سەرکەوتی جیهاز و بەختیار نامیق: گۆڕان لە نێوان بەرنامە و سێکوچکەی هێزی ڕێکخستن و نەبونی گوتاری سیاسیدا.
بۆ ئەوەی بتوانین بابەتێکی زانستی لەسەر دۆخی گۆڕان بنوسین بە پیودانگی زانستی سیاسی، ئەوا دەکرێت ئاوڕدانەوەیەکی خێرا بە مێژوی ئەم بزوتنەوەیەدا بکەین. کە لە25. 7. 2009 دامەزراوە، ئەڵبەت لە 2009 تا 2017 مەرگی لیدەرەکەی قۆناغێکە و دەکرێت خوێندنەوەی وردی بۆ بکرێت کە بۆچی دوای ئەم بەروارە کە دەکاتە 8 ساڵ، گۆڕان لە پاشەکشەیەکی قورسدایە، وە ئایا ژینگەی سیاسی گشتی وای کرد، یان کۆی حیزبەکان هەمان نەخۆشیان هەیە و تەنها گۆڕان هێڵی کێرڤی دادەبەزێت. بە گشتی لە 1991 و تا 2009 ئەوەی پێی دەوترا دەستکەوتی شۆڕشەکانی شاخ، ئەزمون کراو بوە. لەم چەند ساڵەدا بەرهەمەکەی بۆ کۆی گشتی خەڵک دەرکەوت کە جگە لە کۆمەڵیک نەخۆشی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی، هیچی تری بەرهەم نەهێنا و بگرە بوە بە دوو دەستەڵات و دوو زۆن و دوو بنەماڵە، ئەوی لای خەڵک خەون بو، پێچەوانەکی کرا. ئەمەش بوە هۆی خاڵی بونی تەواوی جوگرافیای کۆمەڵایەتی لە فکر و بە گشتی هاوڵاتی باوەڕی بە هیچ حیزبێک نەما. ئەوەشی پێی دەوترێت دەستەڵاتی حکومداری لای ئێران و تورکیا بو لە ڕێگەی پارتی و یەکێتییەوە لەسەر بنەمای ڕێککەوتنی ستراتیژی و کە پێی دەوترا پەنجا بە پەنجا. لێرەوە ئەو مۆدێلە وردە وردە متمانەی نەما و خەڵک بەم جۆرە مۆدێلە ڕازی نەبون و بگرە بە ئەندامانی ناو دوو حیزبی ڕێککەوتنی ستراتیژییەوە باوەڕیان پێیان نەما. ئەوەی ئەو دەستەڵاتەی تا ئێساش هێشوەتەوە، وڵاتانی داگیرکەری ئێرانی و تورکییە. دوای دەرهاویشتەکانی ئەم قۆناغە و بێ هیوا بون لە ڕیفۆرمێکی گشتی نەوشیروان مستەفا دێتە دەرەوەی ئەم بازنەیە و بزوتنەوەی گۆڕان بە بەرنامە و ئەجێندای نوێوە دادەمەزرێنێ کە مەبەست لێی بنەماکانی دیموکراسی و هێزی ئاشتیانەی بێ خوێن و سود وەرگرتن لە هەڵە مێژوییەکان. ئەم سەرکردەیە توانی هوشیاری ئاستی تاک و کۆمەڵگا بەرز بکاتەوە، تا تاک بەشداری ڕاستەوخۆی هەبێت لە بڕیارداندا و دەیوست گەل بکاتە پێوەر بۆ بونی هەر حیزبێک لە دەستەڵاتدا، ئەوان بڕیاری سەرەکی بن لە حکومدارییەکاندا، لە بەرامبەر ئەمەدا کە هەرێم بونی نەبو، بەڵکو دوو زۆن بو هەر زۆنێک سەر بە ئەجێندای وڵاتایکی زل هێزی ناوچەیی بو (ئێران و تورکیا)، نەوشیروان مستەفا توانی سەنگەرێکی بێ چەک بەرامبەر بەم مۆدێلە دروست بکات و ئۆپۆزسیۆنێکی کاریگەر دابمەزرێنێ و تەواو نیشتمانی بێت و سەر بە هیچ یەکێ لە ئەجێندای دەرەکی نەبێت، ئالێرەوە ئێران و تورکیا کەوتنە پلان دانان بۆ بەرنامە نیشتمانییەکەی نەوشیروان مستەفا و نەیان هێشت بەرنامە نیشتمانیەکانی هەم لە ئۆپۆزسیون هەم لەناو دەستەڵات جێبەجێ بکات و کەوتنە دژایەتی و پلان دانانی ورد، واتا دەبێت قۆناغەکان دابەش بکەین بە سەر پێنج ئاستدا:
1. قۆناغی شاخ و راپەڕین .
2. قۆناغی حکومڕانی و شەڕی برا کوژی و ڕوخاندنی سەدام .
3. قۆناغی ڕێککەوتنامەی ستراتیژی .
4. قۆناغی دامەزراندنی گۆڕان .
5. قۆناغی دوای نەوشیروان مستەفا .
واتا لە کورتیدا نەوشیروان مستەفا لە شاخ و لە شار و دوای مردنی خۆی، ئەڵبەت تا 2009 قۆناغی کوتای هاتنی ئەو مۆدێلە حکومڕانیە بو کە نەیتوانی دەستەڵاتێکی تەندروست بەرهەم بهێنێ و تاکە سەرکەردەیەکیش کە ئەو بازنە جێدەهێڵێ و داوای ستراتیژی نیشتمانی و ڕیفۆرمی گشتی دەکات، نەوشیروان مستەفا بو، لە ڕێگەی حیزبەکەیەوە کە بزوتنەوەی گۆڕان بو، بە دنیایەک بەرنامەی جوان و مۆدێلی نوێ و ئامانجی نیشتمانی کە ببوە گوتاری گشتی خەڵک. ئەگەرچی یەکێتی و پارتی و بە هەموو هێزی ئێرانی و تورکییەوە هەوڵی ناشیریکردن و سڕینەوەی گۆڕانیان دەدا، بەڵام متمانەی نەوشیروان مستەفا لە ئاستێکدا بو، سەرەڕای ساختەکاریی، توانی زۆرینەی کورسیەکانی پەرلەمان بەدەست بهێنێ و بە پلان بچوکیان کردەوە بۆ 25 کورسی، تا ئێرە گۆڕان خاوەنی سەرکردەیەکی گەورە و گوتارێكی گشتی نیشتمانی و بەرنامەیەکی گشتگیر بو.
بە گشتی سەرکردە و بەرنامە و فکر لە دنیادا کاریگەری سەرەکی هەیە کە بتوانێ گۆرانکاری بنچینەیی و ڕێفۆرمی گشتی بکات، نەوشیروان مستەفا لە ڕێگەی هێزی مرۆییەوە دەیویست بە ئامانجەکانی بگات، بەڵام دوای نەمانی نەوشیروان مستەفا کە قٶناغێکی تر دروست دەبێت، ئەویش قۆناغی بێ هیوایی و تێکچونی تەواوی دەستەڵات و دروستبونی مەرگی هێواش و زیاتر بونی دەستەڵاتی ئێرانی و تورکی، ئالێرەوە دەکەوینە بۆشاییەکی سیاسی و سەربازی و ئابوری و نیشتمانی و جوگرافییەوە، دوای شەش سال لە کۆچی دوایی کاک نەوشیروان چی دەگوزەرێ.؟
قۆناغی دوای نەشیروان مستەفا گۆڕان هەر لە ناو بازنەی دەستەڵاتدایە و ڕۆژ بە ڕۆژ دۆخی هەرێم لەسەر ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی بەرەو خراپ بون دەچێت، ئەڵبەت ئەگەر ئیرادەیەکی یەکگرتو هەبێت و هێزی ناوخۆیی ڕێک بخرێت، ئەوا دەتوانرێ لە پاشکۆیی ئێرانی و تورکی دەربچین و لە ناوخۆشدا ڕیفۆرمی گشتی بکرێت. بەڵام نەک ئەمانە ناکرێت، بەڵکو ناوخۆی حیزبەکانیش بوە بە گروپ گروپ و قۆناغی دوای نەوشیروان مستەفا یەکسانە بە قۆناغی تێکچونی ناوخۆیی هەمو حیزبەکان. ئەوەی حیزبەکانی تری هێشتوەتەوە، ئەجێندا دەرکییەکەیەو وە گۆران باجی نیشتمانی بونی بەرنامەکانی داوە تا ئاستی سفر بونەوە، نەمانی گوتارێکی دیاری ئەم بزوتنەوەیە. ماوەتەوە پرسیار لە خۆمان بکەین ئەی ئێستای گۆڕان بەرە و کوێ ..؟
لە ئێستادا بوشاییەکی گشتگیر دروست بوە کە بەرنامەکانی گۆڕان دەکرێت بکرێتە هۆکارێک بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە و ببێتە هەوڵێکی نەشتەرگەری بۆ کۆی حکومڕانی هەرێم و دورکەوتنەوە لە ئاشبەتاڵیکی تر. گۆڕان لە دوای کۆچی نەوشیروان مستەفا و تا ئێستا، بەدەست کۆمەڵێک کێشەی ناوخۆییەوە دەناڵینێ کە یەکتر ناخوێننەوە لەسەر کۆمەڵێک کێشە کە لە ئاست بەرپرسیاریەتی ئەم قۆناغەدا، کێشەی زۆر لاوەکین و دەبێت گۆڕان و ئاراستەکانی ناو گۆڕان ئەوە بکەنە ئەجێندای خۆیان کە گۆڕان چی بەرپرسیارتیەکی گەورەی لە ئەستۆیە، تا ئەو ئاستەی دۆخی خراپی گشتی، پەیوەندی بە سستی و نەبونی گوتارێکی بەهێزی گۆرانەوە هەیە، چونکە بونی ئۆپۆزسیونێکی بەهێز دەستەلاتێکی بەهێزت دەداتێ.
ئەوەی کە زۆر پێویستە لە ئێستا ناو گۆران و ڕێکخستەکانی کە سێ فیگەر هەن، کاریگەریان لەسەر ئەم بزوتنەویە هەیە، دەکرێت هەر لە چوارچێوەی چاکسازییەکانی دکتۆر بورهان یاسیندا کاری لەسەر بکرێت، ئەم سێ قوتبە، دەتوانن جارێکی تر بزوتنەوەی گۆڕان لە دۆخی غیاببون و سڕبونەوە بکەنە خاوەن پێگەیەکی بەهێز و گوتارێکی گشتگیری بەهێز، ئەو سێ گروپە کە کاریگەریان هەیە:
1. ماڵی کاک نوشیروان چیا نەوشیروان
2. ناو گۆڕان عومەری سەید عەلی و مستەفای سەیدقادر
3. ناڕازییەکان عوسمانی عاجی مەحمود
ئەگەر ئەم سێ هێزە یەک نەبن و کار لەسەر بەرنامەکەی دکتۆر بورهان یاسین نەکەن، ئەوا دۆخەکە لەبەردەم کارەساتێکی نەخوازراودایە، دەشبینین ڕۆژ بە ڕۆژ دۆخی هەرێم بەرەو خراپتر دەڕاوت.
