عیماد عەلی: باوەرٍبکەن عیراق نابێت بە دیموکراسی.
ئەمە نە رەگەزپەرستی و نەش توندرٍەویە، لەبەر ئەوەی ئەم باوەرٍەمان لەسەر کۆمەڵێک فاکتەر و واقیعەکە و رەفتاری گەلی عەرەبی عیراق بەگشتی بنیاتنراوە، نەک حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی و مامەڵەیان لەگەڵ کورد و پرسەکەیدا.
باشترین حکومەتەکانی عیراق هەر لە دامەزراندنیەوە، لە پاشایەتیەوە بگرە تاوەکو کۆمارەکەی عەبدولکەریم قاسم و تادەگاتە دکتاتۆرەکەی بەعس، هەمیشە بەچاوی سوک و ئەگەر جارجارێک موجامەلەیەکی کردبێت ئەویش لەپێناو مەرامێکی سیاسی نێوخۆیی یان بە پاڵپشتی دەرەکی بووە، لەوەشدا زۆرجار دەستی ناوەکیی کوردستان وەکو ئێستا خەریکی ئیشی دەربار بوون و هەموو ئامانجەکانمان کراوەتە قوربانی ناکۆکیە نێوخۆییەکان و گەردیلەیەک بۆچونی ستراتیجی لە مێشکی دەسەڵاتدارانی کورددا نەبووە.
ئەم مێژووە بۆی دەرخستین کە جیاوازیەکی زۆر کەمیش لە نێوان ئەو دوو مەزهەبە نەبوو و هەر یەکەو بە پێی پێگە و دۆخی تایبەتی هەنوکەیی خۆی دیدگای لەمەرٍ پرسی کورد دیاریکردووە و هیچ لایەک بابەتیانە کرۆکی کێشەکەیان لەبەرچاو نەگرتووە و جەوهەری سیاسەتی هەۆردوولایان بخوێنیتەوە، قەت وەکو هاوڵاتی پلە یەک تەماشای گەلی کوردیان نەکردووە و مامەڵە لەگەل مێژوو و جوگرافیا و پرسەکەی وەکو خۆی نەکردووە.
ئێوە تەماشای سونە لەم کاتەدا بکەن و سەیری شیعە لە زەمانی صەدام و ئێستا بکەن، بۆ راستی ئەم بۆچونە هەر هیچ باسی حکومەتی عیراق لە پاش روخانی صەدام مەکەن، تەنها راوبۆچون و هەڵوێستی خەڵکە رۆشنبیر و سیاسیە دوور لە دەسەڵاتەکەشیان وەکو خۆیان بخوێننەوە. تاکوتەرایەکی زۆر کەم نەبێت کەستان بینیوە باس لە جینۆساید و کیمیاباران و ئەنفال و مافی گەلی کورد بکات لەکاتی بەهێزیدا و لا بەلای خەڵکی کوردستان بکاتەوە، یان هەر جارەو بەهانەیەک تەنانەت بۆ بچوککردنەوەی قەوارەکەی و کرزۆڵ کردنی میلەتەکە قسە دەکات و هەڵێست وەردەگرێت و دەیەوێت دەستکەوتەکانی چەند بچوکیش بن لەناوبەرێت.
بۆ گەلی کورد و حکومەتەکەشی، هەمیشە خۆخۆری و پۆست و پارە پەرستن رێگەی راستی پەیوەندیەکانیان بووە لەگەڵ بەغدا. کەس گوێی لەوە بووە هیچ رۆژێک ئەم بەناو نهێزە کوردیانە داوای قەرەبوی ئەنفال و کیمیاباران بکەنەوە و کەستان بینیوە مکور بێت لەسەر بریاردان لە جینۆساید ناساندنی تاوانەکانی صەدام و داوای لێبوردنی لە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی بکات؟ کەس داوای کردووە جینۆسایدی کورد بکرێتە بەندێک لە رێککەوتنە نهێنی و ئاشکراکانی حکومەت و هێزەکانی هەرێم و بەغدا؟ یان هەمیشە داواکردنی سواڵکەرانەی 200 و 400 ملیار دینار لە پێش هەموو شتێک بووە.
لێرەدا چەند پرسیارێک دێنە پێشەوە لە هەڵوێستەی داداگای فیدراڵی عیراق، دوو ئەندامی دادگاکە کوردن، بۆچی هەردووکیان لەسەر ئەم بریارانە ئیمزا دەکەن و ئەم هێزانەی کوردستانیش باسیان ناکەن و وەکو ئەوەی قسە لەوبارەوە بڤە بێت نوتقیان لەخۆیان برٍیوە؟ بۆچی کەس بە ئاشکرا باس لە پشتی پەردە و هەڵوێستی دەرەکی و فشاری دەرەکی لەسەر داداگای فیدراڵی ناکات و هەڵوێستی حزبەکانی عیراق دەرناخات؟ بۆچی هیچ نەبێت هێزەکانی کوردستان بەدوور لەو کەس و لایەنانەی خۆیان فرۆشتووە بە عیراق، لەم کاتە هەستیارانەدا هەر هیچ نەبێت وەکو کاردانەوەی هەنوکەەی تەنها جارێک هەڵوێستیان یەکناخەن و یەک قسە نین. ئەگینا کێ ئەو پەرلەمانتارە دەناسێت کە سکاڵای لەسەر ناردنی بودجە بۆ هەرێم لە داداگای فیدراڵی تۆمارکردووە، جگە لەوەی بە هاندان بوبێت و پاڵنانی لایەنی دەرەکی لە پشتیەوە بێت.
بەڵێ دیموکراسی زەمینەی تایبەت و رادەی رۆشنبیری و پێداویستی فکرو عەقڵیەت و تەنانەت ئەخلاقی خۆی هەیە و تروسکاییەک لەمانە لە هیچ شوێنێکی عیراقدا نادۆزیتەوە. ئەی چی بکرێت؟ بۆ فشار و چارەسەری هەموو مەسەلەکان و سنوردانان بۆ هەموو ناحەقیەکان، جگە لە یەکبوون و یەکێتی نێوخۆیی و وەلانانی حزبایەتی تەسکی منداڵانە هیچ چارەیەک نادۆزیتەوە و ئەمەش قورسە، مەگەر ئەم دوو هێزە تەنها جاریک بیری قولۆی لێ بکەنەوە و رۆڵەکانیان دابەش بکەن و وەکو یەک تیم مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەکان بکەن و تەنها خۆیان بە شتە بچوکەکان نەبەستنەوە.
