رەزا شـوان: نهـێـنیـیەکانی زمـانی گـوڵ.
زمـانی گـوڵ، کە بە (فـلـۆریـۆگـرافـی) ناسراوە، تا ئەمـڕۆش جـوانـتری و شـیرینترین زمـانی جـیهـانە، هەمـوو مـرۆڤـێک لـێی تێـدەگات و لە رێیـەوە سۆز و خۆشەویستی و هەستەکانیـان دەگـۆڕنەوە. زمـانی گـوڵ، زمـانی خـۆشـەویستی و رۆمانسی و ئەویـنە. خۆشەویستی و ئێش و ئازاری ناخی دڵی مـرۆڤ ئاشکرا دەکات. زمـانی رێـز و شادی ئـاشـتی و ئـازادی و هـێـمـنی و ئـاسـوودەییـە. زمـانی هـیوا و گـەشـبـیـنی و ئـومـێـد وهـاوڕێـتی و دۆستایەتیـیە. گـوڵ ئەو گـوزارشـت و سـۆز و پەیـام و خۆشــەویستی و رێـزە ناخـیـیەمـان دەگـەیـەنێـت، کە رەنـگە بـە جـوانـترین وشــە و رســتە نەتـوانـین گوزارشـتیان لـێبکەیـن. گـوڵ هـەر ئەوە نیـیە کە گوزارشـت لە خـۆشـەویسـتی و رێـز دەکـات، بەڵکـو ئـارامی و ئاسـودەیـیش بە دڵ و دەروونـمـان دەبەخـشـێـت. بە جـوانی رەنـگەکـانیـان و بە بـۆن و بەرامـەی خـۆشـیان سەرسـام دەبـین. گـوڵ گـوزارشـت لە خـۆشیـیەکـان و لـە نـاخـۆشـیـیەکـانیـشمان دەکـات. زمـانی گـوڵ، پـەیــامـێکی نهـێـنی خـۆشـەویستی و هـەسـت و سـۆزی بەهـێـزی نیـوان بـەخـشـەر و ورگـرە. لە کۆنـەوە پێـشکەشکـردنی گـوڵ، جـوانترین دیـاری بـووە بۆ گوزارشتکردن و گەیاندنی پەیـامی خـۆشەویستی و سـۆزداری و رێـز لـە نێـوان هـاوڕێیان ودڵـخـوازان و ئەوینـدارانـدا.
مـرۆڤ هـەر لە کـۆنەوە، هـەسـتیان بە گـرنگی گـوڵ کـردووە. چـونکە گـوڵ هـێـمای جـوانـترین و راستریـن گوزارشتکـردن بـووە، لە هەسـت و خۆشەویستی ئەوینیـان.
فەرعەونییەکانی میسر، زیـاتر لە (5500) ساڵ بەرلە ئێستا، گـوڵیان دەخـستە سـەر گـۆڕی مـردووەکانیان. بەڵام گـریکییە یۆنانییەکان، بەر لە هەموو نەتەوەکانی جیهـان ئاشنا و هـۆگری گوڵ بـوونە. هەنـدێ گوڵ بە لایانەوە پیرۆز بـووە. گوڵی وەنەوشەیی لە (ئەسینا)ی کۆنـدا گـوڵێکی نیشتـمانی بـوو. جـوانـترین گوڵی (ناپـلیـۆن) یش بـووە.
گـوڵ لە هاوسەرگیریشدا رۆڵێکی گرنگی هەبـووە و هـەیە. بۆ نمـوونە: لە دوورگەی (هـاوای) گەر کـچی لاو حـەزی لە شـووکردن بـوایە، گـوڵـێکی دەخـستە سـەر گـوێی راسـتی، گـەر مـارەشـیـان بکـردایـە، گـوڵـەکـەی دەخـسـتە سـەر گـوێـی چـەپی. گـەر ژیـانی هـاوسەرگـیریی پێکـبهـێـنایە، دوو گـوڵی لەسـەرهـەردوو گـوێیـەکانی دادەنان.
گـەر کچـێک بەرانبـەر بە کوڕێکی لاو، یان ژنێک بەرانبـەر بە پیـاوە هـاوسەرەکەی، گـوڵ بخـاتە سـەر دڵـی بە واتـە (مـن لـە ناخـی دڵـمەوە تـۆم خـۆشـدەوێ).
لەم سەردەمەشـدا، گـەلێ لـێکۆڵینەوە و باس لە بارەی گـوڵ و زمـانی گـوڵەوە کـراون. هەموویان جەخـتیان لەسەر کاریگەریی ئەرێنی گوڵ کردووە لەسەر دەروون و مێشکی ژنـان و پیـاوان و گـەورەکـان و منـداڵان.
کچـان لە رێی پێـشکەشکـردنی گـوڵـەوە، گـوزارشـت لـە راز و نیـاز و ئـارەزووەکـانی خۆیان بۆ دڵخـوازەکانیان دەکەن، کە خۆشیان دەوێـن و ئامادەن کە بێن بۆ خوازبێـنیان بـو پێکهـێنانی ژیـانی هـاوسەرگـیری. تا ئەمـڕۆش ئەم نەریتـە رۆمـانسیـیە لە زۆر لە وڵاتـانـدا بـاوە. تەنیـا گـوڵێکی سـوور، دەتـوانێـت لـە جـێی چـەپکـێک گـوڵ بـێـت.
گـۆڵەکان زمـانی تایبەتی خۆیـان هـەیە.. هـەر گـوڵكـیش واتایـەکی دیاریکـراوی هـەیە. بە تایبەتیش لە دڵی ئـەو کەسانەی کە دەیانچـێن و ئەوانـەش کە پێـشکەشـیان دەکـەن. لە ئەمڕۆدا هەوڵـدەدرێت زمانی گوڵ زیندوو بکرێتەوە، نەک لەبەر ئەوەی کە بەشێکە لە کەلەپووری مرۆڤایەتی، بەڵکو هەموو گەلانی جیهان قەرزاری پارستنی ئەم زمانەن.
با بە کـورتی و بە چـڕي نهـێـنیـیەکـانی زمـانی تـایبـەتی بەشـێک لە گـوڵـەکـان بە پـێی رەنگەکـانیان بـزانـین، هـێمان بـۆ چی و چی پەیـامـێک دەگـەیـەنـن:
1ـ گوڵی سپی (رۆزالیـا) هـێمای پاکی و بێگەردی و متمـانە و ئاشـتییە:
گـوڵی سپی، کۆنـترین جـۆرەکـانی گـوڵـە لە جیهانـدا. بە لای هەمـوو شارستانییە کـۆن و نـوێـەکانیـشەوە گـوڵـێکی پەسـەنـدە و لەبـەر دڵان دایـە. پێـشکەشکـردنی چەپکـێک گـوڵـەبـاخی سـپی، لە ئاهـەنـگی هـاوسەرگـیریـدا، کە زاوا بە ڕێـز و خـۆشـەویـسـتی و بە وزەردەخـەنـەیەکی شـیرین و ناسکەوە، پـێـشکەش بـە بـووکـێی دڵخـوازی دەکـات، گوزارشــتە بۆ هـاوسەرگـیرییەکی درێـژ. بۆ رۆحیـانەتێکی پاک و بـێگەرد. گـوڵەبـاخی سـپی گـوزارشـت لـە بێـتـاوانی و دەروون دڵـپاکی و شـادی و روونـی و بە ئـەمـەکی و پیاوەتی و بەخشین و لە ئاشتی و لە تەبـایی و لە هـێمنی و ئاسوودەیی و لە دڵـنـیایی و لە دڵسۆزییەکی هەمیشـەیی دەکات. پێشکەشکـردنی چەپکـێک لە گوڵەباخی سپی کە لە پێنج گـوڵ زیاتر بێت، بەڵـگەیە بۆ خـۆشەویسـتتەکی تا هەتـایی. خـونچـە گوڵـێکی سپی لە بەرۆکی ککیژۆڵەیەکی هـەرزکاردا، بە واتا هـێشتا منـداكە و کـاتی شـووکـردنی نیـیە.
لە سەردەمی (سەکسۆنی) یەکانـدا، گوڵی سوور و سپی پێکەوە، هـێما بـووە بۆ یەکـێتی سـۆز و خـۆشەویستی (گـوڵی سـوور) و پـاکی و بێـگەردی (گـوڵی سـپی).
2ـ گـوڵی سـوور: هـێمای خۆشـەویستی و جـوانیـیە:
گـوڵی سوور، رەنگی وزە و ژیـان و هـێزە، هـەڵگـری پەیـامی خۆشـەویستی و ئەوینە.
گوزارشتە لە خۆشەویستی و لە سۆزی بەرانبەر. لە کـۆنـەوە تا ئەمـڕۆ، لە هـەنـدێ لە وڵاتـانـدا، گوڵی سوور واتای خۆشەویستییەکی کلاسیکی و هـاوسەرگـیری دەگـەیەنێـت. گـوڵی سـووری تـۆخ ئامـاژەیە بـۆ شەیـدای ئارەزووی ئەوینـداری. سـووری هەنـاریش ـ سووری ئاگـری ـ گـوزارشـتە لە گـڕی ئـەوێنـداری و شـەیـدایی و خـەیـاڵ.
گوڵاڵەسوورە (هـەڵاڵـە)، گوزارشتە لە کچـێکی جـوان و لە خۆشەویستییەکی بەهـێزی رۆمـانسی. پێشکەشکـردنی گـوڵـەباخـێکی سـووری کـاڵ واتە خـۆشـتم دەوێ، بـەڵام پێشکەشکردنی تەنیا گوڵێکی سووری ئاڵ بە دڵخوازەکەت، واتا بێ ئەنـدازە جوانیـت.
لە فـۆلکلۆر و شیعـری کوردیدا، گوڵاڵە سوورە (هـەڵاڵە) پـێگەی هـەیە، بۆ نموونە:
بـــۆنـی هـــــــەڵاڵان دێ
سـەدای چــاو کـاڵان دێ
لـە گــەورە مــــاڵان دێ
لـەم دێـڕە شـیعـرەشـدا:
گـوڵاڵە سـوورەی سـەر کـوڵـمی یـــارم
وا گـەشـــــــــایـەوە بـۆ حــــــاڵـی زارم
گـوڵی سوور تەنیا بۆخۆشەویستی و بۆ رۆژی (ڤاڵانتاین) نییە، بەڵکو دەکرێت لە هەر رۆژێکی ساڵـدا پێشکەش بکـرێـت. گوڵی سوور، هەمیشە بە هەستێکی رۆمـانیسییەوە بەسـتـراوە. پـێـشکەشکـردنی گـوڵـەبـاخـێکی ســوور بـە دڵ بـە دڵـخـوازەکـەت، کە بە رووخـۆشییەوە لـێـت وەربگـرێت و بۆنێکی بکات و سوپاست بکات. گوزارشتە لەوەی کە یەکـتریتان خۆشــدەوێـت. گوڵی سوور هـۆکارێکـیشە بۆ لەبیربـردنەوەی خەمـۆکی.
3ـ گـوڵی پەمەیی: هـێمای خۆشەویستی و سوپازگوزاری و میهـرەبانییە.
گـوڵەبـاخی پەمـەیی، بـۆنخـۆشـترین گـوڵی نـێو گـوڵـەکانە، هـێمای نـەرمی و ناسکی و نیعـمەتە، گـوزارشت لە بێ تـاوانی دەکات. گـوزارشـت لە رەوشـت بەرزی و لە جـوانی و نیـانی دەکات. هـێمای خۆشـەویستیـیەکی سەرسـوڕمان و ئیلهـامی شـیعـرییە. واتـای خۆشەویستییەکی پـاك و شـادییە. مەرج نییە کە گـوڵی پەمـەیی لە واتـایەکی رۆمانسیدا قـورخـبکرێـت. لە گەلێ بـۆنەی جیـاوازدا وەکو دیـارییـەکی جـوان پـێـشکەش دەکرێـت. بـۆ نمـوونە، لەوانـەیە وەکو دیـارییەکی جـوان پێـشکەش بە کچـە هـاوڕێکەت بکەیـت، بە بـۆنەی جەژنی ساڵـڕۆژی لە دایک بوونییەوە. یان وەکو دیارییەکی سـوپاسگـوزاری پێشکەشی بکەیت بە خوشکەکەت، یا وەکو دیـارییـەک لە رۆژی دایکانـدا، چـەپکـێکی جـوان پــێشکەش بـە دایـکـت بـکەیـت. یـا بـۆ پیـرۆزبـایی لـێکـردن لـە کەسـێک. بـژاردەیـەکی باشـیـشە، گـەر چــەپکـێک گـوڵی پـەمـەیی، پـێــشـکەش بە ناسـراوێـکی خـەمبـارت بکـەیـت و خـەمـەکەی بـڕەوێـنیـتەوە. یا چەپکـێک پێشکەش بە نەخۆشێک بکەیـت کە لەنەخـۆشـخـانە دایـە.
4ـ گوڵی وەنەوشە (بنەوشە، بنەفـشە): هـێمای خۆشەویستییەکی بێدەنگە.
گـوڵی وەنەوشە، هـێمایە بۆ خۆشەویستییەکی بێـدەنگ، لە هەمان کاتـدا گوزارشت لە روونی و لە نهـێنی خـۆشەویستی دەکات. هـێمایە بۆ ئەندێشە و بیرکردنەوە. رەنگێکە دژە یەکترییە جیاوازەکان کۆدەکاتەوە. ژنانی شەرمن دەدوێنێت، پشكەشکردنی گوڵێکی وەنـەوشـەیی، لەوانـەیە هـەمـوو شـتـێک بـێـت بـۆ داوای بەخـشــیـن و لـێـبـووردن.
لە گۆرانییەکی فـۆلکلۆری کوردیمانـدا، ئـەم دێـڕەم هـەڵـبژارد:
گــوڵ وەنـەوشـــــەی بـاخـــــــانـمی
شــــەو چـــــــرای دیـوەخـــــــانـمی
گەر دەتەوێت بۆ دڵخـوازەکەت یا هەر کەسێک دەریبخەیـت، کە زۆر سەرسامی پـێی،
گوڵی وەنەوشە زۆر ناوازەیە، گوزارشت لە ئەفـسوون و لە شکـۆمەنـدی و جـوانی و سەرسامی ونهـێنی دەکات. ئەمەش وایکردووە، کە گوڵی وەنەوشە ئیلهام بەخـشبێت.
مەرجـیش نیـیە تەنهـا گـوزارشـت لە رۆمـانسیەت بـکات. بەڵکـو گـوڵی وەنەوشـەیی دیارییەکی جـوانە، بۆ ئاهـەنگەکان، بە بـۆنەی دەرچـوونی هـاوڕێیەکت یا ئەنـدامێکی خـێزانەکەت لە زانکۆ یا پەیمانگا یا دەمەزرانـدنی لە کـارێکی نـوێـدا، یا سەرکەوتنیان لە بـوارێکـدا.
5ـ گـوڵی نێـرگـز: هـێمای لەخـۆبـایی و خـودپـەسەنـدی و شانازییە.
گـوڵي نـێرگـز، گوڵێکی سەلکی و پەلک سپیی بچـووک و ناسک و جـوان و بۆنخۆشە. گـوزارشت لە جـوانی و لەخـۆبـایی و خـودپەسەنـدی دەکـات. نـاوی نـێرگـز لە زۆربەی زمانـەکانی گەلانی جـیهـانـدا، زۆر بە چـڕی تێـکەڵ بە میـتـۆلـۆژیـای گـریکی بـووە. لە ئەفـسانـەیەکی زۆر کـۆنی یۆنـانی یەوە هـاتـووە. چـیرۆکەکەش بەم شێوەیەیە: لاوێـکی جـوان و شـۆخ و شـەنگی یۆنـانی، کە ناوی (نارسیس) بوو، زۆر لە خۆبایی بوو. زۆر شانازیی بە جوانییەکەیەوە دەکرد. چەندین کـیژۆڵە ئەوینداری بوون. روژانـە دەچـووە دیـار گـۆلـێکی ئـاو روون و لە ئاوەکـەدا لە شـێوەی جـوانی خـۆی دەڕوانی. جارێک بە خەیـاڵ ژنێکی جـوانی لەنـاو گـۆلە ئاوەکـەدا بیـنی. رایکرد بۆ ئەوەی چاوی پێبکەوێت. بەڵام کەوتە ناو گۆلە ئاوەکە و نوقـم بوو و خـنکا. لەو کاتەوە، هەر کەسێک لەخۆبایی و خـۆپـەسەنـدبـێـت، بـە کەسـێکی (نـێـرگـزی) نـاوی دەبـەن. لـە ئێـستاشـدا زانـایـانی دەروونناسی ئەم جۆرە خۆشەویستنە بە (نەخـۆشی خـودپەسەنـدی) یا بە (نـێرگـزی) نـاوی دەبـەن. لەگـەڵ ئەوەشـدا، گـوڵی نـێرگـز هـێمـای خـۆشی و شـادییـە.
لە کوردسـتانی ئـێـمەدا گوڵی نـێرگـز، جـوانی و خـۆشـەویستیـیەکی تایبەتی لە دڵمانـدا هـەیە و هـێـمای شـادی و بەخـتەوەرییـە. بـە شـاگـوڵی کـوردسـتانی دەزانـین، کـە لـە سەرەتای دەرکەوتنیدا، مـژدەی هـاتنی بەهـارێکی رەنگـین و جـوانمان دەداتی . نێرگـز لە پێـش هەمـوو گـوڵەکانەوە، جـوانی و بـۆن و بەرامەی خۆشی بە رۆحی سروشت و مـرۆڤـدا دەکات. چەپکە گـوڵی نـێرگز جوانـترین دیاریی رۆژی جەژنی نەورۆزە. جاران لە گونـدەکانی کوردسـتانـدا، کچـان و ژنـان بۆ جـوانی و بۆ سـەرنجـڕاکـێـشانی لاوان و پیاوان، چـڵێ گـوڵی نێرگـزیـان دەخـستە سەر گـوێیەکیـان، بە تایبەتیش گـوێی راستیان. هـەر لە گـوڵی نـێرگـزی دولبـەر، بـۆن و رۆنـی خـۆشی لـێـدروسـت دەکـرێـت.
لە ئەدەبی فـۆلکلـۆری و لە شـیعـری کلاسیکی و تازەی کوردی دا، گوڵی نێرگز پێگەی هـەیە و وەکـو هـێما، گـەلێ لە شاعـیرانی کوردمـان، نێـرگـزیـان خـستـۆتە نێـو دێـڕی شیعـرەکانیانەوە. بـۆ نموونە، (حـاجی قـادری کـۆیی) دەڵـێـت:
گـوڕەی بەهـارییـە، ئـێسـتـێکە و شـاخ و داخـی وڵات
پــڕە لە لالـــە و نەســـریـن و نـەرکـــسـی شـــــەهـلا
شـاعـیر نـوێخـوازیشـمان (عـەبـدوڵڵا پەشـێـو) دەڵـێت:
شــــەو راشـــکـا
ئـەژنــــۆم شـــل بـــوو
مـانـگ بـە تـاقـی ئـاســمانـەوە هـەڵـپـڕوکـا
ئـەمـشـــەو هـاتــــووم
بـۆ چـنـیــنی
چـەپـــــکە نـــــێـرگـزی چــاوت
شـاعـیری بەنـاوبـانگـمان، حـەزرەتی (نـالی) یـش دەڵـێـت:
هـێـنـدە مـونـتـەزری تـۆ بـوو، هـەتـا چـاوی سـپی بـوو
نـەرکــس، کە لەسـەر یەک قـەدەم و دیـدە چـەقی بـوو
6ـ گـوڵی زەرد: هـێمای خۆشی و هـاوڕێـتی و خـۆشەویستی و شـادییە.
گوڵـەبـاخی زەرد، گـوزارشـت لە دڵخـۆشی و خـۆشحـاڵی. لە خـۆشی و شـادی دەکـات، پێشکەش کردنی چەپکی گوڵی زەرد بە هـاوڕێیەکت، بە واتا رێـزلێنان و درێـژەدانە بە رێـز و بە هـاوڕێـتیتان. دەکـرێت بۆ سوپاسگـوزاری کەسێک چـەپکـێک گـوڵی زەردی پێشکەش بکەیت. گوڵی زەرد دەنگی ئيرەیی و غـیرەکردنیشە. پێشکەشکردنی گوڵێکی زەرد بە دڵخـوازەکەت بە هەمـان واتـای گـوڵی سـوور، واتا “مـن تـۆم خۆشـدەوێـت”.
شـاعـیری مەزنـمـان مامـۆســتا (عـەبـدوڵڵا گـۆران ) بە نـاوی کـچی دڵخـوازەوە، لە هـۆنـراوەی (گـوڵی خـۆێنـاوی) دا، دەڵـیت:
گـــوڵ نـەبێ بـۆ ســەرم، ئـاڵ چـەپكێ، زەرد چـەپکێ
نایــەم بـۆ زەمـــاوەنـد، نایــەم بـۆ هـــــــەڵـپــــەڕکێ
لە گـۆرانییەکی فـۆلکـلۆری کوردیشـدا، ئەم دێـڕەمـان هەڵـبژارد:
گـوڵـی زەرد و سـووری سـلـێمـان بـەگی بـانـە
لـە وێـنـــــــەت نـیـیــە لـە رووی جـیـهــــــانـە
7ـ گـوڵی مـێـخـەک: هـێمـای پاکی و بێـتاوانی و خۆشـەویستییەکی قـووڵەـ
گـوڵە مـێخـەک (قـەنفـڵ ) نـزیـکەی (300) جـۆری رەنـگ و شـێوە جیـاواز هـەیە. کە بە زۆری لە ئاسـیا و ئەروپـادا دەڕوێـن. مێخـەک بۆ رازانـدنەوە و جوانی و بۆنخۆشی بەکـاردەهـێنرێـت. ژنـانی کوردمان لە مێخـەڵ ملـوانـکەی جـوانی لێ دروست دەکات، کە پێی دەڵـێن (مێخـەکـبەنـد). گوڵە مێخـەکی سوور، گوزارشت لە خۆشـەویستییەکی قووڵ دەکات. گوڵە مـێخـەکی سـپی گوزارشت لە دەروون پاکی و بێـتاوانی و پاکیزەیی دەکات.
8ـ گوڵی شـین: گوزارشت لە هـێمنی و ئازادی و دڵسۆزی و هـیوا دەکات.
گوڵی شین، رەنـگی ئاسمانی بێکـۆتـایی و دەریـاکانە. رەنـگی هـێمنی و ئاسـوودەیی و بـڕوا و گـونـجـانە. گـۆزارشـت لە خـۆزگە هـیوا و ئـازادی و خەیـاڵ فـراوانی دەکـات.
گـەر گـوڵێکی شـين پێشکەش بە دڵخـوازەکەت بکەیـت، واتا “تـا مـردن لەگـەڵـدام”.
9ـ گـوڵی سـەوز: هـێمای گـونجـا و هـاوسەنـگی و هـیوایە.
گـوڵی سەوز گوڵـێکی دەگمـەنە. گـوزارشت لە سـۆزداری و گونجـان و هـاوسەنگی و هـیوا و گەشـبیـنێ دەکـات. ئاسوودەیی و ئـارامی و متـمـانە بە مـرۆڤ دەبەخـشـێـت.
10ـ گـوڵی پـرتەقـاڵی: هـێمای شکـۆداری و دڵسـۆزی و بە ئەمـەکـییە.
هـێمای بـڕوابەخـۆبـوون و سەربەرزی و زۆر شانازییە. گەر گـوڵـێکی پـرتـەقـاڵی بە دڵـخـوازەکـەت پـێـشکەش بکەیــت، واتـا ” هـاوڕێی دڵسـۆز و بـە ئـەمـەکـتـم”.
گـوڵی نارنجـیـش ئـەو واتـایە دەگـەیەنـێـت، مـن گیـرودەی دەسـتی تـۆم.
11ـ رووەکی رێحـانە (رەیحـانە):
رێحـانە گوڵ نییە، گیـایەکی یـەک ساڵەیە و بـۆنێکی خۆشی هـەیە. بە تایبەتیـش( رەشە رێحـانە) لە کـۆنـەوە لە لای (گریکییەکان) یـۆنانییە کـۆنەکان. رێحانە بەهـایـەکی زۆری هـەبـووە، لە ئاهـەنگەکانی خـۆشـیدا بەکاریـان دەهـێنا. رێحـانە بـۆ پـيـشەسازی بـۆنیش بەکـاردەهـێـنرێـت. لە گـۆرانییـەکی فـۆلکلـۆریی کوردیـدا ئـەم دێـڕەم هـەڵـبژارد:
رەشــە رێحــــانـە خــۆمی پـێ رەشــکەم
لە دوای بـاڵای تـۆ دڵ بە کێ خـۆشـکەم
بێگـومان بە سەدان جـۆرە گـوڵی تـرمـان هـەیە. کە هـەریەکەیـان لە رەنـگ و بـۆن و لە قـەوارەدا جیـاوزن و تایبـەتـمەنـدیی خـۆیـان هـەیە. هـەر یەکـەشـیان گوزارشـت لە شـتـێک دەکـەن، هـێما و پەیـامێکە بـۆ مەبـەسـتێک.
واتـای پێشکەشکـردنی ژمـارەی گـوڵـەکـان:
یـەک گـوڵ: تـۆ هـەمـوو شـتـێکـمی.
دوو گـوڵ: لە یەکـتری جـیـانـابـیـنەوە.
سێ گـوڵ: تـۆ خـۆری ژیـانـمی.
چـوار گـوڵ: زۆر سوپاست دەکەم، مـن ئەویـنداری تـۆم و بەڵـێنی راستیت دەدەمێ.
پـێـنج گـوڵ: مـن بـڕوام بە دڵـپـاکی و راسـتگـۆیی تـۆ هـەیە.
شـەش گـوڵ: هـیوای ئەوپـەڕی شـادی و سـەرکـەوتـنـت بـۆ دەخـوازم..
حـەوت گـوڵ: خـۆشــتم دەوێ و تا مـردن لـەگـەڵـدام.
هەشـت گـوڵ: تـا مـردن دڵـسـۆزت دەبـم.
نـۆ گـوڵ: دەمـەوێـت تەنیـا خـوم لەگـەڵـدابـم.
دە گـوڵ: ئایـە شـووم پـێـدەکەیـت.. یا.. ئایـە دەمخـوازیـت..؟
ئەگـەر بە دەسـتی راسـتـت گـوڵ پێـشـکەش بـکەیـت، ئەمـە وەڵامـێکی ئەرێـنـیـیە.
بەڵام گـەر بە دەسـتی چـەپـت گـوڵ پێـشکەش بکەیـت، ئەمـە وەڵامێکی نەرێـنیـیە.
لە ئەمـڕۆدا، بـازاڕی گـوڵـفـرۆشـتـن لە بـرەودایـە، لە هـەمـوو شارۆچکە و شارەکـانی وڵاتانی جـیهـاندا، کۆگای فـرۆشتنی گوڵ (گوڵخانە ـ فرۆشگای گوڵ) هـەیە. تەنانەت لە مـۆڵـەکان و بەنـزینخـانەکـانیشدا گـوڵ دەفـرۆشن. بـازرگانـیکـردن بە گـوڵ زۆر پـەرەی سەنـدووە و بووە بە سەرچاوەیـەکی گـرنگی بەشێک لە داهـاتی هـەنـدێ لە وڵاتان. بۆ نمـوونە وڵاتی (هـۆڵـەنـدا) کە بە وڵاتی گـوڵی جـوان ناسراوە. گوڵـفـرۆشتن، بەشێکی گـرنـگە لە نـاردەیان بـۆ وڵاتـانی ئەوروپـا و ئاسیا، لەوانەشە بۆ ئەفـریکاشی بنێـرن. ئەمـەش بـۆ ئـەوە دەگـەڕێتـەوە، کـە گـوڵ جـوانتـرین دیـارییـە، بـۆ خـۆشـەویـسـتی و رێـزلـێنان و سوپـاسگـوزاری. کوردسـتانی جـوان و شـیرینیشـمان، بە سـەدان گـوڵی جـوانی سروشـتی لێـدەڕوێـت. بە تایبەتیش گـوڵی نـێرگـز کـە جـوانـتریـن گـوڵمـانە.
رەخنـە بەزمـانی گـوڵ:
رەخـنە هـونەرێکی ئـەدەبی گـرنگ و هـەستیارە. بەکارهـێنانی بەڵـگە و سەلمانـدنە. رەخنـەگری بەڵەد و شارەزا، بە شـێوەیەکی ئاکـادیمی وبابـەتیـیانە، لایـەنی ئەرێنی و نەرێنی، یا خـاڵە بەهـێزەکان و لاوازەکانی ئەو نووسیـنانەی دەیانخـوێنـێـتەوە دیاری دەکـات، بێ ئـەوە کە لەرەخنـەگـرتنـدا، زمـانێکی زبـر و رەق بەکـاربهـێنێـت و تەنیا هـەڵـەکان و لاوازییـەکانی بابەتەکان دیـاری بکات، نابێت هەستی نووسەرەکانیشیان بریندار بکات و بە چاوێکی کەم لێیان بڕوانێـت. ئەگینا لە بنەماکانی رەخنە لادەدات و نابەڵەدی و کڵـۆڵی خـۆی لە رەخنـەگـرتن دا دەردەخات و خەسڵەتی رەخنەگـری تێـدا نـامێـنێـت. بـۆیـە وتـراوە:”رەخـنـە بـە زمـاني گـوڵ.. نـەک بـە زمـانـێکی زبـر”.
مەبەستیش ئەوە نیـیە کە سازش بکات و چاوپۆشی لە کەموکوڕییەکانی نووسـینەکان بکات. باس و قسەکردن لەسەر ئەم بابەتە زۆری دەوێـت. نامانەوێت لە بابەتـەکەمان دەربچـین. باسکـردن لـە رەخـنـە، بـۆ رەخنـەگـرانی پسـپۆر و شارەزا بەجـێ دێـلـین.
