رەسوڵ بۆسكێنی: سەدساڵەی په‌یمانی لۆزان و چارەنووسی كورد.
لەپەراوێزی كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهانیدا، به‌پێی په‌یمانی سیڤر بڕیار بوو كورد به‌تایبه‌ت له بەشێك لە كوردستانی توركیا، ببێت به‌بناغه‌ی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌‌ی بۆ كورد پێكده‌هات، له دوای دروست بوونی ئه‌و ده‌وڵه‌ته له كوردستانی توركیا، ئه‌وسا كوردی باشووری كوردستانیش بۆی هه‌بوو، بچێته پاڵ ئه‌و ده‌وڵه‌ته و له‌هه‌ردوو به‌شه‌كه‌ی باكوور و باشووری كوردستان، ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی كورد پێك بهێنن، به‌ڵام كورد له كوردستانی توركیا له‌و قۆناغه گرنگه‌دا، له‌نێوخۆیاندا ناكۆك بوون و یه‌كگرتوو نه‌بوون، هه‌ر ده‌سته‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ده‌سته‌یه‌كی دیكەدا له كێشه و ملمڵاینێ دابوون، هه‌تا توركه كه‌مالیه‌كان لاوازبوون، كورد له‌به‌ر ململانێ و دووبه‌ره‌كی یه‌كتر نه‌پڕژانه‌سه‌ر هیچ كار و چالاكیه‌كی وا ده‌وڵه‌تان ناچار بكه‌ن، په‌یمانی سیڤر پشت گوێ نه‌خه‌ن، كاتێكیش ئه‌وان كه‌وتنه خۆیان، تازه كار له‌كار ترزابوو، توركه كه‌مالیه‌كان به‌هێزببوون و خۆیان چه‌سپاند بوو، له‌به‌رئه‌وه ئینگلیز و ده‌وڵه‌تانی تریان ناچاركرد، بیر له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌یمانی سیڤر بكه‌نه‌وه و په‌یمانێكی تازه‌تر ببه‌ستن، كەله‌گه‌ڵ خواستی توركه‌كاندا یەك بگرێتەوە، ئیتر په‌یمانی سیڤر پشت گوێ خراو هیچ له به‌نده‌كانی تایبه‌ت به‌كورد جێبه‌جێ نه‌كراو، وه‌ك مه‌ره‌كه‌بی سه‌ركاغه‌ز مایه‌وه، پەیماننامەی سیڤر هەرگیز لەلایەن توركە كەمالیەكان دانی پێدانەنرا و پەیماننامەی لۆزان جێگای گرتەوە.
كۆنگرەی لۆزان لە (20)ی تشرینی دووەمی (1922)دا لە شاری لۆزان لە سویسرا دەستی پێکرد، لەنێوان بەریتانیا و یۆنان لەلایەك و لەلایەكی دیكە توركیای كەمالی جێگرەوەی دەوڵەتی عوسمانی بوو، كۆمەڵێك دەوڵەتیش وەكو چاودێر ئامادەبوون، یوسف زیا پاشا ئەو كات نوێنەری دەوڵەتی عوسمانی بوو لەسوێد، وەكو كوردێك بەشداربوو، داكۆكی لەمافەكانی گەلی كورد دەكرد، بەڵام عسمەت ئینونو سەرۆكی وەفدی توركیا ئەمەی قبوڵ نەكرد و ئامادەنەبوو هیچ سازشێك بكات، هەر بۆیە كۆبوونەوەكە پەكی كەوت، مستەفاكەمال ئەتاتورك دوو كوردی دەستنیشان كرد، برنجیزادە فەوزی بەگ و زولفوزادە زولفو، وەكو نوێنەری كوردبوون، ئەوان ڕازی بوون بەوەی كورد لەگەڵ برا توركەكانیان لە توركیا پێكەوە بژین، بەوە ڕازی بوون عیسمەت ئینونو بەناوی تورك و كوردەوە قسەبكات، هەروەها لەناوپەرلەمانی ئەنقەرە حەسەن خەیری سەرۆكی كوتلەی كوردی، بەجلی كوردیەوە وتارێكی دا و وتی: كورد و تورك بران، ئێمە دەمانەوێ لەناویەك وڵاتدا بژین و سەربەخۆییمان ناوێت، نوێنەرانی كوردیش لەپەرلەمانی توركیا (72) كەس بوون، هیچ كام لەئەوان داوای سەربەخۆییان نەكرد، ئەوانەش داوای سەربەخۆییان دەكرد بەنەفام باسیان دەكردن، پەیماننامەكە لە (143) مادە پێكهاتبوو، بەڵام هیچ مادەیەكی تێدانەبوو باسی كورد بكات، ئەم پەیمانە لەبەرژەوەندی كورد نەبوو، بەم شێوەیە كورد هیچ دەستكەوتێكی لەم پەیماننامەیە دەست نەكەوت.
ستراتیجی بەریتانیا لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانییەوە بەپلەی یەکەم، ئاڕاستەکراوی ئابڵووقەدانی هەڕەشەی بەلشەفیک بوو، لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا، کارەکە وای پێویست دەکرد، یەکگرتوویی هەرێمی عێراق و ئێران و تورکیا بپارێزرێت و بەهێزبکرێت، تا وەك بەربەستێك لەنێوان خۆی و ڕووسیادا بمێننەوە، بەریتانیا لە سەرەتاوە هانی ناسیۆنالیزمی دەدا، وەک نەیارێکی پان ئیسلامیزم لە تورکیا، بەرهەڵستیی دروست کردنی دەوڵەتێکی کوردیی کرد، وەک هەوڵێک بۆ رازی کردنی تورکیای کەمالی، لە ماوەی دانوستانی ئاشتیی لۆزاندا. تا بەپێی بەرژەوەندی بەریتانیا مل بدات و داوای ویلایەتی موسڵ نەكاتەوە.
وەفدی ئینگلیز له‌و په‌یمانه‌دا ده‌ریان خست، ئینگلیز له‌به‌ڵێنه‌كانی پێشوویان به‌رامبه‌ر به‌كورد پاشگه‌زبوونه‌ته‌وه، ئینگلیز به‌حسابه كۆنه‌كاندا چووبوه‌وه و بڕیاری ئه‌وه‌ی دابوو، كێشه‌ی ویلایه‌تی موسڵ به‌شێوه‌ی ئاشتی و دیپلۆماسیه‌ت چاره‌سه‌ر بكا، له‌سه‌ر حسابی پێشێل كردنی مافه‌كانی كورد، بێگومان لە هاوكیشە سێ لایەنیەكە كورد لاوازترینیان بوو، دوای ڕێكەوتنی ئەو دووانە لە لۆزان، ئاسایی بوو شكست ببێتە بەشی سێیەم، پاش ئەوە ئینگلیزەكان بۆ لێدانی جوڵانەوەی ڕەسەنی كوردایەتی قۆڵیان لێ هەڵماڵی.
لە کۆنفراسی ئاشتی لۆزان (لۆرد کەرزۆن) وەک نوێنەری بەریتانیا و عیسمەت ئینونو وەک نوێنەری تورکیا ئامادەبوون، هەڵبەت رژێمی کەمالی خۆی پابەند نەکردبوو، بەبەندەکانی پەیماننامەی سیڤرەوە، داوای تەواوی ویلایەتی مووسڵی دەکرد، تا دەگاتە جەبەل حەمرین، لەکاتێکدا بەریتانیا داوای سنوورێکی دەکرد، بگونجێت لەگەڵ هێڵە سنوورییەکانی باکووری ویلایەتی مووسڵدا. ئینگلیزه‌كان له‌ماوه‌ی گفتوگۆی لۆزاندا موته‌سه‌ڕیفه‌كانی ویلایه‌تی موسڵیان ڕاسپارد، به‌ناوی دانیشتوانه‌وه تیلیگرافی بێزاری ده‌رببڕن، به‌رامبه‌ر به‌تورك و داواكردنه‌وه‌ی ویلایه‌تی موسڵیان به‌ده‌ستدرێژی له‌كاروباری ئه‌و ناوچانه دانابوو.
(لۆنگریك) ده‌رباره‌ی لۆزان ده‌ڵێ: عیسمه‌ت ئینۆنۆ و (لۆرد كیرزن) ڕووبه‌ڕووی یه‌ك بوونه‌وه و توركه‌كان كه‌وتنه‌سه‌ر هه‌وای داواكردنی ویلایه‌تی موسڵ، به‌ڵام ئینگلیزه‌كان به‌وه قایل نه‌بوون، داوایان ده‌كرد ئه‌و كێشه‌یه بخرێته‌به‌رده‌ستی كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان (عصبه‌اڵامم) بۆئه‌وه‌ی بڕیاری له‌سه‌ر بدات، ئیتر باسی ویلایه‌تی موسڵ له گفتوگۆی لۆزاندا دوورخرایه‌وه، ئه‌مه‌ش سه‌ركه‌وتنێك بوو بۆ عیراق، له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا نه‌گه‌یشتنه هیچ ئه‌نجامێك، بڕیاردرا له مانگی كانوونی دووه‌می (1923)دا جارێكی تر كۆببنه‌وه، به‌ڵام دوایی توركه‌كان ڕازی نه‌بوون، كێشه‌ی ویلایه‌تی موسڵ بدرێته كۆمه‌ڵه‌ی گه‌ڵان.
ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ كۆنگره‌ی لۆزان بۆ باسی پاشه‌ڕۆژی ویلایه‌تی موسڵ و كوردستان ته‌رخان كرابوو، كه‌چی كورد نوستووی دووروپه‌ڕێز و بێ ئاگا له‌و كۆبوونه‌وانه، نه‌خۆی ئه‌وه‌ی له‌باردابووه، له‌به‌ر ناكۆكی و كێشه و ململانێی نێوخۆ، ده‌نگێكی یه‌كگرتوو به‌رزبكاته‌وه، ئه‌و هه‌موو ڕۆشنبیر و سیاسی و سه‌رۆك عه‌شیره‌ت و ئه‌فسه‌ره كوردانه‌ی له كۆمه‌ڵگای ئه‌سته‌مبوڵ و شاره‌كانی كوردستانی توركیا زۆریان شیرو تیریان له‌یه‌ك ده‌سوو، كه‌س به‌سه‌ركردایه‌تی كه‌س ڕازی نهبوو، ناڕێكی و دووبه‌ره‌كی و دواكه‌وتویی كورد له‌و قۆناغه گرنگه مێژووییه‌دا، هیچ لایه‌كیان نه‌یانتوانیوه له كۆبوونه‌وه‌كانی لۆزاندا ڕه‌نگ بداته‌وه و وا له‌به‌شداربووانی ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه بكرێ حیسابێكیش بۆ كورد بكه‌ن، به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه دژی یه‌كتربوون و نوێنه‌ری تورك عیسمه‌ت ئینۆنۆ، ده‌رفه‌تێكی له‌باری بۆ ڕه‌خسا بەناوی ئه‌و كوردانه‌ی له‌و ڕۆژانه‌دا له‌لایه‌ن كه‌مالیه‌كان هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنرابوون، داوا له كۆبوونه‌وه‌ی لۆزان كراوه، كورد نایه‌وێ له تورك جیاببێته‌وه.
بەكر سامی سەرۆك نوێنەری ئەنقەرە لەبابەت مەسەلەی كوردستانەوە دەیوت:” دەربارەی ئەم ولاتە (واتە كوردستان) لە پەیمانی سیڤردا باسی خودموختاریەت كراوە، بەلام ئێستا كوردەكان لە مەجلیسی گەورەی میللەتدا (توركیا بویوك میللەت مەجلسی) نوێنەرێكی زۆریان هەیە و لە وێنەیەكی فراواندا تەمسیل دەكرین، بەلام ئەم نوێنەرە كوردانە دەربارەی سەربەخۆیی كوردستان هیچ باسێكیان لە مەجلیسدا نەكردووە و مەیلێكی وایان نەنواندووە”. جگەلەمە بەكر سامی دەیوت:” لە قانونی ئەساسی توركدا، نەك هەر كورد، بەلكو نەتەوە بچوكەكانی دیكەش، كەوان لەژیر حوكمی توركدا موختاریەتێكی فراوانیان پێ بەخشراوە، لەبەر ئەمە باوەر ناكەم شتێ هەبی، ببێتە هۆی ئەوەی كوردەكان بخاتە لێكدانەوەوە لەلایەن دوا رۆژی خۆیانەوە”.
له‌ئه‌نجومه‌نی به‌رزی نه‌ته‌وه‌ی توركیادا نوێنه‌رانی كورد، به‌تیلیگراف وه‌ڵامی كۆنگره‌ی لۆزانیان دایه‌وه، كه نایانه‌وێ له توركیا جیاببنه‌وه، نوێنەره‌كانی لۆزان، بۆیان ده‌ركه‌وت كورد خۆیان نایانه‌وێ له حكومه‌تی توركیا جیاببنه‌وه، توركیاش وای پیشاندا ئاماده‌یه مافی كوردبدا، ئیتر باسی سه‌ربه‌خۆیی كورد خرایه لاوه و هه‌ر شتێك په‌یوه‌ندی به‌باسی كورد و ناوی كورده‌وه هه‌بووبێ له‌ناو به‌ڵگه‌كاندا هه‌موو پشت گوێ خرا.
ده‌رباره‌ی په‌یمانی لۆزان (ئیدمۆندس) ده‌ڵێت: كۆنگرە درێژەی كێشا، لەبەرئەوەی هیچ كامیان لەهەڵوێستی خۆیان دانەبەزین، كۆنفراس تەگەرەی تێكەوت و سەركەوتنی بەدەستنەهێنا، ئەنجام لە چواری فێبراوەری بڕیاریاندا كێشەی موسڵ لەبەرنامەی كاری وتوێژ دەرخەن و بیدەن بەو دوو دەوڵەتانە (بەریتانیا و توركیا) بۆ خۆیان لەسەری بدوێن، ئەگەر لەماوەی ساڵێكدا بەیەك نەگەیشتن، ئەمجارە كێشەكە بەكۆمەڵەی گەلان بسپێرن، بڕیاردرا هەردوولا لەو ماوەیەدا دۆخی تایبەت لەبەرچاوبگرن.
بەوەرگرتنی ئەو بڕیارە نەرێنیە، پەیمانە نەزۆكەكەی سیڤر و بەڵێنی دەوڵەتی بەریتانیا بۆ ڕێگادان بەكوردی عیراق، بۆ یەكگرتنەوەیان لەگەڵ دەوڵەتێكی كوردی، كە دەبووایە هەندێك لەپارێزگاكانی ڕۆژهەڵاتی توركیدا پێك بێت، لەچاڵ نرا.
له په‌یماننامەی لۆزان له بڕگه‌ی (2) ماده‌ی (3)دا وتراوه: باسی چاره‌سه‌ركردنی سنووری عیراق و توركیا هێڵرایه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له ماوه‌ی (9) مانگدا ئه‌و كێشه‌یه چاره‌سه‌ربكرێ، ئه‌گه‌ر له‌و ماوه‌یه‌دا نه‌گه‌یشتنه ئه‌نجام، ئه‌وسا كێشه‌ی ویلایه‌تی موسڵ ده‌درێ به‌كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان (عصبه الامم). به‌ڵام له‌دوای ته‌واو بوونی ئه‌و ماوەیە نه‌گه‌یشتنه هیچ ئه‌نجامێك و توركیا ده‌ستبه‌رداری ویلایه‌تی موسڵ نه‌ده‌بوو، ئیتر ده‌وری كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان هاته پێشه‌وه.
(كەرزۆن) لە لۆزان دەسەڵاتی پێدرا بەتورکەکان رابگەیەنێت، حکومەتی بەریتانیا ئامادەیە بەندەکانی (62 بۆ 65) لە پەیماننامەی سیڤر لاببات، كە داوای کوردستانێکی سەربەخۆ دەکات، بەم پێیە (کەرزۆن) دەیویست بەهۆی ئەمە باوەڕ بەمستەفا کەمال پەیدا بکات، كەبەریتانیا بەنیازنیە تورکیا لەتوپەت بکات، لە رێگای دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردییەوە لە ئەنەدۆڵ و باکووری عێراقدا، لە بەرامبەر ئەم دەستبەردار بوونەدا، داوا لە تورکیا کرا بچێتە ناو کۆمەڵەی گەلانەوە، بۆ دابڕین و وازهێنانی رووسیای بەلشەفیک، لەبەر ئەم هۆکارانە چارەنووسی کورد لە لۆزاندا بەندبوو بەهەوڵ و تەقەلای ئەنگلۆ – رووسییەوە بۆ کاریگەری و دەسەڵاتیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
دواجار لەپەیماننامەی ئاشتی لە (لۆزان) لە (24)ی ئابی (1923) كێشەی لیوای موسڵ كۆتایی پێكهێنرا لەبەرژەوەندی عیراق، لەبەرامبەردا لە 10% لە قازانجی نەوتی لیوای موسڵ درابە توركیا، بەو بۆنەیەوە ماوەی ئینتداب لەعیراق درێژكرایەوە بۆ ماوەی 25 ساڵی تر، بەدرێژكردنەوەی ئەم پەیماننامەیە بەریتانیا ڕاستەوخۆ زاڵ بوو لەسەر شانشینی عیراق، لەگەڵ بوونی (ڕاوێژكارە) ئینگلیزەكان لەسەر هەموو وەزارەتەكان و تەنانەت لەسەر مەلیك خۆشی.
باسیل نیكییتین دەڵێت: هەرچەند پەیماننامەی لۆزان نادادپەروەرانەبوو بەرامبەر بەكوردەكان لەتوركیا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆڵێگی گرنگی گێڕا، لەوەی پرسی موسڵی خستەسەر مێز و كۆمەڵەی نەتەوەكانی ناچاركرد، لێكۆڵینەوە لەناوچە كوردییەكان بكەن، (دووەم مەرجی مادەی سێیەمی پەیماننامەی لۆزان)، ئاماژە بەوە كراوە، ئەم ناوچەیە دەبێت بخرێتە ژێر چاودێری نەتەوە زۆر ناڕازیەكان بۆ ماوەی بیست و پێنج ساڵ، هەروەها پێویستی بەڕادەست كردنی كاروباری ئیداری و دادوەری و پەروەردەیی بۆ توخمە كوردییەكان دانا، لەگەڵ ئەوەی زمانی كوردی بەزمانێكی فەرمی لەناوچەكە دادەنرێت.
پەیماننامەی لۆزان كەلە (24)ی تەمموزی (1923) ئیمزاكرا، بووە هۆی لەدایك بوونی توركیای نوێ، ئیمزاكەرانی ئەم پەیماننامەیە، واتا: بەریتانیا، فەڕەنسا، ئیتالیا، ژاپۆن، ڕۆمانیا، عەرەبستان و توركیا، چوارچێوەی یاسایی وڵاتی توركیایان داڕشت، هێشتا هەر وەك خۆی ماوەتەوە، بەتایبەت بەشی سێیەمی پەیماننامەكە (ماددەی 37 تا 44) باسی پاراستنی كەمینەكان دەكات و دەڵێت:
“نابێت هیچ چەشنە كەند و كۆسپێك لەلایەن نەتەوەی تورك لەسەر بەكارهێنانی ئازادی هەموو زمانەكانی دیكە، لەڕووی قسەكردن یان كەڵك وەرگرتن لەكاروباری ئایینی، بازرگانی، چاپی كتێب و بڵاوكردنەوەی چاپەمەنیدا دروست بكرێت، لەپاڵ زمانی فەرمی دەبێ ئاسانكاری پێویست بۆ نەتەوەكانی وڵاتی توركیا كەبەزمانی توركی قسەناكەن بكرێ، تالەدادگاكاندا بەشێوازی زارەكی، كەڵك لە زمانی خۆیان وەربگرن (ماددەی 39).
بەهەر حاڵ ئەم خاڵانە تەنیا كەمینە ئایینیە جولەكە و مسیحییەكان لەخۆدەگرن، لەو سەردەمەدا (75) نوێنەری كورد بەنوێنەرایەتی ئەنجومەنی نەتەوەی باڵای توركیا لەئەنقەرە هەڵبژێردران، پاشان لەساڵی (1924) قسەكردن و بڵاوكردنەوە بەزمانی كوردی قەدەغەكراو یاسای بنەڕەتی ئەم ساڵە، ئەفسانەی دەستكردی مستەفا كەمالی پەسند و پیرۆزكرد، كەدەیگوت: “توركیا تەنیا هی توركەكانە”.
بەریتانیا كەبڕیاریدابوو، دوای كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهان و سەركەوتنی هاوپەیمانان، قەوارەیەكی نوێ لە دەوڵەتی عوسمانی پێشوو پێكبێنێت، هەرسێ ویلایەتی بەغدا و بەسڕا و موسڵ بەیەكەوە كۆبكاتەوە و ناوی بنێت عێراق، توركەكان بۆ داواكردنەوەی موسڵ لەساڵی (1918)وە بەردەوام بوون هەتا كۆتایی پەیماننامەی لۆزان كاتێك توركیا بەفەرمی دانی بەوەدا ویلایەتی موسڵ بەشێكە لەعێراق، چیتر بەفەرمی داوای ئەو ناوچانەی سنووری هەرێمی دەوڵەتی نوێی عێراقی نەكردەوە.
كورد له ژێر فه‌رمانره‌وایی حكومه‌ته جیاوازه‌كاندا به‌جێهێلدرا- ئه‌تاتورك له توركیا و ڕه‌زا شا له وڵاتی فارس و فه‌یسه‌ڵ له عێراق، هیچ یه‌ك له‌و حكومه‌تانه‌ش لێبورده‌یی نهبوو له‌گه‌ڵ ئۆتۆنۆمیی كوردیی، له عیراق بۆ ملكەچ پێكردنی فیسەڵ و هاوكارەكانی، ماوه‌یه‌ك به‌ریتانییه‌كان یاریان له‌گه‌ڵ بیرۆكه‌ی ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی ناوچه‌كوردییه‌كان كرد و ده‌شیانزانی كورده‌كان ئاره‌زوو ناكه‌ن، له ژێرده‌سه‌ڵاتی عه‌ره‌بدا بن، عیراق له ساڵی (1923) دا سه‌ربه‌خۆیی وه‌رگرت و ڕەچاوی هیچ مافێكی بۆ كورد نه‌كرد، له توركیا ئه‌تاتورك و توركه نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌كان جارێكی تر دووپاتیان كرده‌وه، كه موسڵمانان هه‌مویان پێكه‌وه‌ن، زمانی فێركردن و حكومه‌ت توركی بوو، له ساڵی (1923)وه زمانی كوردیی پشتگوێ خرا و دواتریش قه‌ده‌غه‌كرا.
مارگرێت ماكمیلان، دەڵێت: له ساڵی (1927)دا وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا بۆ بالیۆزی به‌ریتانیای دوپاتكرده‌وه، كورده‌كان ڕووبه‌ڕووی هه‌مان چاره‌نوسی ( هیندییه سووره‌كان) ده‌بنه‌وه ” ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت بگۆڕدرێن بۆ نه‌ته‌وه‌یی، ئه‌وا توركیا ده‌ریان ده‌كات وه‌ك چۆن پێشتر له‌گه‌ڵ ئه‌رمه‌نییه‌كان و گریكه‌كان كردویه‌تی، ئیدی ئه‌و به‌ڵینانه‌ی له پاریس و په‌یماننامه‌ی سیڤری یه‌كه‌مدا هه‌بوون، بوونه به‌شێك له بیره‌وه‌ریی و هیوای كورده‌كان.
لەهیچ شوێنێكی ئەو پەیماننامەی لۆزاندا نەهاتووە دوای سەدساڵ تورك دەتوانێت خەونە فراوانخوازیەكانی بەدی بێنێت، بەئەنجام نەگەیشتنی چارەنووسی نەتەوەیی كوردیش هەمووی پەیوەست بەسیاسەتی بێگانەوە نییە، بەڵكو بەشێكی گرنگی ئەو بابەتە پەیوەندی بەكورد خۆیەتی، وا دوای سەدساڵ لە پەیمانی لۆزان دەوڵەتی سەربەخۆی كورد دروست نەبووە، هێشتا كورد لەململانێ و كێشەی نێوخۆدان، هێشتا ئاستی هوشیاری نەتەوەیی كوردهێندە پێنەگەیشتووە، كێشە نێوخۆییەكان تێپەڕێنێ، هێشتا چارەنووسی كورد نادیارە.
