شوان خورشید: کەرکوک لەژێر هەڕەشەیەکی گەورەدایە.
شاری کەرکوک بەهۆی فرەپێکهاتەی و فرەئاینییەوە، هەردەم جێگای ناکۆکی و کێشەو ململانێ بوە لە نێوان پێکهاتەو ئاینە جیاوازەکان. ئەوە هۆکاری فرە پێکهاتەیی و ئاینیە، وای کردوە درزێکی گەورە لە نێوان دانیشتوانەکەی دروست بێت و، ڕەنگدانەوەی بەسەر هەموو جومگەکانی ژیان لەو شارەدا دابنێت. هیچ یەک لە پێکهاتە جیاوازەکان و ئاینزاکان یەکتری نەخوێننەوەو، وەک دوژمنی سەرسەخت و ڕەقیبی نمرە یەک لە یەک بڕوانن. سەرەڕای تەعریبی بەردەوام گۆڕینی باری دیموگرافی و ئەنتۆگرافی ئیداری شارەکە وای کردووە، هەڵکشا و داکشانی گەورە بێتە کایەوە، لە سەردەم و کاتە جیاوازەکان دا. ڕێژەی دانیشتوان بە جێگیری نەمینێتەوە، جگە لەوەی هەژاری و کەمی خزمەتگوزاری و، دواکەوتویی کەرکوک وەک دەوڵەمەندترین شار لەڕووی بەرهەمی نەوت و سامانی ژێر زەویەوە، وای کردوە شارەکەو خەڵکەکەی ڕێژەی هەژاری بەراورد بەشارەکانی تری دەوروبەری، کە هیچ سەرچاوەیەکی دارای و داهاتی ژیاری وەک و نەوتیان نیە،کەچی بارودۆخیان لە کەرکوک و دانیشتوانەکەی جیاوازیەکەی ئاسمان و ڕێسمانە. جگە لەمانەی ئاماژەمان پێدا کە هۆکاری کۆشندەن بۆ دواکەوتویی کەرکوک و دانیشتوانەکەی، لە ئێستادا کەرکوک لە ژێر هەڕەشەی سڕینەوەی کەلتورو عادات و تەقالیدەکەی دایەو چەندین دەستی ڕەش کار بۆ ئەوە دەکەن،کەلتورە جوانەکەی کەرکوک کە لە شەستەکان و حەفتاو هەشتاکانی سەدەی ڕابردو کەرکوکی وەک مۆمی دەرەوشاوە دەناساند، ئێستا بەهۆی ئەو هەڵمەتە دڵ ڕەشانە، خەریکە کەلتورە جوانەکەی کە جێگای شانازی هەموو خەڵکی کەرکوک بوون، دەسڕێنەوەو ئاسەواری نامینێ.
پێشترو بەر لە ئێستا، کەرکوک مەڵبەندی ڕۆشنبیری بوو، دانیشتوانەکەی بەهەموو پێکهاتەکانیەوە، هاوڕێی کتێب و خۆێندنەوەو ڕۆشنبیریەت بون، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆدواوە، بۆ کۆتایی حەفتاکان و سەرەتای هەشتاکان، کتێبخانەکانی کەرکوک بە تایبەتی کتێبخانەی ئاسۆو گەل لە شەقامی کۆماری و چەندین کتێبخانەی تر، هەمیشە جمەیان دەهات لە خوێنەرو ڕۆشنفیکران. خوێنەر بۆ ئەوەی کتێبێکی بەدەست بکەوێت چەندین مانگ بەر لە دەرچونی دەبوایە هاوبەشی بکردایە،کتێب دەستاو دەستی دونیای دەکرد،خەڵکی ئیرادەی هەبوو بۆ خوێندنەوەو خۆڕۆشنبیرکردن و ڕوناک کردنەوەی هەنگاوەکانی داهاتوی، سەرەڕای سانسۆری ڕژێم لەسەر بڵاوکراوەکان، بەڵام ڕوحی بە زیندو هێشتنەوەی کەلتوری کەرکوک وای کردبوو، بەرەی مقاوەمەت لە نێو خەڵکی دا هەبێت و کەرکوک وەک شاری ڕۆشنبیری و پاراستنی کەلتوری باب و باپیرانیان بپارێزن و ناسنامەی شارەکە وەک و خۆی بهێڵنەوە. بەڵام بەداخەوە لە ئێستادا، نەک ئەو تیشکە دڵخۆشکەرەی جاران بونی نیە لەگەڵ ئەوەشدا چەندین ئایدیاو بیروبۆچونی نامۆ بە شارەکەو کەلتوری ڕەسەنی کەرکوک هاوردە کراوەو بە پاڵپشتیەکی گەورەی دەرەکی دەرخواردی خەڵکی کەرکوک دەدرێت،گەنجەکانی ژەهراوی دەکرێت بەبیروباوەڕی نامۆو دور لە شارستانیەت.
لە مێژووی شاری کەرکوک و خەڵکەکەیدا کەرکوک جگە لە فرە نەتەوەی و ئاینی، ئاینی ئیسلام زۆرینەی دانیشتوانەکەی بوەو هەر کەس ویستبێتی مومارەسەی ئاینی کردوە بێ هیچ فشارو ئاستەنگێک، بەڵام ئێستا چەندین بیروباوەڕی دەرەکی هاوردە کراوەو لەناو دانیشتوانەکەی دا پەلوپۆی هاویشتوە، پاڵپشتی گەورە دەکرێت بۆ شێواندنی کەلتورو ئەو ڕەسەنایەتیەی کە هەیبوە،کەرکوکی جاران، لە ڕوی پێکهاتەی ئاینیەوە، سنەو شیعەو بەهائی و سائیبی و کاکەی بوو، بەڵام ئێستا دەیان تەیاری دژ هاتونەتە ئاراوە، سەرجەمیان لە دەرەوەی شارەکە هاوردە کراون نامۆن بە کەلتورو عادات و تەقالیدی خەڵکی و خەریکە ناخی سەرجەم دانیشتوانەکەی دەگرێتەوە بیناقاقایان تەنگ دەکات و بەرەو خنکانیان دەبات، بەداخەوە ئێستا سەرەڕای لێشاوی کتێب و بڵاوکراوە خوێنەری نەماوە، کەس ڕووی لە شانۆ نیە، ئەوەی لە خەلیج دەگوزەرێ یان دەیانەوێ یەکسەر سەنگەر لە خەڵکی و بیروباوەڕی پێشکەوتوی ئەم شارە دەگرێت، بۆیە وا باشترە ئێمە بگەڕێنەوە ساڵەکانی سەدەی ڕابردوو، دەس بە جوانیەکانی شارەکەمان بگرینەوەو پەرە بەو کەلتورە جوانەی جارانەوە بگرین، کەرکوک بەرینەوە قۆناغە زێڕینەکەی جاران کە جوانترین شارستانی خوڵقاندبوو، لە نێوان شارەکانی دەوروبەری، خەڵکەکەی زیندو بە بیروباوەڕی پێشکەوتن و بڕەودان بە دنیای مەعریفەو زانست، با هەموان دژی ئەو کەلتورە نامۆیەی شارەکەمانیان پێ ژەهراوی کردوە بوەستین و نەهێڵین لەوە زیاتر دانیشتوان و بیروباوەڕوو کەلتورە جوانەکەمان بخەلینجێندرێت.
