عیماد عەلی: خۆبەستنەوە بە کام شوناس زامنی مانەوەی کورد دەکات؟
کاتێک بنیدێکت ئەندرسۆن کتێبی (کۆمەڵگە وێناکراوەکان) ی لە ساڵی 1983 بڵاو کردەوە، کۆمەڵێ پرسیاری لەمەر شوناسی نەتەوەییی کۆمەڵگاکانی هێنایە ئاراوە، بەڵام کرٍۆکی کتێبەکە ئەوەی دەردەخست کە شوناسی نیشتمانی هیچ گەلێک شتێکی ئەزەلی نیەو لە دەرئەنجامی بوونی رۆشنبیری و تێگەیشتنێکی هاوبەش( بەرهەمی کاری چەند فاکتەرێک) بۆ خود و مێژوی نەتەوەکەت دروست دەبێت.
من قسە لەسەر ئەوە ناکەم کە گەلی کورد ئێستا لەبەر گەندەڵی و خۆخۆری و نەزانی سەرکردایەتی و نەبونی هیچ مقەوەماتێکی گەشەسەندنی بیری نەتەوایەتی لە کوردستان، لە هەموو شت و لایەک بێزارە و بێزی لە کوردایەتی دێتەوە و لەم بارەوە بە پێچەوانەی سەرجەم گەلانی ناوچەکەیە و چۆن قسە بکەیت بێزت لێدەکاتەوە و باوەرٍی وایە کە تۆ باسی و کورد و کوردستان و نەتەوە و نیشتمان بکەیت، بە شوێن کڵاوی بابردوودا دەگەرٍێیت. ئاگی لەوە نیە و نازانیت ئەم وەزعەش هیچ گوناحێکی کوردی وەک نەتەوە تێدا نیە، بەڵکو ئەم گەلە بە خۆرٍسکیش بێت خۆی دەکاتە قوربانی گەل و نەتەوەکەی خۆی و بە تایبەتی هەژار و کەمدەرامەت و زەحمەتکێش بە ماڵ و حاڵی خۆی گیانفیدای نەتەوەکەیەتی و ئەوەی تاوانبارە و هۆکارە لەم وەزعەدا تەنها بژاردە و سەرکردایەتی و نەزانی و بێ ئەزمونی و دواکەوتویی و جەهل و کەلتوری نابەجێی هاوردە و پیلانی هەمەجۆری کاریگەری دوژمنانە وا بیرکردنەوەی ئەم گەلەی گۆریوە و گەیاندویەتی بە نائومێدی و لاتەریکی و نەیارپەرستی.
عەرەب یەک نەتەوەیە و دەیان نیشتمانی هەیە و هەروەها تورک و ئینگلیز و فەرەنسی و لاتینی و… هتد، بەهەمان شێوەیە و هیچیان لە کورد زیاتر نیە، کەچی کورد نەتەوەیەکە بێ نیشتمان و تەنانەت ئەوەشی لەبیر نەماوە کە چی بکات و چۆن بگات بە مەقصەد. بێگومان هۆکاری ئەم واقعە زۆرە و ئەمە توێژینەوەی زانستی دوورو درێژی دەوێت، بەڵام لێرەدا من باسی سەرەقەڵەمی پێویست دەکەم کە زەرورەتە هەموو کەس و تەنانەت منداڵی سەرلانکەش بیزانێت، ئەوەیە کە چۆن شوناسی نەتەوەیی کوردی لە پشتخانی فکری ئەم گەلە دروست بکرێتەوە و چۆن رووبەرووبونەوەی پیلانی هەمەچەشنی دوژمنان بۆ لەناوبردنی بیری راستی نەتەوەیی کورد بەردەوام کارابێت و کەس نەتوانێت لەناویبەرێت.
شوناسی نیشتمانی بە بوونی سنور و حکومەت و سروودێکی نیشتمانی و ئاڵا و چەکەرەکردنی خۆشەویستی زەوی و ئاووهەوای نیشتمان ئەو کەرەستانەن خۆشەویستی نیشتمان دروستدەکەن و هیچی تر، نیشتمان ئەوەندە پیرۆز و ئایدیایەکی خەیاڵی نیە لە مێشکدا نەسرێتەوە و وەکو بیرێکی پیرۆز لە عەقڵی گەلدا بەرچەستە بێت.
شوناسی ئایینی و مەزهەبی، ئەمەش لە لایەن ئەوانیدی زۆر لە پێناو مانەوەی نەتەوە و ئومەت بەکار هاتووە و لەم رێگەیەوە نەتەوە بە پیرۆز ناسێندراوە و تەنانەت زۆرجار زمانە تایبەتەکەی خاوەن ئایینەکەش پیرۆزێنراوە و بە زمانی خودایی لەقەڵەم دراوە و بۆ ئەو مەبەستەش دەیان داستان و خورافە و مەلحەمە و درۆ و دەلەسەش وەکو تەونی بەرگری لە نیشتمان و نەتەو بەکارهێنراوە، لە بەرامبەردا هەولدراوە شوناسی تیرە و و قەبیلە و عەشیرەتی لە ناو کوردا بسەپێنرێت بۆ لە بیرچونەوەی شوناسە نەتەوەییەکە.
ئەوەی دەربارەی میلەتی کوردە، جگە لەوەی دوژمنان هەزار و یەک پیلانی بۆ دەگێرن و بە هەموو جۆرێک رێگەی سەپاندنی بیری نەتەوەیی و نیشتمانی پێ نادەن، بێ ئەوەی کەس لەو فرتوفێَڵانە ئاگادار بێت، کەچی خۆیشی وەکو نەتەوە خەمسارد و خۆخۆر و بێ ئەزمون و نەزانە لەو بارەوە. ئەو کەموکورتیانەی کە رێگە نادەن تەنانەت کورد بە بیریدا بێتەوە کە نەتەوەیە و دەتوانێت بە خۆی چۆن بەو فاکتەرانەی لە کیانەکەیدا هەیە نیشتمان دروست بکات.
کەموکورتیەکان:
*نەبوونی هێما و بەسەرهاتی مێژووی یەکگرتوو و داستان و تەنانەت نەبوونی هیچ خورافاتێکی نەتەوەیی کە وەکو پەتێکی بەتین گورزەی نەتەوەیی کورد بەیەکەوە ببەستێتەوە و تەنانەت ئەگەر چیرۆکی دێرینیش هەبوبێت کە راست بێت یان درۆ و یارمەتیدر و فاکتەری مانەوەی یەکگرتوویی کورد بێت، بە فیتی دوژمنان گومانی لەسەر دروستکراوە و کورد خۆی بەو گومانە فریوی نەتەوەیی خواردووە، بۆ نمونە کاوەی ئاسنگەر و زوحاک ئەگەر درۆ بێت و ئاواش نەبێت یان با پێچەوانەش بێت، کە کۆی گشتی بیری نەتەوەیی کورد باوەری پێ بوو و فاکتەری یارمەتیدەر بوو بۆ یەکخستنی نەتەویی بۆ دروستبوونی نیشتمان، پێویستە پارێزگاری لێبکەیت، کەچی لەم ساڵانەی دواییدا بە فیتی دوژمنان و خۆشباوەرٍی زۆرێک لە تەنانەت دڵسۆزان و رۆشنبیرانیش گومانی خرایە سەر ئەم داستانە و کورد خۆیشی وەکو ئەوەی هەنگوینی لەدار دۆزیبێتەوە ئەوەی دووبارە دەکردەوە و چیرۆکەکەی وەرگەرا و لە موڵکی مێژوویی ئەم نەتەوەی دەرکرد و هیچ قازانجێکی بە کەلتوری ئەم نەتەوەش نەگەیاند. بەڵکو بۆ ساردبونەوەی کورد لە باوەرٍبوون بە مێژوەکەی کاریگەر بوو و زیانێکی گەورەی کرد، بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵیە کۆی گوشارەی بیری نەتەوەیی خەڵکی سادە و نەتەوە پەروەر لە راستەرێگە بەردەوامە و بە خۆرٍسکانە پیلانەکان لەناودەبات.
* نەبوون و نەهێشتن و سرٍینەوەی ئایینی تایبەت بە پاراستنی نەتەوە و ئەگەر لە مێژوشدا هەبوبێت هەزار گومان و قسەی لەسەر کراوە و لاواز کراوە و لە خەزێنەی کەلتور و ئایینی کوردیان دەرهێناوە.
* نەبوونی مەلحەمە و چیرۆکی یەکخستنەوە و تەنانەت نەبونی توانای بڵاوکردنەوەی درۆیەکی نەتەوەیی زەق کە هۆکار بێت بۆ رایەڵەی پتەوکردنی یەکگرتوویی گەلی کوردستان و کورد بەتایبەتی بە پێچەوانەی نەتەوەکانی دیکە کە هیچیان نەبووە و سەرجەم مێژوی کوردیان بە ئایین و ئایینزا و مەلحەمە و داستان و چیرۆک و پێکهاتەکانیەوە دزیوە و روحی نەتەوەیی خۆیانیان پێ پتەو کردووە.
* نەبونی سنور و ئاڵا و سروودی نیشتمانی باوەرپێکراوی رەسمی جیهانی خاڵێکی سەرەکی نەبوونی شوناسی نیشتمانی کوردە و بەردەوام وادەکات ئەو باوەر و روحیەتە سستر بێتەوە لە گیان و کیان و کۆی کوشارەی بیری کورد و هۆکاری باوەر نەبوون بە خۆ و بەکەمزانینی خودە.
بەم شێوەیە برٍوات و خەلًکی بژاردە و تەنانەت رۆشنبیران وا بیربکەنەوە و تەماشای کوردستان وەکو وڵاتێکی ئەوروپی خاوەن سنوور و ئاڵا و سروود و حکومەت بکەن و کالتە بە فکر و بۆچونی نەتەوەیی بکەن و ئینکاری نەتەوەیی بە پێشکەوتن دونیادیدەیی بزانن و نیشتمان بە ئامانجێکی لاوەکی لەقەڵەم بدەن، رۆژێک دێت نە زمان و نە پێکهاتەو نە ئەم سروود و ئاڵا نافەرمیە و نە مێژوو و جوگرافیا و نەش ناو و نیمچە شوناس و زمانەکەی کوردیش دەمێنێتەوە و دەبێت خۆمان بە نەتەوە و نیشتمانێکی دوژمنەوە هەڵواسین.
