موتەلیب سەعید عومەر: دەسەڵاتێکی مایە پووچ و هەرێمێکی بێ بەرهەم.
دەسەڵات چەند بەرپرسە لە بەدواچوونی کێشەو موعانات و پێداویستییەکانی خەڵک، بێدەنگی خەڵکیش بەشێکە لەو سیستمە سیاسی و ئیدارییەی حکومەتی پێکیهێناوە. چونکە هەڵبژاردن و پێکەوەنانی حکومەت و دامودەزگاکان بەدەنگی خەڵک و ڕەزامەندی دەنگدەرەکانی بووە. بۆیە لەبەردەوامی و درێژخایەنی ئەم تراژیدیا کۆمەڵایەتی و ئابووریە سەپێنراوەدا، هەموومان بەرپرسیارین بەبێدەنگیمان بەشێکین لەم خروقات و بارگرانیەی لەسەرمان دروست بووە. بەردەوامیدان بەم بارە سەپێنراوە بەرپرسیارێتیمان ئەستەمتر دەکات، وەک چۆن نەفرەت و سەرکۆنەکردن لەهەمبەر هەر هێرش و بۆردومانێک لەدژی ڕژێمێک، یان دەوڵەتێکی داگیرکەر هەڵوەستەو ئیدانەکردن ئەرکی هاوڵاتیانە سەرکۆنەی بکات هەرواش لەبەرامبەر هەر کارەساتێکی سەپێنراو قەیرانێکی دروستکراودا دەبێ، خەڵک سەرکۆنەی دەسەڵات بکات ژیان و گوزەران و بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەکەی بەهەند وەر بگرێت. بەر لە هەرشتێک هوشیاری تاک ڕۆڵی گرنگی هەیە لەڕوو بەڕووبونەوەی هەر خروقات و بارێکی سەپێنراویی سیاسی و ئابووری لەنووسینەوەی ئەم قۆناغە مێژووەش، لەم قۆناغەدا بەتێکدان و بە لاڕێدابردنی باری ئاسایی ژیانی خەڵک بەهەر پاساوێک.
لێرەدا ئەرکو بەرپرسیارێتی منی نووسەر و ئەوی ڕۆشنبیر و مێژوو نووس، ئەرکی مۆراڵی هەنوکەیی زیاترو دژوارترە چونکە نووسین چ بەگوتار ، گفتوگۆ ، و لێکۆلینەوە دەربڕو گوزارشتە لەواقعی ژیانی کۆمەڵایەتی و ئابووری ئەم کۆمەڵگەیە لەنێو ئەم بارودۆخە سەپێنراوە دا کە دەسەڵاتی نابەرپرس وێڕای ئەوەی خۆی بە بەر پرس نازانێت لە بەردەوامی ئەم قەیرانە درێژ خایەنەدا کە بۆ ماوەی هەشت ساڵە درێژەی هەیە، بێ ئەوەی وڵاتەکەمان دووچاری جەنگی ئقلیمی و جیهانی و ناوخۆییدا بێت لە باری ئەمنی هەرێمەکەمان، بەخۆشحاڵیەوە لە ڕەوشێکی ئاساییدایە. وێڕای دەوڵەمەندی ئەم خاکە بەچەندین کانزاو بەرهەم و بەرووبومی دانەوێڵەو کشتوکاڵ و جۆرەهاو میوە و لەوەڕگا و سەرچاوەی ئاوو. وێڕای ئەم سروشت و ژێرخانە ئابوورییە ڕەخساوە، خەریکە دەکرێنە کۆمەڵگەیەکی بێ بەرهەم و ناڕێکخراو لەهەموو دەزگاو دامەزراوەیەکی مەدەنی. لەوڵاتێکی دەوڵەمەندی کشتوکاڵیدا، مووچە بۆتە سەرچاوەی بژێویمان، بودجەو مووچە بۆتە باس و پرسی ڕۆژ و گەورەترین خەمی گوزەران و موعاناتی ڕۆژانەمان، لەبارێکدا ژیان و گوزەرانی خەڵک بەتایبەت مووچە خۆر لە ئاستێکی سەختدایە هەرێمی کوردستان بۆ دابینکردنی مووچە پەنا دەباتە بەر بەغدا تا ئەو کەلێن و تەنگەژەی تێی کەوتووە پڕی باتەوە لەکاتێکدا چەندین هۆو. هۆکار هەیە دەکرێ دەسەڵات و ئیدارەی ئەم هەرێمە بەرنامەو بیری لێ بکاتەوەو کاریان لەسەر بکات بۆ بوژاندنەوەی وڵات و دابینکردنی بژێوی ژیانی خەڵک، هەر بەسوود وەرگرتن لەسەرچاوەی ڕووبارەکان دەتوانرێت کەرتی گەشتوگوزار گەشەو برەوی پێ بدرێت.
ئەگەرچی چەندین ساڵ پیترۆڵ لەدەست ئەم ئیدارەدا بوو، بەڵام نەیانکرد وەک سەرچاوەیەک سوودی هەبێت، یان ویستێک (ئیرادە ) نەبوو لەبواری ئاوەدانی و خزمەتگوزاری و دابینکردنی ژیانی خەڵک و توێژی گەنجان و خەڵکانی بەرهەمهێن بەکار بهێنرێت. لەوڵاتانی ئەوروپا و وڵاتانی دەوروبەرمان کەرتی کشتوکاڵ و پیشەسازی لەدەستکار و بیرو ووزەو ئەقڵی خەڵکەوە سەرچاوە دەگرێت، بەپشت بەستن بەپسپۆڕی و شارەزایی تاکەکانی کۆمەڵگە کار لەسەر وزەو بەرهەمی خەڵک دەکرێت، بەوەش ژێرخان و سەرخانی وڵات برەوی پێ دەدرێت. هیچ تاکێک بێ کارو بێ بەرهەم نیە ئابووری وڵاتیش، هەمیشە لەسەقامگیری دایە. سەرنج بدە وڵاتێکی وەکو ئێران چەندین ساڵە دووچاری گەمارۆی ئابووریی بۆتەوە، بەڵام خەڵکەکەی سوود لەکارو بیری خۆی و خاکی وڵاتەکەی دەبینێت و حکومەتیش ڕێگر نیە لەوەی هەر تاکێک خاوەنی کارو پڕۆژەو بەرهەمی خۆیەتی. بەڵام لەکوردستان نەدەسەڵات ویستی خۆبەڕێوەبەری هەیە، نەتوانای دابینکرنی مووچەی هەیە. هیچ هاوکار و پشتیوانی خەڵک ناکات لە پیلان و پڕۆژەو کارو بەرهەمی کشتوکاڵکردن، تەنانەت ڕێگرە لەوەی خەڵکی بەهرەمەندو دەستڕەنگین برەو بەداهێنان و هەوڵەکانی بدات، هەر بۆیە لەبارێکی سەخت و قۆناغێکی مەترسیدارداین لەنێو دەسەڵاتێکی مایە پووچ و کۆمەڵگەیەکی بێ بەرهەمداین.
