رەزا شـوان: شـێواز لە وێـژەی منـداڵانـدا.
شـێواز لە ئینگـلیزیـدا (سـتایـل) ە، رەگەزێکی سەرەکی و گـرنگە لە وێـژەی منـداڵانـدا. مەبـەست لە شـیواز بە جـوانی داڕشـتـنی بابـەتە وێـژەییەکـانی منـداڵانە بە شـێوەیەکی هـونـەری. شـێـواز و نـاوەڕۆک وەکـو دوو رەگـەزی سـەرەکی لـە وێـژەی منـداڵانـدا، هـاوسەنـگـییەک پـێکـدەهـێنن و پەیـوەنـدییـەکی بەهـێزیـان بە یەکـترییـەوە هـەیە.
شـێواز گرنگییەکی زۆری لە پێکهـاتە راستەقـینە و مێتافـوریکییەکاندا هـەیە، بۆ تیشک خـستـنە سـەر بیـرۆکەکـان و وێنـەکـێشـانی کـارەکـتەرەکـان و وێـناکـردنی رووداوەکـان. هـەر ناوەڕۆکـێکی وێـژەیی، چەنـدە رەسـەن و باش و بەهـێـزبێـت، گـەر بە شـێوازێکی جـوان و رەسـەن و رێـک و چـێژبەخـش دانـەڕێـژرێـت، ناتـوانـێـت کـاریــگەری لەسـەر منـداڵان دروسـت بکـات. چـونکە شـێوازی کاڵـوکـرچ و لاواز، ئاستی نـاوەڕۆکی بەهـێز دەهـێنـتە خـوارەوە. بـە پـێچـەوانـەشـەوە، نـاوەرۆکی لاواز و پـووک و بـێ بـایـەخ، لـە ئاسـتی جـوانی و هـونـەریی شـێـواز کەمـدەکـاتـەوە. بـۆیـە دەوتـرێـت، پێـویستە وێـژەی منـداڵان لەسـەر قـاپـێکئ زێـڕیـن پـێـشکەش بە منـداڵان بکـرێـت.
ناشکرێت تایبەتمەنـدییەکی ستانداردی دیایکـراو بۆ شێوازی وێـژەیی منـداڵان دابنرێـت. تا نووسـەرانی ئـەم بـوارە پێـوەی پابـەنـدبـن. چـونـکە بە زۆری سـروشـتی نـاوەرۆک، لایەنێک لە سروشتی شـێواز دەسەپـێنـێت. بەهەر شێوەیەک بێـت، پێویستە هـاوکاری و یەکـێـتیـیەک لە نێـوان نـاوەڕۆک و ئـەو شــێوازەدا بـدۆزیـنەوە، کـە کـۆڵـەکەی جـۆری وێـژەیی پێکـدەهـێنێـت. ئەمـەش رێـگـری لە چـوارچـێوە گـشتییەکان ناکـات. لەوانـەش، وێـژەی منـداڵان چـیـتر قـسەی سـواو و بـێزراو و بـێـتام پـێـشکەش بە منـداڵان ناکـات، کە لێیان وەرسـتبوونە، بۆیان دووبـارە بکـرێتـەوە، باوێـشک دەدەن و خەو دەیانباتەوە. بەڵکو شـێـوازی نـوێی وێـژەی نـوێی منـداڵان، زمـانـێکە منـداڵان وریـا دەکـاتـەوە و بە ئاگایـان دەهـێنێتەوە، توانـای ورووژانـدن و رابـوونیـان پێـدەبەخـشـێـت.
چـیتر شـێوازی وێـژەی منـداڵان، ئامـرازێـک نیـیە بۆ تـرساندن و تـۆقـانـدن، لە سـزای دونیا و رۆژی دوایی و مەڕنەمووکەی گۆڕ و خێو و دێـوودرنج و جـنۆکە و ئەژدیهای حەوت سەر و،.. هـتد.. ئەو شێوازەش بەسەرچـوو، کە هـۆش و ئەنـدێـشەی منـداڵان، بە وشـەی زەق و رەق و بە رێـنمایی ئاینی نالۆژیکی و ئامـۆژگاریی تەڵـقـین ئاسایی و بە قـسەی هەلەق و بەلەقی بێ بناما، مێـشکی منـداڵانی نەوەی ئەمـڕۆمان بشـۆرنەوە. بەڵکو لە ئەمـڕۆدا شێوازی وێـژەی منـداڵان بۆتە ئامـرازێک بۆ دروستکـردنی مروڤ لە ڕێگەی روانـدنی بەهـا و رەشتە نایابەکانەوە. بۆتـە ئامـرازێک بۆ دەستەبەرکـردنی خۆشی و شادی بۆ منداڵان. بۆ رەوینەوەی خەمۆکی و رەشبینی. بۆ بەخشینی هـیوا و گەشبینی، بـۆ دووپاتکـردنەوەی بـڕوا و متمانە بەخـۆبـوونیان. لە میانەی داڕشتنێکی رەسەن و سەرنجڕاکـێشدا. لە رێگەی زمانێکی دروست و ئاسان و شـیریـن و پاراودا.
منـداڵان لە هەر ناوەڕۆکـێکی وێـژەیی نامـۆ و نەگونجاوی دوور لە حەز و ئارەزوو و زمـان و تـوانـایـان، لـووتەلادەبـن و دەتـۆرێـن، گەر هـەست بەوە بکەن بە سـەریانـدا سەپێنراوە. تەنانەت گەر شێوازێکی گونجاویشی هەبێت. ئەمەش ئەوە لە نووسەرانی وێـژەی منـداڵان دەخـوازێـت، کـە لـە شـێوازی هـەڵـبەسـتـنی رووداو یـان زۆرکـردنی ناوەڕۆکی پـڕوپاگەنـدەیی و لە شـێوازی داڕشـتنی سـوا و ئێکـسپایەر دووربکەونەوە.
گـەر بمانەوێـت بە وردی، گـرنگـترین بنەمـا و تایبەتـمەنـدییەکـانی شـێوازی دروسـتی وێـژەی منـداڵان پێناسـە بکەیـن، دەڵـێـیـن: بـریـتیـیە لە خـستنەڕووی بیـرۆکەکـان، بە شێوەیەکی وێـژەیی ئەوتـۆ دایانبڕێـژیـن، کە منـداڵان ئاڵـۆز و رامـان و دامـان و بێـزار نەکەن. بە وشەی سـووک و ئاسان و شـیرین و نەرم و نیان و یەک واتا و بە رستەی ناسک و کورت دایانبڕێژین. زیادەڕۆیی نەکەین و کورت پوختبن. بە پێی قـۆناغەکانی گەشەی زمـان و تواناکـانی دەروونی و جەسـتەی و هـۆشی منـداڵان بـن.
ناشـبێـت لە پێشکەشکـردنی زانیارییەکانـدا، زیادەڕۆیی لە ئاسانی و ساکاریـدا بکرێت، ئەوەش راست نییە کە نووسەرانی وێـژەی منداڵان لە نووسینەکانیاندا، هەموو شتێک بەدەسـتەوە بـدەن و هـیچ بـوارێـک بـۆ منـداڵان نەهــێـڵـنەوە بـۆ بـیـرکـردنـەوە و بـۆ هـەڵـهـێنجـانـدنی مەبەست و بیـرۆکەکانی بابەتەکـانی نووسینەکـانیـان. یان وا بـزان کە منـداڵان هـێـندە ساوێلکەن و هـیچ نـازانـن. ئاسـانیش لە شـێوازی داڕشـتنی بابەتەکـان ئەوە ناگەیەنێت کە بە شێوازێکی بێ تام، یا بە شێوەی راپـۆرت ئاسایی ناوەڕۆکەکـانی بابەتەکـانیان دابـڕێـژن، کە منـداڵان هـیچ جـوانییەکیان لێ نەبینن و چـێژێکی وێـژەییان لێـوەرنەگـرن هەست بە بەهـێزیـان و نەکەن و بـزە و خەنـدە نەخـەنە سەر لـێوەکانیان.
(جاکـلـین سانـدەرز) دەڵـێت:”با وێـژەی منـداڵان هـێنـدەش ئاسان نەکـرێتەوە، وابـزانن منـداڵان هـیچ نـین و هـەسـت بە هـیچ شـتـێک ناکـەن..”.
ئـەو نـووسـەرەی وا بیـربکاتەوە و نـووسـینەکـانی بـۆ منـداڵان لە بێـئاستـیدابـن، ئـەوە دەگەیەنێـت کە بنەمـایەکی سـەرەکـیی وێـژەی منـداڵانی رەتـکـردۆتـەوە، کـە بـایـەخـدانە بە هـێز و بە توانای بیرکـردنەوەیـان. نابەڵـەدە و لە گەشـەکـردن و لە بەروپێـشچـوونی تـوانـاکـان و ئاستی رۆشـنبیریی منـداڵانی ئەمـڕۆمان بێ ئاگـایە و تێـنەگەیـشـتووە.
بابەتی تازە و ناباو و داهـێنان، گەورەکان و مـنداڵانیش دەورووژێنن. بۆیـە تازە بابەتی و تازە شێوازی، توخمێکی گرنگە لە وێـژەی منداڵاندا. پێویستە بە شێوازێکی ناسک و شـیریـن و تـازە نـاوەرۆکەکـان پـێـشکەش بـە منـداڵان بـکەیـن. تـا منـداڵان هـەسـت بە تازەگـەری بکەن. چونکە منـداڵان لە زۆر دووبارەکـردنەوەی وشـە و رسـتە و سـتایـلە سـواوەکان بـێزاربـوونە و چـێژ و خـۆشیـيان لێـوەرناگـرن. رقـێکی زۆریشیان لە قـاڵـبە وێـژەیـیـە چەقـبەسـتووەکـان هـەیە.
نووسـەری وێـژەی منـداڵان، پێـش ئـەوەی کە دەسـت بە نـووسینی بابـەتەکـانی بکـات، پێویستە ئەوە بزانێت کە بۆ منـداڵان دەنووسێـت نەک بۆ گەورەکان. نابێت خۆی رادات و باڵادەستی و فـانتازی خـۆی دەربخات. چـیی دەوێـت و چـۆنی دەوێـت، بە هـەوەس و میـزاجی خـۆی بنووسـێـت. با ئـەم پـرسـیارانە لە خـۆی بـپرسـێـت: بـۆ کێ دەنـووسـم؟ ئەوانـەی بۆیان دەنووسـم لە چ قـۆنـاغـێکی تەمەنیان دان؟ تایبەتمـەندییەکـانی منـداڵان لەم قـۆنـاغـەدا چـین؟ شـێوازی داڕشـتن بۆ منـداڵانی ئەم قـۆناغـە پێـویستە چـۆن بـێت؟
گەر نووسەری وێـژەی منـداڵان وەڵامی ئەو پرسیارانەی نەزانێت، نابـەڵەدە و ناتوانێت بە پێی قـۆناغـەکانی منـداڵی، بـیرۆکەیەکی باش و کارەکـتەرەکان و شـێواز و زمـانێکی شـیرین هەڵـبژێـرێـت و بابەتێکی وێـژەیی گونجـاو بۆ منـداڵان بنووسـێت. بۆیە پێویسە نووسەرانی وێـژەی منـداڵان، شارەزای قـۆناغەکانی گەشەکردنی منـداڵان بن. لە رووی هـۆشی و دەروونی و جەستەیی و توانای فـێربوون و وەرگـرتن و بـڕکردنی خەیاڵیان و فـەرهـەنگی وشـە و رستەکانی زمـانیان و ئاستی رۆشـنبیریی گـشتییان و ژینگەکەیـان.
گـرنگـترین تایبەتمەنـدییەکانی شێوازی وێـژەی منـداڵان
بە کورتی و بە سفـتی، باس لەم سێ تایبەتمەنـدییەی شـێوازی وێـژەی منداڵان دەکەین، کە بـریتـین لە: روونی، بەهـێزی، جـوانی:
1ـ روونی: روونی شـێـواز و ئـاسـانی، لـە روونی بـابـەتی پـێکهـاتـە زمـانیـیەکـان و لە بەستنەوەیـان بە یەکـترییەوە و لە روونی بیـرۆکەکـان دایـە. هـەمـوو ناڕوونی و تـەم و مـوژ و ئاڵـۆزییـەک لەم لایـەنـدا هـەبێت، بابـەتی وێـژەیی دەشـێوێـنێـت و تـێکی دەدات، هەمیشەش راستییەکان جـوانـترن. تا دەربـڕینەکان ئاسان بێت، کاریگەریییەکی زیاتر و قووڵتریان دەبێت. پێویستە وشەکان ئاسان و بیستراوبن، قـورس نەبن و لە فەرهەنگی زمـانی منداڵانەوە وەربگـیرێـن. رسـتەکـانیش کورت و ئاسانبن و تـێکهـەڵکـێش نەبـن.
2ـ بەهـێـزی: بەهـێزی شێواز، لە رێی ئەو هـانـدەرانەوە پیشان دەرێت، کە هەستەکانی منـداڵان بـە ئـاگـا دەهــێـنـنەوە و هــۆش و ئـەنـدێـشـەیـان دەبـزوێـنـن، بـۆ تـێـڕامـان و هاوسـۆزی هـانیان دەدەن. بـێجگە لەوەش جـوانی بە بیـرۆکەی بابەتەکە دەبەخـشـێـت.
3ـ جـوانی: جـوانی پێـکەوە گـونجـانـدنی نێـوان شـێواز و بیـرۆکەکانە. چونکە بیـرۆکە جیاوازەکان، پێویستییان بە دەربڕینی جیاواز هەیە. جوانی هەموو لایەنەکانی ناوەڕۆک و فـۆرمی بابەتەکان دەگرێتەوە. بێجگە لەوەی کە جـوانی شێواز لەگەڵ توانای وێژەیی و سـۆزدارییە دەروونیـیەکـانی منـداڵانـدا دەگـونجـێـت.
زمانیش لە بابەتەکانی وێـژەی منداڵاندا، زۆر گـرنگە و ئامـرزای دەربـڕین و نووسـینە. هەمـوو نووسەرانی وێـژەی منـداڵان، هـاوڕان لە بەکارهـێنانی زمـانێکی پەتی و روون و ئاسان و شـیریـن، بە پێی قۆناغەکانی تەمەنی منداڵان و گەشەکردنی هـزر و زمانیان. تا منـداڵان لێـیان تـێبگەن، کە دەبێتە یارمەتـدەر بۆ تێگەیشتن لە بیـرۆکەی ئەو بابـەتە وێـژەییانەی کە بـۆ خـوێنـدنەوە و سوودوەرگـرتـن لە بەردەسـتـیان دایە.
پێویستە بە تەنیاش پشت بە فەرهەنگی زمانی منداڵان نەبەستین، چونکە منداڵان لەپاڵ فەرهەنگی زمانیان، فەرهەنکی هەستکـردنیان هـەیە. منـداڵان لە دەرەوەی فەرهەنگی زمانیان کە قـسەی پێـدەکـەن، توانـای تێگەیشتـنی وشـە و دەستەواژە و رستەی تریان هـەیە. لە کـۆتـاییـدا، دەڵـێیـن پێویـستە شـێواز لە وێـژەی منـداڵانـدا، سـووک و ئاسـان بێـت. بە شێوەیەک هـەر بـڕگـەیەکی، جـوانی و زەردەخـەنە بە بیـرۆکەکەی ببـەخـشـن. پێویستە هەڵە رێنووسی و رێـزمانییەکانی نووسینەکانمان بـژار بکەیـن، تا ئەو هـەڵانە لە لای منـداڵان نەچـەسـپـێن. ناشـبێـت بە شـێوە زمـانی ناوچـەیی و گـشـتی بنـووسـین. وشەی بـێگانەش تەنیا لە کـاتی زۆر پێویست و ناچـاریـدا نەبـێـت، بەکـاری نەهـێـنـین.
