عەتا قەرەداخی: تەنیایی و پەرتبوونی رۆح لە شیعری ( گوناهی ئاڵ)ی سەلاح محەمەددا – بەشی سێیەم.
تیر ئه‌ندازه به ئابڕووه‌كان
ئه‌مشه‌و شووشه‌ی خه‌یاڵی ناسكیتان شكان
من چیم پێیه
زیاتر له چه‌پكێ فرمێسك و
له دوو لاقی قورسی له ژیان به جێماو
………………….
لاشه‌م بده‌نه‌وه ده‌ست
تا بیبه‌مه ناو حه‌شارگه‌ی
ماڵێكی تاریك وه‌ك
قورگێكی فڕێنراو له سوارچاكی ده‌نگ
من ترپه‌ی باران ئه‌مگرێنێ
من ( با ) خۆشه‌ویستی هه‌موو
ماڵه رووخاوه‌كان
بۆ هه‌واری رۆحم دێنێ
من شه‌ماڵیش ئه‌توانێ
كۆڵه‌كه‌ی هێزم بشكێنێ
من شه‌ماڵیش ئه‌توانێ بمگرێنێ.
شاعیر دوای ئه‌وه‌ی كه شه‌وانی دره‌نگ به مه‌ستی، یان به هه‌ر جۆرێكی تر به ته‌نیا به شه‌قامه چۆڵه‌كاندا رێگای ماڵه‌وه له‌به‌ر ده‌گرێت، له‌وه ده‌چێت كه كه‌سانێك رێگایان پێ گرتبێت، بۆیه پێیان ده‌ڵێت؛ ئێوه ئه‌مشه‌و شووشه‌ی ناسكیتان شكاندو خۆیشی وه‌ها پێشكه‌ش ده‌كات كه ئه‌م خاوه‌نی هیچ نییه، جگه له فرمیسك و له دوو لاقی قورسی له ژیان به جێماو. به واتا ئه‌م سه‌رزه‌نشتی ئه‌و تیر ئه‌ندازانه ده‌كات كه ئه‌و شه‌وه خه‌یاڵی ناسكی ئه‌میان شێواندووه كه وه‌كو ئه‌وه وایه شووشه‌ی خه‌یاڵیان شكاندبێت. ئه‌مه‌ش ناسكى و هه‌ستیاری خه‌یاڵی ئه‌و ده‌رده‌خات. هه‌روه‌ك رایشی ده‌گه‌یه‌نێت كه ئه‌م جگه له‌و خه‌یاڵه ناسكه شتێكی تری ئه‌وتۆی نییه، ته‌نانه‌ت قاچاكانیشی قاچی ئاسایی نین هه‌تا بتوانێت به شێوه‌یه‌كی سرووشتی رێگایان پێ بكات. ئیتر بۆ ده‌بێ كه‌سانێك هه‌بن رێگا به‌م بگرن، له كاتێكدا ئه‌م كه‌سێكی په‌پووله ئاسایه‌و هاوده‌می شه‌قامی چۆڵی شه‌وو شۆسته‌ی وه‌كو ته‌رم راكشاوو جۆگه‌له ئاوی درێژكشاوی ته‌نیشت شه‌قامه‌كانه؟ هه‌موو ئه‌م وه‌سفانه‌ی كه ئه‌م بۆ خۆیی ده‌كات ناكارایی و نا بكه‌رێتی ئه‌م ده‌سه‌لمێنن كه له ئاستێكی فراوانتردا ده‌شێ ئه‌و نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو ئه‌وانه بكات كه خاوه‌نی هه‌ست و خه‌یاڵ و رۆحێكی مرۆیی وه‌كو ئه‌من. كه ده‌شێ له ئاستێكی ته‌واو گشتی تردا هه‌موو مرۆڤایه‌تی بگرێته‌وه.
شاعیر دوای ئه‌وه‌ی كه تیر ئه‌ندازه‌كان له‌شه‌وێكی دره‌نگی سه‌رشه‌قامدا رێگای پێ ده‌گرن، پێیان ده‌ڵێت؛ كه ئه‌م خاوه‌نی هیچ نییه، هه‌تا رێگای پێبگرن. بۆیه داوایان لێ ده‌كات كه لاشه‌یی بده‌نه‌وه. لێره‌دا ئاماژه‌ی ئه‌وه هه‌یه كه لاشه‌یان لێ داگیر كردبێت. دیسان هه‌ر لێره‌دا دابه‌شبوونێك له پێكهاته‌ی كه‌سێتی ئه‌ودا ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌ویش له نێوان لاشه‌و رۆحیدایه، یان له نێوان پێكهاته‌ی فیزیكی و پێكهاته‌ی مه‌عنه‌وی ئه‌ودایه. له‌و دابه‌ش بوونه‌شدا رۆح، یان پێكهاته‌ی مه‌عنه‌وی باڵا ده‌سته‌و ئاماده‌بوونی هه‌یه‌و ده‌دوێت و ئه‌و خاوه‌نی پێكهاته‌ى فیزێك، یان لاشه‌یه. ئه‌می شاعیر داوا ده‌كات كه لاشه‌ی بده‌نه‌وه تاكو بیباته‌وه بۆ نێو چوار دیواری ماڵێكی تاریك، ماڵێكی خامۆش و بێ ده‌نگ. ئه‌م كه‌سێتیه، یان ئه‌م رۆحه‌ی كه شه‌وانه به‌ته‌نیا به شه‌قامه‌كاندا رێگا ده‌كات پێ ده‌چێت له بۆته‌ی جه‌سته‌یه‌كدا بێت، له بری ئه‌وه‌ی كه ویسته فیزیكی و بایۆلۆجیه‌كانی بۆ دابین بكات. ده‌یه‌وێت بیباته‌وه نێو چوار دیواری ژوورێكی خامۆش و بێ ده‌نگ، له‌وێدا به‌ندی بكات. كه‌واته ده‌شێ لێره‌دا وه‌های لێكبده‌ینه‌وه؛ مه‌رج نییه ئه‌و ژووره داخراوه، یان ئه‌و ماڵه خامۆشه‌ی كه له ده‌قه‌كه‌دا باس ده‌كرێت، بوویه‌كی مادیانه‌ی هه‌بێت. به‌ڵكو ده‌شێ بوویه‌كی مه‌عنه‌وی بێت و بریتی بێت له‌و زیندانه گشتییه‌ی كه داب و نه‌ریت و كه‌لتوورو ئاین بۆ جه‌سته‌ی داناوه‌و جه‌سته ناتوانێت ئه‌و ویست و ئاره‌زووه بایۆلۆجی و غه‌ریزه‌ییانه‌ی خۆی جێبه‌جێ بكات كه به‌شێكن له بوونی سرووشتی ئه‌و. ئێستا رۆح، یان كه‌سێتی مه‌عنه‌وی قسه‌كه‌ری شیعره‌كه كه ده‌شێ به شاعیر خۆیشی ناوی ببه‌ین، هه‌وڵده‌دات ئه‌و جه‌سته‌یه به هێمنی و به بێده‌نگی بمێنێته‌وه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش باشترین شت ئه‌وه‌یه كه سه‌ركوتی بكات به‌وه‌ی كه بیباته‌وه بۆ نێو چوار دیواری داخراوو خامۆشی ژوورێك یان ماڵێك. شاعیر بۆ ئه‌م كاره‌ی كه ده‌یكات پاساوو بیانووی خۆیی هه‌یه، به‌وه‌ی كه ئه‌م كه‌سێكه تاقه‌تی ئه‌و ململانێ و گێرمه‌و كێشانه‌ی نییه‌و كه‌سێكی هه‌ستیاری له‌و جۆره‌شه كه بچووكترین شت كاری لێ ده‌كات. بۆیه هه‌روا ئاسان نییه كه خۆی بداته ده‌ستی ویست و ئاره‌زووه‌كانی جه‌سته‌و له‌و پێناوه‌شدا دووچاری كێشه‌و گیرو گرفت بێت. كه‌واته لێره‌دا شاعیر وێنه‌ی كه‌سێكی خۆپارێزمان بۆ ده‌كێشێت كه نایه‌وێت رووبه‌ڕووی كێشه‌و گیرو گرفت ببێته‌وه.
شاعیر باسی هه‌ستیاری خۆی ده‌كات كه نه‌ك هه‌ر رووداوی ترسناك كاری لێ ده‌كات، به‌ڵكو له‌وه‌ش ده‌دوێت كه چۆن رووداوی زۆر ئاسایی ده‌یهه‌ژێنێ و كاریگه‌ری خۆی له سه‌ری داده‌نێت به جۆرێكی ئه‌وتۆ كه كار له راڕه‌وی ژیانی بكات. ئه‌م ترپه‌ی باران كه له راستیدا باران، هه‌م هێمای ژیانه‌وه‌و زینده‌گانیه، هه‌م ترپه‌ی باران، ئاوازێكی مۆسیقی خۆشی تێدایه كه ده‌توانین بڵێین مۆسیقای رۆحه‌و رۆحی مرۆڤ ئارام ده‌كاته‌وه. كه‌چی ئه‌و ترپه مۆسیقیانه وا له ئه‌می شاعیر ده‌كه‌ن كه بگری. ئه‌مه‌ش به دوو ئاراسته لێك ده‌درێته‌وه كه یه‌كه‌میان/ ئه‌وه‌یه ئه‌م ئه‌وه‌نده هه‌ستیاره ته‌نانه‌ت ترپه‌ی بارینی بارانیش رایده‌چڵه‌كێنێ و ده‌یترسێنێ، به جۆرێكی ئه‌و تۆ كه بیگه‌یه‌نێته ئاستی گریان. دووه‌میان/ ئه‌وه‌یه كه ئه‌وه‌نده هه‌ستیاره، ترپه‌ی بارینی باران كه وه‌كو پێشتر گوتمان له مۆسیقایه‌ك ده‌چێت كه بۆ رۆح لێ بدرێت و زمانی رۆحی هه‌بێت، راسته‌وخۆ كار له رۆحی ئه‌م ده‌كات و ده‌یخاته باری جوڵه‌و به‌خۆدا چوونه‌وه كه ئه‌نجامی ئه‌و جوڵه‌و هه‌ڵچوونه‌ش جۆرێك پاكژبوونه‌وه به‌رهه‌م دێنێت كه ئه‌ویش به گریان گوزارشنتی لێ ده‌كرێت. واته ئه‌و گریانه‌ی كه له ئه‌نجامی گۆی لێبوونی ترپه‌ی باران بارینه‌وه درووست ده‌بێت، بریتیه له پاكژبوونه‌وه‌ی رۆح. واته ئه‌م كه‌سێتیه ئه‌وه‌نده هه‌ستیاره كه ترپه‌ی باران بارینیش ده‌یگه‌یه‌نێته ئاستی پاكژبوونه‌وه‌ی رۆحی.
شاعیر پێشتر باسی هاوڕێیه‌تی خۆیی و شه‌وو شه‌قام و شۆسته‌و جۆگه‌له ئاوه‌كانی ده‌كرد. ئێستاش باسی په‌یوه‌ندی خۆیی و باران و با و شه‌ماڵ ده‌كات. با ئه‌و ره‌گه‌زه‌ی نێو سرووشته كه ئه‌م و ماڵه رووخاوه‌كان به‌یه‌كتره‌وه ده‌به‌ستێت و خۆشه‌ویستی ئه‌و ماڵه رووخاوانه ده‌گوازێته‌وه بۆ نێو دڵی ئه‌م. لێره‌دا شاعیر هه‌ڵوێستی راسته‌قینه‌ی مرۆییانه‌ی خۆی له ده‌ربڕینێكی شیعری جواندا به‌رجه‌سته ده‌كات، سه‌باره‌ت به به‌شێكی زۆری كۆمه‌ڵ كه ئه‌وانه‌ن له ماڵه رووخاوه‌كان و له گه‌ڕه‌كه هه‌ژاره‌كاندا ده‌ژین. (با) خۆشه‌ویستی ئه‌م هه‌ژارو بێ ده‌ره‌تانانه له رۆحی ئه‌مدا ده‌نێژێت. ئه‌وه‌شی گرنگه خۆشه‌ویستی ئه‌مانه له دڵیدا هه‌وار ناکات، به‌ڵكو له رۆحیدا جێگیر ده‌بێت، ئه‌مه‌ش زیاتر قوڵی و به‌هێزی ئه‌و خۆشه‌ویستیه نیشان ده‌دات. دیسان ئه‌م له لایه‌كی تره‌وه له رێگای قسه‌كردن له‌سه‌ر بای شه‌ماڵ، له لایه‌ك هه‌ستیاری و ناسكی خۆی ده‌رده‌خات له لایه‌كی تره‌وه ناكارایی و لاوازی خۆی نیشان ده‌دات به تایبه‌تی كاتێ باسی ئه‌وه ده‌كات كه شه‌ماڵ ده‌توانێت كۆڵه‌كه‌ی هێزی ئه‌م بشكێنێت. ته‌نانه‌ت شه‌ماڵ كه بایه‌كی هێمن و فێنك و سازگاره ده‌توانێت ئه‌وی شاعیر بگه‌یه‌نێته ئاستێك كه بگری. ئه‌مه‌ش دیسان له لایه‌ك ناسكی و هه‌ستیاری ئه‌م نیشان ده‌دات و له لایه‌كی تریشه‌وه جۆرێك له لاوازی و بێ ده‌سه‌ڵاتی و ناكارایی ئه‌و به‌رجه‌سته ده‌كات، كه كۆی ئه‌م قسانه‌ش ناكارایی و لاوازی مرۆڤ له به‌رامبه‌ر چاره‌نووسی نادیاری خۆیدا نیشان ده‌دات.
