شەماڵ بارەوانی: خەنجەری خێڵ/ بەشی دوو.
لە دەڤەرەکەی ئێمە، خێڵ هەیه لەسەر سەگێک پیاو دەکوژن.
بیرمە لە دێیەکەی دراوسێمان، دێی(نێرئاوا) لەسەر قازێک، سییانزه پیاو کوژران.
ئەم شەڕە تا ئێستاش بەردەوامەو نەوە بەنەوە دەبن بە قوربانی و سوتماکی ئەو ئەقڵیەتە خێڵگەرایە و باجی مینتاڵێتی خێڵ دەدەن.
ئاری ئەڵێن:جارێک لە دێی(کوێخا کەرەم) پیاوێک، تێر و پڕی لە پیاویکی تردا! دەزانی بۆچی؟
بۆچی؟!
گوتی: شەو لە خەونمدا تۆم بینی جوێنت بە خێڵەکەی ئێمە دەدا، هاهاها.
لە دێیەکی تۆزێک ئەولاتری دێیەکەمان، کچێکیان کوشت، تەنها بەهۆی ئەوەی وێنەی ڕاغب عەلامەیان لە باخەڵی بینیبوو!
بیرمه مناڵ بووم و لە دێیەکەی ئێمە، دێی(ماڵی خێڵان)دا پیاوەکانی خێڵەکەی ئێمە، هەموان تفەنگیان لە شان کردو خەنجەرەکانیان لە کێڵان دەرهێنا،
بۆچی؟
لەگەل خێڵەکەی دێی دراوسێمان ناکۆکی و شەڕ کەوتە نێوانیان لەسەر مەڕ و مێگەڵ و لەوەڕاندن و شت.
لە دۆڵ و دەشت و دەرو دێ، هەردووك خێڵ، دوو شەو دوو ڕۆژان سەنگەریان لێکتری گرت و وەکو جەنگی نێوان: عێراق-ئێران، یەکتریان گولـلەباران دەکرد و کەوتنە وێزەی یەکتری هاهاها. دوایی هێزێکی زۆری حکومەت هات، بە هەزار تکا و حاڵ و بگرە و بینە و بەردە، تا توانی دۆخەکە هێور و کۆنتڕۆڵ بکات.
ڕوندک گیان:
ئێمە لە مناڵیشدا، مناڵەکانی خێڵەکەی ئێمە، دەبووین بە گرووپ و شەڕمان لەگەڵ گرووپی مناڵانی خێڵەکەی تر دەکرد.
مناڵێکمان دەکرد بە سەرۆک خێڵ و جزمی عەمەمان لە مزگەوتەکەی دێ دەدزی و لەگەڵ خەنجەرێکی لە دار درووستکراودا، له داری ئەو کەپرەمان هەڵدەواسی کە ئەندامانی گرووپی خێڵەکەی خۆمان، پێکەوە بۆ سەرۆک خێڵەکەمان دروست کردبوو.
لاسایی گەورەکانمان دەکردەوە، سەرەتا بە تەنی ژێرەوەی سێڵی نانکردن، سمێڵ و ڕیشمان بۆخۆمان درووست دەکرد، ئینجا جزمی عەمە و خەنجەرەکەمان دەهێناو هەموان لە بەردەم سەرۆک خێڵدا، ڕادەوەستاین و دەستمان لەسەری دادەناو سوێندنی وەفا و بەیعەتدانمان پێی دەخوارد و بەڵێنمان دەدا، تا دوا تنۆکی خوێن و کۆتا هەناسه، دڵسۆز بین بەرامبەر بە خێڵەکەمان و لە پێناو پڕەنسیپەکانی خێڵ و سەروەری خێڵ، هەمیشە گیانمان لەسەر دەستمان بێت و ئامادەبین بەرگری و جەنگ، بۆ خێڵ و مەبدەئو مۆڕاڵی خێڵ بکەین و لە پێناو مانەوە و پیرۆزی خێڵ، خۆمان بکەین بە قوربانی.
مناڵانی خێڵی بەرامبەریش هەمان شێوەی ئێمه، خەنجەر و جزمی عەمە و سەرەک خێڵیان هەبوو. بەو شێوەیه، لەگەڵ یەکتری دەکەوتینە جەنگەوە، دیلمان لە یەکتری دەگرت و دیل گۆڕینەوەمان دەکرد و دەمێک دانوسان و دیالۆگ و ڕێککەوتنمان دەکرد و مەرجمان بەسەریەکتریدا دەسەپاند و دەمێتر دووبارە دەکەوتینەوە ناو جەنگ و ناکۆکییەوە. جاری وا بوو، مناڵانی دوو خێڵ، لە دژی خێڵەکەی بەرامبەر یەکتریان دەگرت، تا شکست بەو خێڵە بدەن.
ئازیزەکەم: ئێمە بەو شێوەیه لەچاو گەورەکانمان دەکردەوە، لە دێیەکەی ئێمه و لەناو خێڵەکەی ئێمەدا، ژن بە ژنی لەگەڵ خێڵەکانی تر، تا سنووری قەدەغە بەرتەسك و سەختکرابوو.
لە دێیەکەمان نەرێتێک هەبوو، کاتێک خێڵێک لەگەڵ خێڵێکی دێیەکەیتر ژن بە ژنییان دەکرد، لە کاتی ژن گواستنەوە و بووک گۆرینەوەکەدا، دەبووە ناکۆکی و کێشه لەسەر ئەوەی کامە خێڵ بووکەکەی خۆی زوو تر و پشووتر لەوەیتر وەربگرێت.
جارێک لەسەر ئەمە، له نێوان پیاوەکانی خێڵەکەی ئێمە، لەگەڵ هی خێڵی دێیەکەیتر، دێی(هەوارگەی خێڵان) بوو به شەڕ و ناخۆشی. هەرخێڵە و لەو دیوی بەستێک و لەسەر تەپۆڵکەیەک وەستابوو، لە چاوەڕوانی هاتنە پێشەوەی لایەنی بەرامبەر و ڕادەستکردنی بووکەکە، ئەمیان دەیگوت: ئێوە یەکەمجار وەرنە پێش و بووکەکەمان ڕادەست بکەن، ئەویان دەیگوت: نەوەڵا دەبێت ئێوە یەکەمجار. سەرەنجام بوو بە دەمەقاڵێ و شەڕ لە نێوان هەردووک خێڵ و هەر تەرەفە و دەیگووت:دەی با بڕۆینەوە و ئەو ژن بەژنی و زەماوەندە هەڵوەشێنینەوە.
خێڵ سەرچاوەی بڕیاردان و سەرەتاو کۆتا و هەموو شتێک بوو. لەو شوێنەی خێڵ هێزی هەبوو، یاسا حەدی چی بوو دەمی بکاتەوەو لە ئاست جەنابی خێڵدا دەمدرێژی و قسەبکات. کچ مارە بڕین و بە شودان، ژن کوشتن و ناکۆکی و دنیا کاوڵ کردن و شەڕ و ئاشتی، کەیف و خۆشی، شین و شایی، پێکەنین و گریان، هەڵچوون و هێمنی، دانیشتن و هەستان، خواردن و خواردنەوە و خەوتن، ئەنجامدانی وەرزش و یاریکردن، پرسەی مردوو و زەماوەند و ژن گواستنەوە،
هەموو ورد و درشتێکی ژیان، دەبووایە لە چوارچێوەی یاساکانی خێڵ و هەر هەمووی به پێی ڕەزامەندی سەرۆک خێڵ و له ژێر هەژموونی نەریتی خێڵ بووایە و خەنجەری خێڵ بڕیاری کۆتایی خۆی لەبارەیەوە بدابووایه.
لە دێیەکەی ئێمەدا هەرماڵەو و قورئانێک و خەنجەرێک و وێنەی سەرۆکی خێڵ به دیواری ژووری میوانەوە هەڵواسرابوو. وەکو ئاماژه و هێمایەک، کە لە هەموو کێشە و بکەو نەکەو ترشی و خۆشی و ناخۆشیەكدا دەبێت بگەڕێینەوە بۆ قورئان و خەنجەر و قسە و بڕیارەکانی سەرۆک خێڵ ونەریتەکانی خێڵگەرایی.
کەس بۆی نەبوو قسەی لەسەر قسەی سەرۆک خێڵ بکردبووایه. خێڵ هێڵی سوور بوو. تۆ بۆت نەبوو تا پۆلی شەشی سەرەتایی زیاتر بخوێنیت.
دەیانگووت: گەر ڕۆڵەکانی خێڵ درێژە بە خوێندن بدەن، ژار دەچێتە مێشکیانەوە و ئەقڵیان تێکدەچێت و دوایی لە یاساکانی خێڵ لادەدەن و لە بڕیارەکانی سەرۆک خێڵ و لە نەریتی خێڵگەرایی یاخی دەبن.
کچەکانیشیان هەر لەپۆلی سێی سەرەتایی دەهێنایە دەر له قوتابخانە، دەیانگووت: دوایی بە هۆی خوێندنەوە، ئەمانیش جن دەچێتە لەشیانەوەو ئەخڵاقیان تێکدەچێت و بێ حورمەت و بێ حەیا دەبن و شەرم و ڕێزیان دەشکێت.
لە پاڵ هەردووک بابەتەکانی میوزیک و هونەر،کە دەیانگووت: بێ ڕەوشتی غەرب و سەلیبی و عیلمی فەرمەسۆنەکان و شتی تڕو هات و بێ مانان.
زمانی ئینگلیزیش لە قوتابخانە سەرەتاییەکەی دێیەکەمان قەدەخەبوو.
دەیانگووت: زمانی ئینگلیزە و ئینگلیزیش کافرە و ئێمە موسڵمان و نەوەی ئەسحابەینە و تاقە زمان بۆ ئێمە کە پیرۆز بێت و دەبێت بیخوێنین، زمانی عەرەبییە و، زمان و خواردن و سەلام کردن و سەردانی کردن و تێکەڵ بوون و ژن بەژنی لەگەڵ کافران و… تاد. هەمووی بە پێی مەزهەبی شافیعی و شەریعەت گوناح و حەرامە، مەلای دێیەکە، بەردەوام ڕۆژی جومعە لەسەر مینبەری مزگەوت وای دەوت و فەتوای لەسەر دەدا.
مەلاکە دەیگووت: ئیمامی شافیعی دەڵێت: موسڵمانێک، یەکێک لەو کافرانە بکوژێت، نابێت موسڵمانەکە بکوژرێتەوە، چونکوو موسلمان پاکەو لای خوا مەرتەبەی بەرزترە و ئەو ئینگلیز و جو و ئێزدی و گاورە کافرانە، پیس و گڵاو جەحنەمی و دوژمنی ئاین و خودان و لە خوار پلەی موسڵمانەوەن.
سەرۆک خێلەکەمان خوێنەواری نەبوو و هیچی لە قوتابخانە نەخوێندبوو، تەنها ئەوە نەبێت، کە کاتی خۆی لای مەلای دێیەکە جزمی عەمەی بە عەنجەیی خەتم کردبوو، مەلای دێش تەنها لە نەحو سەرف و زمانی عەرەبیا، کتێبی عەوامیلی جورجانی و بەرکەوی خوێندبوو و لەگەڵ کەمێک لە تەسڕیفی مەلا عەلی و، نیوەی کتێبی فەتحولقەریب و تا سێ جزمی قورئانیشی دەزانی و ئەویش کاتی خۆی لە فەقێیاتی لەبەر تەمەڵی وازی هێنابوو و سەرۆک خێڵ لە دێیەکه لەسەر حیسابی زەکات و خێر و سەرفیترەی ساڵانەی دێ، کردبووی بە مەلای دێ.
مەلا، لە وەرزی هاویندا جزئی عەمەی بە مناڵانی دێ دەوتەوە و هەرکاتێک دەگەیشتینە سورەتی(الفاتحە)و ئایەتی(اهدینە سیراتەلموستەقیمە) یەک بەدەنگ دەیگووت: اهدینا، هێڵکەو ڕونە، لۆ مامۆستای بینە.
لە سوەتی (الماعون) و لە ئایەتی(ويمنعون الماعون)یشدا دەیگووت: وەیەمنەعونەلماعونە، جلی مامۆستا بژوونە و قاڵبێک سابوونی بۆ بێنە، ئێمەش یەک بەدەنگ لە دوای دەمانگووتەوە، تا دەنگمان بگات بە گوێی کەشکەڵانی ئاسمان و هەموو خەڵکی دێ.
لە هەمووی خۆشتر لە سورەتی (النصر) و لە ئایەتی(ٳنَّەُ کانَ تَوَّابَ) لەگەڵ مەڵا پڕ بەگەروو دەمانگووت:ئینە کانە تەووابە، مریشکە ڕەشەی قەحپەبابە، لۆمامۆستای بکە کەبابە.
دواتر دەڕۆشتینەوە ماڵەوە و ئەو ئایەتانەی لەو ڕۆژەمان خوێند، بە ماڵەوەم دەگووت و ئەوانیش دەیاندا قاقا و دایکم مریشکێک و دەدوانزە هێڵکە و سێ قاڵب سابوونی دەدا پێم و دەیگوت:ها کوڕەکەم بۆ ماڵی مامۆستای بەرە.
له دێیەکەمان، سیستەمی خێڵایەتی ببووە بۆماوەیی و سەرەک خێڵ، بێ هیچ هەڵبژاردن و ڕاوێژکردنێک و وەرگرتنی ڕای ژن و کچ و گەنج و پیاو ماقوڵانی خێڵ، ڕاستەوخۆ و بێ هیچ ئەملاو ئەولایەک، لە باوکەوە (دوای مردنی سەرۆک خێڵەکە،) بۆ کۆڕەکەی دەگوازرایەوە.
لەکاتێکدا گەر ئەو سەرۆک خێڵە وەجاخ کوێر بوایه(واتا کوڕی نەبوایه)٫ یەکێک لە کچەکانی شوێنیان دەگرتەوە. ئەوە تەنها لە خێلەکەی ئێمە وابوو، دەنا خێڵەکانی تر نەدەبوو هەرگیز ژن ببێت بەسەرۆک خێڵ، ژنیش کە دەبوو بە سەرۆک خێل، دەبووا بە موو لە نەریتەکانی خێڵ و کولتووری نێرسالاری لانەدات. ئەگەر سەرۆک خێڵ دوای مردنی کچیشی نەبوایه، برای سەرۆک خێڵەکە، یاخود کوڕەکانی، واتا برازای سەرۆک خێڵی کۆچکردوو جێگایان دەگرتەوە.
ڕۆندک گیان: لە کولتووری خێڵەکەی ئێمەدا، کچ وەکو عەیبە و نەنگیەک و پەلەیەکی ڕەش، سەیرەکرا. هەرکاتێک هاوسەری یەکێک لە مام، یاخود براکانم مناڵێکی کچیان دەخستەوە، داپیرەم دەیکرد بە ڕۆژی حەشر و دەهری دەبوو و کفری هێندە گەورەی دەکرد، ئەبوو جەهل بە ئەبوو جەهلی خۆی کفری وای نەکردووە. ڕووی له ئاسمان دەکرد و دەستەکانی جارێک بەرزدەکردەوە ڕووەو بۆ خواو جارێکیش سینگی خۆی پێ دەکوتا و دەیگوت: ئۆه خودایە، بە قوربانت بم، باشە تۆ بۆ وامان لەگەڵ دەکەیت؟! خۆ ئێمە کەعبەمان نەڕوخاندووە و هێڵانەی قەتێمان خراپ نەکردووە، تا دیسان کچمان پێ ببەخشیت!
ژنی خەڵک کوڕی چارپەڵ قەوی و سەرک ئەستوور دەخەنەوە و هی ئێمەش کچی چڵمن و بێ سوود. کچ ئاوا کەم سەرنج دەدرا لە کولتووری خێڵکەی ئێمە،
هەرچەندە گرانی بوو و پارە زۆرکەم بوو و ئێمە هەژاربووین زۆر، زیاتر هێڵکە و گەنم و جوێ و نۆکم دەبردە فرۆشگا، تا نوقڵ و کێک و بنێشتی پێ بکڕم، وەلێ گەر جار جار پارەم ببردبوایە، ئەوا من دەرهەمێکم وەردەگرت بۆ چوونە فرۆشگا، خوشکەکەم نیو درهەم، من و براکانم خۆمان جل و پێڵاو شتمان بۆ خۆمان هەڵدەبژارد و بەدڵیشمان نەبوایه، دەجار بە ماڵەوەمان دەگۆڕییەوە.
خوشکەکانم ئەو مافەی شت گۆڕینەوە و بەخۆ هەڵبژاردنی جل و بەرگ و پێڵاو شتەکانیان نەبوو، یان دایکم، یان برا گەورەکەم بۆیان هەڵدەبژاردن و گۆڕینەوەش نەبوو، دەبوا هەر ئەوەبێت کە کڕدراوە.
دایکم کاتێک قازێک، یاخود مریشکێکمان سەردەبڕی و لێدەنا، جەرگ و قیسک و هەرچی بەشی موهیم بوو لە گۆشتەکەیا، دەیدا بەمن براکەم و پێچک و بەشیتری لاوەکیش بۆ خوشکەکانم.
هەر لە منداڵییەوە دایکم بە خوشکەکانمی دەگووت:دەی کچێ، خێرا هێڵکە بۆ براکانتان بکەن ڕوونەوە، گۆرەویەکانیان بشۆرن، جێگای خەوتنیان بۆ ڕاخەن، خاولی و جلەکانیان بۆ بەرنە حەمام، دەی پەلە بکەن، ئەگەر یەکێک لە خوشکەکانم جارناجارێک بیویستبوایە لە ڕووی ئەو فرمان و بڕیارەی دایکم بوەستێتەوەو بوێری بنوێنێت و یاخی ببێت و بڵێت: ولاهی عیلاقەم پێی نییە، با خۆی بیکات، یاخود هیلاک و ماندووم و تازە لە قاپ شوشتن و گەسک لێدان و فلان کارە قورسە بوومەتەوە، ئینجا داپیرەم لەوکاتەیا دەهاتە وڵام و توڕەییەکی توند دایدەگرت و پێی دەوت:عەمرت نەمێنێت و بە قوربانی براکانت بیت و من و براکەمی هاندەدا کە سنوورێک بۆ ئەو بێ ئەدەبیەی خوشکەکەم، یاخود خوشکەکانمان دابنێین و پێی دەوتین: بیکوژن، کوڕه ئەو قەحپەیە زمانی زۆر درێژ بووە و بۆی ببڕن. جاری وابوو ئێمەش(من و براکەم) بە پێڵەقە و نەعلە و تف و جوێن، هوروژممان بۆ دەبرد و هێزی نێراتی خۆمان پیشان دەدان و
دەکەوتینە سەرو گوێڵاک و گیانی خوشکەکانمان و یەک دنیا ئیهانە و سوکاتی و بێ ڕێزیمان پێدەکردن و قسەی بریندارکەر و ناخۆش و ڕەقمان پێدەوتن.
تا دایکم دەهات قژی خوشکەکەمی لەدەست دەهێنامه دەر و پێی دەوتم: کوڕە بەردە، قژیت هەمووی دەرهێنا، کوڕە کوشتت، هەی مێشک قەوی.
هەمووجار تۆپەڵەک قژی خوشکەکەم و دەهێنا دەر و پیشانیم دەدایەوە و پێیم دەگووت:بێ ئەدەبی دەکەیت، ئاوات لێدەکەم.
خوشکەکەم به توڕەیی و چاوی پڕ فرمێسک و بەبێ دەنگییەوە سەری خۆی دادەخست و دەڕۆشتە ژوورەوە و دەرگای لەسەرخۆی دادەخست.
مێینە و کچ، ئاوا لە ڕوانگەیەکی نزم و نەرێنی و نامرۆڤانەوە لێی دەڕواندرا.
ئاواو هەر لە مناڵی و تەمەنێکی زۆر زووەوە لەناو خێزان، تۆی جیاکاری ڕەگەزی و نەخۆشی نێرسالاری و مێنتاڵێتی پاتریارکییان دەچاند و دوو بەرەکی و جیاوازی و دژایەتییان دەخستە نێوان هەردووک ڕەگەزەوە و کچ
فێری هونەری کۆیلێتی و ئەتەکێتی خۆ بەکەم زانین و یاسای گوێڕایەڵی و ڕێساکانی پاشکۆیەتی کردن و فەننی خۆڕادەستکردن دەکرا و پرۆڤەی لەسەر ڕێزگرتن لە پڕەنسیپەکانی کولتووری نێرسالاری و جێ بەجێکردنی نەریتی خێڵ وترسان لە خەنجەر پێدەکرا.
