رەزا شـوان: گـریگـۆری سـمیـس باڵـیۆزی ئاشـتی و منـداڵان.
هەندێک کەس بە سروشتی، هەر لە منـداڵییەوە ناوازەن و بەهـرەیەکی ئەفـسووناوییان پێبەخـشراوە. ئەوان بـلیمەت و هەڵکەوتوون و بە راستی زیرەکن. بە گشتی تواناکانیان لە بـوارە تایبەتییەکانـدا وا نیشـان دەدەن، کە (10) ساڵ لەپێـش تـوانـاکانی هـاوشێوەی گەورەساڵانی لێهاتووەوەن. لـێرەوە زاراوەی منـداڵی پەرجـو (سەرسوڕهـێنەر) بۆ ئەو منـداڵە لە تـوانـا بەدەرانە بەکـاردەهـێنرێـت. بە درێـژایی مـێـژوو، زۆر منـداڵی پەرجـو هەبوون و هەن. هەنـدێکیان بوونەتە گەورەساڵی بەرهەمـدار. تا ئەو کاتە دەستکەوتی هـزری زیاتـریان بەدەست هـێناون، لـەوەی کـە ئـێـمە لە هـەمـوو ژیـانـمانـدا بەدەسـتی دەهـێنـیـن. تا ئێسـتا باسی (9) منـداڵی پەرجـوی جیـهانـیـمان کـردووە. ئەمجـارە بـاسی منـداڵـێکی تـری بـلـیـمەت و هـەڵـکەوتـوو و پـەرجـوی ئەمـەریـکی دەکـەیـن. کە نـاوی (گریگـۆری ئاڕ سـمیس) ـە. بە (بـاڵـیۆزی ئاشـتی و منـداڵان) لە جیهـانـدا ناسـراوە. بـۆ کـورتکـردنەوەی ناوەکەی بە نـاوی (گـریـگ) یـشـەوە نـاودەبـرێـت.
گـریگـۆری بـۆب سـمیـس، لـە سـاڵی (1990) لـە ئەمـەریـکا لەدایـک بـووە. تاقانەی خـێزانـەکەیـەتی. دایـکی نـاوی (جـانـێـت سـمـیس) ـە، بـەڕێـوەبـەری کـاربـوو. بـاوکی ناوی (بـۆب سمیس) ـە، بـڕوانامەی ماستەری هـەیە، زانـایەکی مایکـرۆبـایـۆلـۆژییـە.
گریگۆری منـداڵێکی بـاڵابەرز و قـژ زەردە بـوو. هەر لە منـداڵییەوە بەهـرە و زیـرەکی دەرکەوتن. گریگـۆری لە تەمەنی (4) مانگانـدا فـێری قسەکردن بوو. لە تەمەنی (14) مانگانگـیدا، پـرسیار و راهـێنانی بیرکاری جـێـبەجێ دەکـرد. هـەر لـەم تەمەنـەدا فـێری خـوێنـدنـەوە و لەبـەرکـرنی کـتـێـب بـوو. لـە تەمـەنی (2) سـاڵـیدا بـە تـەوای هـۆگـری خـوێنـدەوەی کـتێـب بـوو. لە تەمەنی (5) ساڵیـدا لە باخچەی منـداڵانـدا، باسی ئـەوەی بۆ هـاوڕێکانی دەکرد کە چـۆن رووەک خـواردن بۆ خـۆی دروسـت دەکات. لە تەمـەنی (6 ـ 9) ساڵان هەمـوو پـۆلـەکانی قـوتابخـانەی بنەڕەتی بە پـلەی نایـاب تەواوکـرد. لە تەمەنی (9) ساڵیدا، لە ئامادەیی گـشتی (ئـۆرینگ پارک) لە فـلـۆریدا، بە پلەی نایاب و ئابڕومەندی تەواوکرد. بچووکترین قوتابی بوو، لەم تەمەنەدا، دەرچووی ئامادەیی بێت.
گریگـۆری دەڵـێت:”لە چـوار سـاڵـیـمەوە، خـەونـم بە دەستپـێکـردنی خـوێندن لە کـۆلێژ دەبـیـنی” دەشـڵـێـت” بـۆچی خـەڵـکی دەڵـێـن، ئـاسـمـان ســنوورە؟ بـۆ مـن نـا!!
خـەون و هـیوای گریگـۆری هـاتنەدی. لە تەمەنی (10) ساڵیـدا بەبێ تاقیکردنەوە لە زانکـۆ وەرگـیرا. بـە پـلـەی نایـاب و ئـابـڕوومـەنـدی، بـڕوانـامـەی بەکـالـۆریـۆسی لە بـیـرکاریـدا، لە کـۆلـێـژی (رانـدۆلـڤ مـاکـۆن) وەرگـرت. بـڕوانـامەی مـاستەریـشی لە بایـۆلـۆژی حـیسـابـاتیـدا لە (زانکـۆی ڤـێـرجـیـنـیا) لە (شـارلـۆتـسڤـیـل) بەدەسـتهـێـنا. بڕوانامەی دکتۆرای لە زانستە بایۆلـۆژییەکان لە (زانکۆـی گارنێگی مێلۆن) وەرگرت.
گەورەتـرین خـولیای گریکـۆری سمیس بیرکاری بوو. دەنووسێت:”زانست دەروازەی نهـێنـییەکانی جیهـانـەکەمانە. بیـرکـاریش وەک چـرایـەکە، رێـگا روونـاک دەکـاتەوە” لەگەڵ ئەوەشدا بیرکاری ئامانج نییە. بەڵام هۆکاریکە بۆ هێنانەدیی ئامانجی گریگۆری.
بەڵام بـلیـمەتی تەنیـا نیـوەی چـیرۆکەکەیە بۆ گـریگـۆری سـمیس. لەو کاتـانەی کە لە قـوتابخـانەدا نییە، ئەم گەنجـە وەکو چالاکـوانێکی بـواری ئاشتی و مافـەکانی منـداڵان، بە جـیهـانـدا دەگـەڕێـت. چـاوپـێکـەتـنی لەگـەڵ سـەرۆکی وڵاتـان و لەگـەڵ بـراوەکانی خـەڵاتی نۆبـڵـی ئاشتی و سەرکردە ئاینییەکان و مامۆستاکانـدا کردووە. کـۆبـوونەوەی لەگەڵ سەرۆکی پێـشـووی ئەمەریکا (بـیـل کلـینـتـۆن ) و سەرۆکی پێشـووی یەکـێتی سۆڤیەت (میخـایـل گـورباتـشـۆف) کردووە. باسی پلانی پەروەردە و ئاشتی لەگەڵیاندا کردووە. نوێنەری (سی سی ئێـف) بـوو. لە دانیشـتنی تایبەتی ئەنجـوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتـووەکان. سەبارەت بە مافەکانی منداڵان وتاری داوە. لە چەندین کۆڕ و کۆبـوونەوەی تریشـدا، لە زۆر شوێنی تردا، وەکو باڵـیـۆزی ئاشتی و منـداڵان، وتاری پێشکەش کردووە. گریگۆری چەندین پەیامی بەهـێزی نووسی و چەندین کۆبوونەوەی بەڕێـوەبـرد، وتاری هـانـدان و ورووژێنـەری پێـشکەش کـردوون. چەنـدیـن راپـرسیی ئەنجامـداون. لە چەندیـن بەرنامەی بێشوماری بەناوبانگی جیهـانی، لە تەلـەڤـزیـۆن و رادیـۆکاندا، چەنـدیـن دیمـانەیـان لەگەڵ سازکردوون. باسی ئاشتی و منداڵانی کردووە.
گریگـۆری لە رێگەی دەرکەوتنە زۆرەکانییەوە، داوای لە سەرکـردەکانی حکومەتەکان کـرد، کە منـداڵـەکانیان وەک گـەورەتـریـن سـامـانی وڵاتـەکـانیان بـزانـن. کـۆتـایـش بە تـونـدوتیـژی بەرانبـەر بە منـداڵان بـهـێـنن. پەیـامـەکـانی پـڕن لە هـيـوا لە گەشـبیـنی، خەڵکی زیـاتر هـۆشیارکردووەتەو بۆ هـێنانەدیی مافـەکان و پێـداویستییەکانی منداڵان.
گـریگـۆری دەڵـێـت:”ئـەرکی ئـێـمە، دروستکـردنی داهـاتـوویەکی ئـارام و ئاسوودە و تەنـدروسـتە بـۆ هـەمـوو منـداڵان”. لـە ئەمـەریـکا و لـە سـەرانـسەری جـیهـانـدا. گـریگـۆری ژیـانی بـۆ ئـەم پـرسە جیهـانیـیانە تەرخـان کـردووە و درێـژەی پێـدەدات. بەردەوامـە لە خـەبـات و کـارکـردن، لـە پـێـناوی ئاشـتی و خـۆشگـوزەرانی منـداڵان.
گـریگـۆری دەڵـێت:” مـن خـەون بـەو رۆژەوە دەبـیـنم کە هـەمـوو منـداڵان بتـوانـن بەبێ تـرس و لە جیهـانێکی ئارامـدا بـژیـن”. دەشڵێت:”ئاشتی لە منداڵانی جیهـانەوە دەست پێـدەکات، کاتێک کە درێـژە بە فـێرکردنیان دەدەیـن. پێـش ئەوەی فـێری رق و کـینە ببـن. یەکەم هەنـگاوی ئاشتـیش لە رێی فـێرکـردنەوە دێـت، چونـکە فـێرکـردن تێگەیشــتن دروسـت دەکـات، تێگەیشتنـیـش دەبـێـتە هـۆی چـارەی ئەڵـتـەرنـاتیـڤ”.
گـریگـۆری دامـەزرێنـەری رێکخـراوی (بەرگـریـکاری لاوانی نێـودەوڵـەتی) یـە. کە رێکخـراوێکە کاردەکات، بۆ پێشخستنی بنەماکانی ئاشتی و لەیەکـتێگەیشتن لەنێـوان لاوان لەسەرانسـەری جیهـانـدا.
گـریگـۆری سمیس، بە هـۆی هـەوڵە مـرۆییەکانی و چالاکـییەکانی بۆ بەرقەراربـوونی ئاشتی و بۆ مافەکانی منـداڵان، لە تەمەنی (12) ساڵـیدا، بۆ وەرگرتنی خـەڵاتی نۆبـڵی ئاشتی پاڵێورا. کە بچـووکتریـن تەمـەنە تا ئێستا بۆ نـۆبـڵی ئاشتی کانـدیـد بکـرێـت. لە تەمـەنی (13) ساڵـیدا بـۆ جـاری دووەم، بـۆ نـۆبـڵی ئاشتی کانـدیـدیان کـرد. تا ئێسـتا چـوار جـار بـۆ ئـەم خـەڵاتە کانـدیـد کـراوە.
گـریگـۆری سـمیس، لە پێـش تەمەنی (20) ساڵـیدا، لە تاقـیکردنەوەکانی (مـیـنسا) دا، بـۆ پـێـوانـەکـردنی تـێکـڕای زیـرەکی، پـلـەی زیـرەکی و بـلـیـمـەتـی گـریگـۆر (200) پـلـەیە، واتـە (40) پـلە لە سـەرووی زیـرەکی (ئەلـبـێرت ئەنیـشـتایـن) و پـرۆفـیسۆر (سـتـیـڤـن هـۆکـنـیگ) ەوەیـە. كە پـلـەی زیـرەکی هـەریەکەیـان (160) پـلـەیە.
هـۆی بەکارهـێنانی نـاوی ئەنیشتایـن بەرانبەر بە زاراوەی بـلیمەتی، چونکە ئەلـبێرت ئەنیشـتایـن روونـاکـبـیرێکی ئـەقـڵی سـەدەی بـیـسـتەم بـوو. بـۆیـە کە باسی بـلـیمەتی کەسـێکی زیـرەک دەکـرێـت، بـە ئاسـتی بـلـیمـەتی ئەنیـشـتایـن هـەڵـدەسـەنـگـێـنرێـت.
لە ئێستا کە تەمـەنی گـریگـۆری ئـاڕ سمـیس سی و چـوار ساڵە، چەندین پۆستی باڵای هـەیە. سەرقـاڵی لە چەنـدین بـواری ئاکـادیمی و لـێکـۆڵـینەوەی پـزیشکی و زانستیـیە، خـەریـکی بەدەسـتهـێـنانی دکـتۆرای دووەمـێـتی.
(*) بۆ ئەم نووسینە، سوودم لە چەنـد سایتێکی ئینگـلیزی وەرگـرتـووە.
