕەجەب تەیب ئەردۆگان” ئەنجامی دا. هەموو ئەمانە ببنە هۆی کودەتایەکی چڕو پڕ لە تورکیا، یاخود لایەنی کەم گۆڕانکارییەک لە تورکیا ڕووئەدات.
لە هەموو حاڵەتێکدا، عێراق و تورکیا ئەو دوڵەتەن کە نەیانتوانی سوود لەو دەرفەتە وەربگرن کە هاتۆتە ئاراوەو، بانگی ئاشتییەکی ناوخۆیی و ناوچەیی بدەن تا دەرفەتەکە بە هەدەر نەڕوات، هەریەکەیان خۆیان چەندین کێشەی کەڵەگەبویان هەیەو لەو کاتەشدا خۆیان لە چەندین گرفتی دیکە ئەئاڵێنن.
عێراق لە ڕووی جیۆپۆڵەتیکەوە، ئەگەر گرفتێکی لەگەڵ تورکیا بۆ دروست ببێت ئەوە مەسەلەی ئاوە نەک نەوت. لە ساڵی ( 1977 )ەوە هێڵی کەرکوک -جەیهان هەیە، ئیمڕۆکە عێراق کەمترین ڕێژەی نەوت لە ڕێگەی تورکیاوە هەناردە ئەکات کە ڕۆژانە (80 – 100)هەزار بەرمیلە، بەڵکو زۆربەی نەوتی کەرکوک بۆ پاڵێوگە نێوخۆییەکان و پێداویستی ناوخۆ بەکاردێنێت. ئەوە هەرێمی کوردستانە کە یان ئەبێت لەناوخۆیدا چاکسازیی و پێداچونەوەی تەواو بە پرۆسە نەوتییەکاندا بکات، یان لەگەڵ بەغدا ڕێک بکەوێت و یاسای نەوت و گاز دەربچوێنن، یان لەگەڵ تورکیا تەبا بێت و نەوت لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە ساخ بکاتەوە.
