گول و گژوکیاى کوردەوارى لەبوارى پزیشکى و چارەسەردا.
ئامادەکردنى/ عوسمان عومەر
لەم ڕۆژانەدا بینەرى بەرنامەى لەگەڵ رەنج بووم، دکتۆر سامان باسى گژوگیاى کوردەوارى دەکرد، تەنانەت جۆرە گیایەکى پێشانى کاک رەنج و خاتو بێگەرد دا، بەلام نەیورا ناوەکەى بلێت بۆکەمکردنەوەى کێش و تەنانەت شیرپەنجە بەکار دەهێنرێت, بەهۆى نەبونى یاسایەک بۆ پارێزگارى لەتەندروستى ڕووەک. باسى گولە مێلاقەى کرد کە بەشێکى زۆرى داهاتى هۆلەنداى لەسەرە و لەکوردستانى خۆشمان بونى هەیە.
گوڵە بەیبون یەکێکە لە کۆنترین گیادەرمانی ناسراو بۆ مرۆڤ، یەکێکە لە خێزانى (Asteraceae/Compositae),نوێنەرایەتی دوو جۆر (چا)دەکات،واتە: دوو جۆر چای لێ دروست دەکرێت،کە ئەوانیش (چای ئەڵمانی=Chamomillarecutitn),و (چای ڕۆمانی=Chamaemelum noble),گوڵە بەیبونی وشککراوە بڕێکی زۆر لە فلاڤینۆید و تێرپۆنۆیدەکان لەخۆدەگرێت،کە بەرپرسیارن لە ڕەنگ و تام و بۆنی ڕووەکەکان. وە گوڵە بەیبون بەشداری لە تایبەتمەندی چارەسەری پزیشکیدا دەکات،کە بەکاردەهێنرێت بۆ چارەسەرکردنی زۆربەی ئەو نەخۆشییانەی تووشی مرۆڤ دەبن، وەك:
(پوشە تا=Hay fever, هەوکردن،کرژبوون و ژانی ماسولکەکان و ناڕێکی سوڕی مانگانە لە ئافرەتاندا، بێخەوی(کەم خەوی)، برین و نەخۆشییەکانی گەدە و ئازاری ڕۆماتیزم.
*ڕۆنە بنچینەییەکانی بەیبون بەشێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێن لە جوانکاری. چەندین شێوازی ئامادەکاری بۆ گوڵە بەیبون هەیە،کەفراوانترینیان بەشێوەی (چا)یە بەجۆرێك لە ڕۆژێکدا زیاتر لە یەك ملیۆن کوپ لە چای بەیبون دەخورێتەوە.
بەکارهێنانی نەریتی گوڵە بەیبوون:
وەکو نەریتێك، بەیبون بۆ چەندین سەدە بەکارهاتووە، وەك دەرمانێکی دژە هەوکردن و دژە ئۆکساندن و نەخۆشی کەروێشك و چارەسەری، وەکو دەرمانێکی نەریتی بۆ چارەسەرکردنی برین و ئەگزیما و قەڵەوی و خوێن بەربوون و سووتان و کێمی canker (واتە شانەی لەش بەهۆی هەر هۆکارێکی نەخۆشییەوە بێت تێك چووە و برینی لێدروست بووە ئەم حاڵەتە زیاتر لە دەم دا ڕوودەدات)، دەمارگیری و ئازاری ڕۆماتیزم و نەخۆشی مایەسیری و نەخۆشی هەوکردنی مەمك و چەندان نەخۆشی تر بەکارهاتووە.
لەلایەکی تریشەوە بەیبوون بەکارهاتووە بۆ چارەسەرکردنی Diaper Rush (کە بریتییە لە جۆرێکی هەوکردنی پێست و زیاتر لە سمتی منداڵدا ڕوودەدات)، هەوکردنی گوێ و چاو، نائارامی چاوەکان کە بەبێ هۆکار فرمێسکیان لێ دێتەخوارەوە، هەوکردنی جومگە، وە بەکاردێت بۆ چارەسەرکردنی پێستی ناوەوەی ئەندامە شێدارەکانی وەکو دەم و لوت و سییەکان و گەدە.
گووڵە بەیبوون و سودە تەندرووستیەکانی
1- بەسودە بۆ کەم کردنەوەی دڵەڕاوکێ، نەهێشتنی ماندویەتی جەستە.
2- چارەسەرە بۆ ئەو کەسانەی تووشی زڕخەوی ئەبن.
3- ئازارشکێنێکی سروشتی و چارەسەرە، وەک ئازاری سک و ئازاری پشت و ئازاری سوڕی مانگانە لەئافرەتاندا ئەکات و ڕێکی ئەخاتەوە، چارەسەرە بۆ سکچون و ئازاری گەدە و هەوکردنی پێست ئازاری سەر و جومگەکان و کۆکە.
4- ئەم چایە ڕێژەی شەکر لەخوێندا ڕێک ئەخات و پارێزگاری لێدەکات، بەم هۆکارەش سودبەخشە بۆ توشبوانی نەخۆشی شەکرە لە جۆری دوو.
5- بەرگری لەش بەهێز ئەکات و یارمەتی زووچاک بوونەوەی برین ئەدات.
6- هەڵمژینی هەڵمی گیراوەی بەیبون سود بەخشە بۆ کێشەکانی ڕەبۆ و هەوکردنی بۆڕی هەناسەو دەرکردنی بەڵغەم.
7- خواردنەوەی چای گووڵەبەیبون تاڵە قژەکان بەهێزدەکات و کڕێشی سەر ناهێڵێت و پێستی سەر بەهێز ئەکات، بەکار ئەهێنرێ بۆ کاڵکردنەوەی ڕەنگی تاڵە قژەکان.
8- بەسودە بۆ نەخۆشیەکانی بەرگری لەش و ڕۆماتیزم و پێست جوانتر و تەندروستتر ئەکات.
9- بەکارهێنانی زەیتی گوڵەبەیبوون بۆ ماسولکەکان و مەساج پێکردنی یارمەتی حەوانەوەی ماسولکەکان ئەدات.
10- سودبەخشە بۆ چارەسەرکردنی سوتانەوەی پێست لەمنداڵان کە بەهۆى دایبیەوە درووست دەبێ.
ئارام بەخشە
بۆ زۆربەی هەوکردنە بەکتریایەکانی سەر پێست بەکارهاتووە، بۆ ئارامکردنەوە و خاوکردنەوەی سیستمی ناوەندە کۆئەندامی دەمار و دژە شڵەژان و لەگەڵ ئارامیبووندا بەکارهاتووە.
ئەوەی کە جێگەی سەرنجە ئەوەیە کە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی گەدە سوودی لێ وەرگیراوە، لەمانەش: باو بژەی ناو سك و هەوکردن و سکچوون و ڕشانەوە و چارەسەری ژانە سك و نەخۆشی دەردەکۆپان، تا لە منداڵاندا.
کاریگەری هەیە لەسەر چارەسەرکردنی هەوکردنی جومگە و ئازاری پشت و چارەسەرکردنی Bed Sores کە ئەمەش بریتییە لەو حاڵەتەی لە کەسانی نەخۆشدا ڕوودەدات کە بۆ ماوەیەکی درێژ لەسەر جێگەدا دەمێننەوە و شانەکانی لەشیان بەتایبەتی لە پشت و پشتی پێ تووشی مردن و شیبوونەوە دەبن!”.
وە لەڕووی هەڵسەنگاندنی زانستییەوە، تێبینی کراوە جگە لە هەموو ئەم سوودانەی لەسەرەوە باسمان کرد، بۆ ئەم حاڵەتانەش بەکاردێت:
1- دژە هەوکردن.
2- دژە شێرپەنجە.
3- دژە ڤایرۆسی Common Cold,کە ئەم ڤایرۆسە هەڵامەت دروست دەکات.
4- شەکرە.
5- چارەسەرکردنی هەوکردنی ئەندامی زاوزێی مێینە Vaginitis. بۆ برینی گەدە (نیو کاتژمێر پێش هەر ژەمێک مشتێک لە گوڵی وشککراوی بەیبون بکەرە کوپێک ئاوی گەرم دووای چارەکێک لە گرتنەوەی بیپاڵێوە و بیخۆ بۆ ماوەی سێ هەفتە.)
• بۆ ئەعصاب و توانای جنسی چای بەیبون بخۆ.
• بەهێزکەری مێشک و بیرکردنەوەیە .
• میز هینەرە و کێشەی میزەڕۆ چارە دەکات و میزە چرکێ ناهێڵێت.
• شیری دایکان زیاد دەکات .
• سوڕی مانگانەی خانمان ڕێک دەخات و ئازاری سووڕەکە کەم دەکاتەوە.
• بۆ ئازاری شەقیقە (خواردنی ڕۆژانەی چای بەیبون و چەورکردنی سەر بە زەیتی بەیبوون
• بەردی میزڵندن دێنێتە خوارەوە، بەردەوام خواردنی چای بەیبوون.
• تەڕی زۆری دامێن ناهێڵێت.
• بۆ چاو ئێشەو هەستیارى چاو، (سێ مشت لە گوڵی بەیبوون لە دوو لیتر ئاودا نیو کاتژمێر بکوڵێنە، دواتر پارچە قوماشێک بەسەر سەرتدا بدە و هەڵمەکە بۆ ڕوخسارت بێت و بەپێی توانا چاوت بکەرەوە تا چارەکێک بەردەوام بە، هەفتەی دوو جار دووبارەی بکەوە، وە چای بەیبون بە ئامادەکراوی هەیه لەکیسی بچوکدا، پینج خولەک کیسێک لە ئاوی گەرمدا بهێڵەوە دووایی کە ساردبوویەوە بیخەرە سەر چاوت تا 10 خولەک.
• بۆ ئازاری ماسولکە و تەشەنوجیان چای بەیبوون بخۆ.
• بۆ برینى دەم گوڵە بەیبوون بجورێت.
• گوڵی تەڕی بەیبوون لەگەڵ سرکەی بەرسیلە وەک ڤیاگرا وایە.
• تا دادەبەزێنێت و ئازار شکێنه و دەزگای هەناسه بەهێز دەکات.
• بۆ بێ خەوی چای بەیبوون بخۆ، دژی چای ڕەشه، چای ڕەش خەو دەبات، چای بەیبوون خەو دێنێت.
• بەیبوون دەرمانی بێ ئیشتهاییه و بۆ وەرەم و هەوکردنی ڕیخۆڵەکان بەسوودە.
• بۆ کەم خوێنی زۆر باشە و دژی کرمی گەدە و ڕیخۆڵەیە.
• بۆ تەندووستیەکی باش لانی کەم ساڵی جارێک حەمام بە بەیبوون بکەن.
• زەیتی بەیبوون لەگەڵ زەیتی بادام بۆ نەخۆشیەکانی پێست زۆر بەسوودە.
• بۆ ژەهراوی بون بە مادەی خراپ ئەوا زەیتی بەیبوون بخۆ دەڕشێیتەوە.
• بۆ ئازاری گوێ یەک دڵۆپ زەیتی بەیبوون شەوانە بکەرە گوێیەکانت.
• بۆ ئازاری پشت مەساج بە زەیتی بەیبوون بەتێکەڵی لەگەڵ زەیتی زەنجەفیل بکەن.
• بە ئاوی کوڵێندراوی گوڵە بەیبوون هەم ڕووخسارتان جوان دەبێت، هەم مووی سەرتان
• چای بەیبوون تەمەنی نائومێدی دووا دەخات
