فەرهاد سەنگاوی: تورک و تورکاویەکان – بەشی سێیەم و کۆتایی.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
هاتنی تورک بۆ ناوەڕاستی ئاسیا، یا ئاسیای بچوک و ناوەڕاستی ڕۆژهەڵات! دەوڵەمەندی کوردستان و ناوچەکە سەرەکی ترین هۆی هاتنی نەتەوەو تیرەو تایەفەکانە.
جیوپوڵتیک و ڕێگا کە دەکەوێتە نێوان هەر سێ کیشوەرە ئاوەدانەکە، لە کۆندا کشتوکاڵ و کەش و ئاووبا و لە سەدەی بیستیشدا نەوت و ئیسرائیل، دو جەمسەری کێشەکان، بەڵام هاتنی تورک و عەرەب زەمینەی پانو پۆڕی 1400 ساڵەی کێشەسازی، هاتنی تورک دیارە. ئاڤێستا و تەورات و ئینجیل و قورئان ئەتوانن ببن بە سەرچاوەو ئاماژە بۆ هەندێ بابەت، کە قورئان باسی یەئگوگ و مەئگوگ دەکات، سەدی یەئگوگ. چونکە عەرەبی پیتی گ ی نیە کردویەتی بە ج. مەنگۆل دەکەن بە مەنجۆل. هۆنگکۆنگ دەکەن بە هونجکونج، ئێمەش باجەکەی دەدەین.گوندی شاپوریان بۆمان کردوە بە جوندی شاپور کە گوند واتە دێ. وەک ئەفسانە دەڵێ یاجوج هێندە بچوکن تفەنگ و تیروکەوانەکانیان دەکەن بە بنجەنۆکدا و لەژێر سێبەرەکەیدا دادەنشن. مەبەستیان تورکەکانە.
ڕاستی تورک کورتەباڵان و ڕەنگ زەردو لوت بچوک، چونگە لە خێزانی ئاڵتای زەردن لە بابەتی چین و کۆریا و یابان و ئەندنوسیا و… هتد.کە پەڕیونەتەوە ئوسترالیاو ئەسکیمۆو ئالاسکا، هندی سوریش هەمان ڕەگەزە، کە ئاو و بای ئەمریکا باڵابەرزو سوری هەڵگەڕاندون. سەردەمی ماد و حەخامەنشی و ئەکمینی.
دارا لە دەربەندەکەی سەروی ئێران دەروازەکەی بە دیواری قوڕقوشم هەڵچنی کە هێشتا بنجینەکەی ماوە. لەسەر تیوری تەشتە هەویر کە هەڵدێ و دەڕژێتە دەرەوەی تەشتەکە. تورک و عەرەب کە زیاد دەکەن و خاکەکەیان کاکڕە(قاقڕ)، دەچنە تاڵانی خاکی گەلانی تر.
ساسان و ڕۆم کە لە شەڕیشدا بون لەو دەربەندە ئاگربەستیان دەکرد، نەوەک خێڵانی مەنگۆل بێن بەرەو خوار. دیواری چین یش، شا تەمین ناوێک هەر لەبەر هێرشی مەنگۆل 250 ساڵ پ ز دروستی کرد. غوور ئەتێلا هێرشێکی بێژماری کردو ساسان شکاندی و ئەویش ژەهری مستیلەکەی هەڵداو خۆی کوشت.
ئەوروپیەکان دەڵێن ساسان نەبوایە بەو هێرشەی ئەتێلا ئەوروپا یەک سەرزەردی تێدا نەدەما. ساسانیەکان، دیلەگەنجەکانیان کرد بە فەوجێکی کەماندار، چونکە زرنگ بون بۆ تیرئەندازی. ئەمە یەکەم هاتنی مەنگۆل بو بۆ ناوەڕاستی ڕۆژهەڵات، کە ساسان بە هێرشی تازەی، واتە عەرەبەکان ڕوخاو تاڵان کرا. چونکە لە جەنگی ڕۆمدا وێران بووبو، کوڕانی خەسرەویش خەسرەویان کوشت. ئیتر عەرەب فەتحەکەی خۆیانیان کرد.
80 ساڵ دوای ئەوە، تورک پەلەماری بیزەنسیان داو بە هاوکاری هەواڵگری ناکۆکی نیوان کاسۆلیک و ئەرسەدوکس کە ڕۆم هاوکاربون. هاوکات بیزەنسیش گەندەڵی و پیری وێرانی کردبو، تورک سەرکەوتن. ڕێگای دەربەندەکە واڵا بوو، سەلجوقی و کوڕانی چەنگیزو تەیمور کردیان، بەڕێی کانی. بەڵام تورک، چونکە کەمینەبون، بەهێز خاکیان داگیرکردو خەڵکەکەشیان تورکاند. ئازەر کە بەشێک بون لە کورد و لە هۆزە گۆرانەکان، ڕێک وەک هەورام و زازان بون بە تورک زمان. تورک کە لەڕێی زانیاریەکانی خزمانی ژنانی عەباسی کە تورکمان بون، هاتنە سەر تاڵانی گەنجینەکانی بەغداد، دواتر گەڕانەوە بۆ وڵاتی خۆیان. جگە لە ئغتیساب مەگەر تاکوتەرا مابنەوە، بەچیدا بزانین شێوەی مەنگولی دیاروو ناسراوە. ئەمەش بەشێک لە مێژوو.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە