یوسف محەمەد بەرزنجى: جەنگ، تێکشاندنى خەونى عەشق، لەتفەنگە ژەنگاوییەکاندا.

یوسف محەمەد بەرزنجى

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

تێوەردان – مداخلە)
ژانەرى چیرۆک و ڕۆمان نووسین لەنێو ئەدەبیاتى جیهاندا مێژووییەکى دێڕێن و دەوڵەمەندو پڕئەزمۆنى هەیە، بەڵام لە ئەدەبیاتى کوردیدا تەمەنى زۆر نییەو پڕئەزمۆن نییە، ڕۆمانى نووسەرانى نێو ئەم بووارە دیارن و بەپەنجەکانى دەست دەژمێردرێن، وەک نووسەرى خۆماڵى دیارن، زۆرێکییش لەم نووسەرانە لە نووسەرانى جیهانى دەرکەوتوو لە بوارى ژانەرى رۆمان نووسیندا تێنەپەڕیوون، واتە ئەزمۆنێکى کامڵ و تەواویان نیە، یان بەواتاى وشەى ڕۆمان نووسین نێوەندى ئەدەبیى ڕۆمان نووسینیان ئاوێتەى دەرەوەى خۆیان بەرفراوان و کامڵ نەکردووە، بەڵام ڕاچەنین و ژانەرى ڕۆمان نووسین لە هەنگاوناندایە و لەملە قوتێى نووسیندا هەوڵەکانى لە سەردەستى نووسەرانى بوارو نێوەندەکە دیارەو ژانەرى ڕۆمان نووسین هەنگاوى دەسپێکى ناوە، بە هەموو کەموو کورتیى و کەلێنەکانیەوە، بوارى ڕۆمان نووسین لەدەرەوەڕا، یان لە سنوورى دەرەوەى جوگرافیاى ئەدەبیاتى کوردى گەشەى دیارو هەنگاوى گرنگ و بەهێزى لە جۆرە جیاکەرەوەکانى ڕۆماندا دەسپێکردووەو پانتاییەکى باشى لەجۆرەکان و نێوەرۆکە جیاوازەکانى ڕۆماندا بۆخۆى دابین کردووە. دەرفەتى چاپ و گرنگى نوسین و نووسەران لەم دەڤەرەدا، جارێ بەتەواوى ئاسۆکانى دەرنەکەوتوون و لەتەموژدا هاژەى سەردەرهێنانى هەیە. بەڵام وەک پێویست و گرنگى خوێندنەوە بەگشتى، نەبۆتە کلتوور و لەدابوو نەریتە لۆکاڵییەکانى کۆمەڵگەى ئێمە دەرنەچووە، ناشتوانین دۆخ و هەلومەرج و پانتاییە کۆمەڵایەتى و سیاسییەکانیش بەهەند وەرنەگرین و کۆمەڵگە بەتەواوى فەرامۆش بکەین. تائێستاش لە ناو پانتایى نووسیندا ڕۆمان بەتەواى کەرەسەکانى تەکنیک و زمانى لاى ئێمەو نووسەرەکانى بەتەواوى لەبوارە ڕۆشنبیرییەکەدا نەچۆتە پێشەوە، بەڵکو لە سەرەتایى هەنگاوەکانیدایە، یان لە چاولێکەرى و ساکاندایە بە لەبەرچاوگرتى ئەدەبیات و ڕۆمانى دەرەوەو شوێن هەنگاوى کلاسیکى دەرەوە کەوتووە، هەمووشى نا؟ بەڵام هەنگاوەکانى باشن و خەریکە جوغزى بڕینى بەرەو تازەگەرى هەنگاو هەڵدەگرێ و شتێکى جوانى پڕئومێدو ئایندەى ڕون بۆ خۆى دەدۆزێتەوە.

ڕۆمان نوسى کورد، بوارى ڕۆشنبیرى:
نووسینى ڕۆمان و بوارەکەى زۆرپێویستى بەئەزمۆن و باگراوندو پێشینەى ڕۆشنبیرى بەرفراوان هەیە، جگە لە پەلوپۆى ڕۆماننووسین و هونەرەکەى، کەواتە ڕۆمانووس دەبێت لە هونەرى ڕۆمان نووسین شارەزایى و تاقیکردنەوەو تواناکانى لەهونەرى ڕۆمانووسیندا بەرجەستەوەو پڕبەهرەو کامڵ بێت. تواناى بەسەر هونەرەکدا بشکێت و کاتێک دەست بۆ ئەم هونەرە بەرفراوانە دەبات و ردەکارى و قوڵبوونەوەو شەنوکەو لەپاڵ بەهرە هونەرییەکەیدا لە بەرچاو بگرێ، ڕۆمانى کوردى قوڵایى و ڕاڤەى بۆبابەتەکان سادەیە و شۆڕبوونەوە بەناخى بابەتەکان و دەوڵەمەندى پێزى لاوازى پێوەدیارەو لە هەندێک ڕۆمانە کوردییەکاندا دەبینرێت، جوینەوەى زۆرى تێدایە، بۆیە شۆڕبوونەوەو قۆڵبوونەوە لە بابەت و ڕایەڵەکانى ڕۆماندا پێویستە، وە دەبێت ڕۆماننوس وردەکارى و چڕبوونەوەى هەبێت و تێپەرین و لەکۆڵکردنەوە لە نووسینى ڕۆماندا نەکات. بەرهەمەکە نەخاتە ئامێزى چاپەوەو خوێنەر بەبابەتە سادەو خەیاڵە لاوازەکەیەوە سەرقاڵ نەکات. بەڵکو لە خەیاڵى قوڵو بابەتى چڕدا خوێنەر نقوم و پەلکێش بکات و دەرفەتى سادەیى و فەرامۆشکردن نەگرێتە بەر، چڕبوونەوەو قوڵبوونەوەى هونەرى لەڕۆماندا باگراوندو پێشینەى ڕۆشنبیرى ڕۆمان نووس دەخاتە ڕوو، پیشانى خوێنەرى نێوەندەکەى دەدات.

عەبدولقادر سەعید:
ئەم ناوە بۆ کتێبخانەى کوردى و نێوەندى ئەدەبیات و خوێندنەوە ئاشنایە، هەوڵەکانى لەنێوەندى شیعردا لەنیوەى ساڵەکانى حەفتا بەدواوە تا ئێستا دیارە، وەک کەسێکى چالاک لەنوسیندا بەتایبەتى شیعرى کورت و قەسیدەى درێژدا دەبینرێت و خاوەن ئەزمۆن و تاقیکردنەوەى زۆرە، عەبدولقادر خوێنەرێکى باشە شیعرەکانى وەک شیعر جێگەى گرنگى پێدانەو لەنێوەندەکەدا بەسەرکەوتووى خۆى نمایش کردووەو چەندین دیوانى بەرهەمهێناوەو چاپى کردووە، زۆرى خوێنەران باش دەیناسن، ژیانى عەبدولقادر لە منداڵى و مێردمنداڵیدا بە ناو ئازارو برین و خەوندا گوزەرى کردووە، بنەماڵەکەى و خۆشى لە خەم و ئازارى وڵات و هۆزو خێزانەکەى لەناو هەلومەرجە ناخۆشەکانى گەل و وڵاتەکەیاندا ژیاون. نەبوونى و فرمێسک ڕشتن و قوربانى بۆ عەبدولقادرو خێزانەکەى مێژوویەکى پڕ ئەزمۆن و تاقیکراوەى ڕۆژگارە، خوێنى لە بەر ڕۆیشتووى برای شەهیدى سەنگەرو خانەوادەکەى هەمیشە ئەم نووسەرەى ڕاچڵەکاندووەو بزواندووە، ئەنفال و هەڵەبجەو وێرانکردنى گوندەکان و سوتماکردن و شەهید بوون و بەرگرى و مانەوەى گەلەکەى و خۆڕاگرى، هەوێنى بەرهەمەکانێتى. ئەو کۆڵە ئازارەى لە ناخیدایە، لە دایک بوونى سەر لە نوێیى بەرهەمەکانێتى، ئەم جگە لە شیعر دەست بۆ چیرۆک و ڕۆمانیش دەبات و چەندین بەرهەمى وەک پاکیزەکانى بیابان 2014،ل219، فرمێسکى بەفر 2019،ل 170…. پێشکەش کردووەو لەنێوەندو ژانەرى هونەرى ڕۆماننوسیندا خۆى تاقیکردۆتەوەو بناغەى مێژووییەکى داناوەو جار جار دەست بۆ بابەتە مێژووییەکان دەبات، دەیانخاتە ناو ئامێزى ئەم هونەرە بەرزەوەو دەیخاتە بەردیدەى خوێنەرەکانى. عەبدولقادر خۆى بە ناو مێژووى گەل و دەڤەرەکەدا دەکات، وەک شاهید دەبینرێت کارەسات و ڕوداوەکان نزیکە لە خۆیەوەو دەست بۆ باتەکانى دەبات و سەرلەنوێ داى دەڕێژێتەوەو بابەتەکان هەڵچن دەکات و وەک ئازارى نزیک لە خۆیى و گەلەکەى تعبیرى لێدەکات. بەرهەمى دەهێنێت، بۆ نووسەر هەلومەرج و قۆناغى مێژوویى و ڕووداوەکان گرنگن و باگراوند و پاشخانى ڕۆشنبیرى و خوێندنەوەش گرنگترلەوان و بەکەڵکن بۆ بەرهەمهێنانى بەرهەمەکان و سەر لەنوێ لەداڕشتنەوەو خستنەسەرى بەرهەمهێنان بەشێوەیەکى ئیستاتیکاى ئەدەبى و هونەرى تازە، کە لەگەڵ تازەگەرى هاوچەرخدا بگونجێت. بابەت و ڕووداو کارەسات لەدەڤەرکەدا زۆرە، بەڵام گرنگ هەڵبژاردنى بابەت و سەلیقەى نووسەرە لەبەرهەمەکانیدا کە چۆن بەرهەمى دەهێنێت و هونەرەکە بەرجەستە دەکات. زمانى نووسەر زمانێکى ئەدەبى پەخشان ئامێز و سادەو ساکارو بێئەملاو ئەولاو پڕخەیاڵ و بێگرێ و گۆڵەو زوو خوێنەر بۆ ئامێزى خوێندنەوەى بەرهەمەکەى پەلکێش دەکات و لەبۆتەى خوێندنەوەدا وونى دەکات.

تفەنگە ژەنگاوییەکان
ئەم بەرهەمە وەک ڕۆمان دوا بەرهەمى (عەبدولقادر سەعید)ە 132لاپەڕەى نیو ئەى فۆڕە، لەچاپخانەى کارۆ لە سلێمانى ساڵى 2023چاپکراوە، ڕۆمانێکە لەئازارو خەمى شەڕ دەدوێت، بەڵام بەقوڵى تەژى و چڕى نەچۆتە ناو شەڕو جەنگەوە، ئەو لە ناو جەنگدا گوزەردەکات، کە شەڕى ئێران عێراقە، تەنیا لەخۆشەویستى و عەشقێکى مەجازى و کلاسیکى دەدوێت، ئەو لە ناو گڕى شەڕو ماڵوێرانى و کاولکاریدا دەستى بۆ عەشق و خۆشەویستى عومەر و سارا بردووە و لە ناو دورکەوتنەوەو بەیەک نەگیشتندا بەیەکترى جیابوونەوەو فەرامۆشکردنى ئاوێزانى یەکترى کردووە، شەڕو یەخسیرى جەنگ هەردوو کەسایەتییە خوێندەوارەکەى لە دوورکەوتنەوەیەکى جوگرافیدا، دوور لەچاوەڕوانى و ئەوینێکى قوڵدا لە یەکترى دابڕیوەو ئەوەینەکەى نێوان عومەرو مامۆستا ساراى لە بەریەک هەڵوەشاندۆتەوەو لە نائارامیدا ئەو ئەوینەى نێوان ئەم دوکەسایەتییە دوور لە چاوەڕووانى ڕۆژگار لە بار براوەو دوورى عومەر لە ئۆردووگاى یەخسیراندا نزیک کەرەج لە وڵاتى ئێران مامۆستا ساراى لەبێهیوایى و بێئومێدى زەمەنیدا هێشتۆتەوەو عومەرى فەرامۆشکردووە، ئەوین و قوڵبوونەوەى پەراوێز خستووە. عومەر بەهۆى نەبوونى هەواڵ و ونبوونى عومەر لەبەرەى جەنگدا، بێئومێدى بێهیواى بە سەر مامۆستا سارادا باڵ دەکێشێت و لە عومەرى کڵۆڵى گۆشەى دیلى و دەستبەسەرى جیادەکاتەوە، هاوسەرگیرى لەگەڵ یەکێکى تردا هەڵدەبژێرێت.
بەڵام بەهۆى تێپەڕینى کاتەوە عومەر لەنامە ئەویندارییەکانیدا دەردەکەوێتەوەو بەهیواى گەیشتنەوەى بە سارا، نامەکان و ئاوێتە بوونى بە خۆشەویستى و ئەویندارى، پردى دابڕاوى خۆشەویستى و ئەوینى دوور لە یەکترى دروستدەکاتەوەو مامۆستا ساراش تووشى شۆک و پەشیمانى دەکات لە ناو ئامێزى خێزانە نوێکەیداو لە ناو گێژاوى ڕابردوو ئایندەدا وێران و سەرگەردانى دەکات. بەڵام پاش ئەوەى لەکۆتادا عومەر بەهۆى ئازارو ئەوین و داڕمانى دەرونییەوە لەدوور وڵاتى هەناسەکانى دەسپێرێت و بەتەواى لەخۆشەویستى و ئەوین دادەبڕێت و جەستەى تێکەڵ بەخاکێک دەبێت کە بەرئەنجامى خۆشەوییستى و ئەویندارى لێنەچنییەوەو بەسەرگەردانى ڕۆژگارى تێپەڕاند.

جەنگ و ئەوین
ئەم ڕۆمانەى (عەبدولقادر سەعید)، پێمان دەڵێت: باجەنگیش هەبێت و مرۆڤایەتى قەڵاچۆبکات، خاک سوتماک بکات، بەڵام هەرگیز ناتوانێت بەچەکە ژەنگاوییەکان خۆشەویستى و ئەوین لە ناو ببرێت، بەڵکۆ ئەوین و عەشق وەک چەمک و بەهاى نەمرى هەر بەزیندوى دەمێنێتەوە، باجەنگیش تەواوبێت، یان بەردەوامى هەبێت. ئەوین هەرچەمکێکى نەمرە و ئەو هەربەردەوامى دەبێت، تفەنگە ژەنگاوییەکان قوڵبوونەوە لەدۆخى جەنگ و وردەکاریى و شرۆڤەکانى ناخاتە ڕوو، بەڵکو ئازارەکانى ڕۆحى مرۆڤ کەبەشێکى لە ئەویندا بەرجەستەیە خۆى دەبێنێتەوە، لەڕۆمانەکەدا دەخاتە ڕوو لێیدواوە، ئەو قوربانى و خۆشەویستى دەخاتە بەردیدەى مرۆڤ و وەفاى بەشێک لەمرۆڤەکان و ڕاستگۆیان بۆ ئەوین پێشان دەدات. بە سەروەرى و سەخاوەتەوە نمایشى دەکات، ئەوئەوینەش لە سەرەتاى ڕۆمانەکە دەستپێناکات خوێنەر تا نامەکانى عومەرو ئازارەکانى لە دوور وڵاتیدا نەخوێنێتەوە کە بۆ ئەوینەکەى نووسیووە نازانیت ئازارى دابڕان و بۆشایى دەرونى و ڕۆحى، بوونى بیرەوەرى ئەویندارى چییە؟ کەواتە ئەم ئەوینەش بووە بیرەوەرى مرۆڤ و ناتوانێت دابڕان ودوورکەوتنەوە دروست بکات.

چاوەڕوانى
کارەکەتەرى سەرەکى ڕۆمانەکە عومەر و سارایە، هەردوکیان لە ناو جەنگ و قۆناغێکى مێژوویدان. کاتێک خەڵکى کوردستان هەر لەهەمان قۆناغى جەنگدا ئەنفالیان بە سەردا هات و گوندەکان وێران و سوتماک کران و زیندەوەرەکانیش وەک مرۆڤەکان لە ناوبران، ئەوانەى بەر شاڵاوەکانى ئەنفال و جەنگ کەوتن، لەزێدى خۆیان دوورخرانەوەو بەکۆمەڵ لە ناو بران. ئەوانەى مانەوە، هەمیشە بەدرێژى مێژوو کات، چاوەڕێى ئازیزانیان بوون کەبگەڕێنەوەو پێکەوە شاد ببنەوە، بەڵام ئەوە تائێستا ڕووى نەداوە کەیەکتر لەئامێز بگرن و بەیەکتر شادمان ببنەوە. ڕۆمانى تفەنگە ژەنگاوییەکانى، عەبدولقادر سەعید هەمان بیرۆکەو هەمان ستایل و دابڕانى لە بۆتەى ئەوینداریدا بەرجەستە کردووە، کەجەنگ هۆکارى سەرەکییەتى بەشێوەیەکى جیاوازتر لە ئەنفال، بەڵام جەنگ و شەڕ هۆکارى دورکەوتنەوەو دابڕانێتى، دەڤەرکەش بەشەڕەکان هەمیشە ئاوسەو دورکەوتنەوە، دابڕانی مرۆڤەکان لەیەکتر هەرهەیە بەکۆچکردن بێت یان شەڕو جەنگ وکاولکارى وسڕینەوەى یەکتر، بەڵام ئەوەى ئەمێنێت چاوەڕوانى و ئەوینە، دوور لەبێئومێدى وهیوا، ئەمە کاکڵەى ڕۆمانى( تفەنگە ژەنگاوییەکان)ە، هیواخوازم هاوڕێى لەمێژینەم(عەبدولقادر سەعید) بەردەوامبێت و بەرهەمى جوانترمان بخاتە بەردیدەو سەرکەوتنى زیاترى بەئاوات دەخوازم.